Chapter 2
নাগৰিকত্ব আৰু অধিকাৰ Citizenship and Rights
নাগৰিকত্ব ঃ অৰ্থ আৰু সাংবিধানিক ব্যৱস্থাৱলী CITIZENSHIP: MEANING AND PROVISIONS IN THE CONSTITUTION
=============
Main Book ৰ ওপতৰ বিত্তি কৰি Answer লিখা হৈছে ।
কিছুমান শব্দ বাদ দি পঢ়িব যেনে- Chapter 2ৰ সৈতে সম্পৰ্ক: / Chapter 4 ত / ৰ
ইয়াৰ ঠাইত পাঠত উল্লেখ আছে লিখিব পাৰে ।
You can Customise your Answer
-------------------------------------------
১। কিমান চনত ভাৰতীয় নাগৰিকত্ব আইন গৃহীত হৈছিল? (In which year was the Citizenship Act adopted in India?)
ভাৰতীয় নাগৰিকত্ব আইন ১৯৫৫ চনত গৃহীত আৰু কাৰ্যকৰী কৰা হৈছিল।
২। ভাৰতৰ সংবিধানৰ কোনটো অনুচ্ছেদত নাগৰিকত্বৰ বিষয়ে সবিস্তাৰে উল্লেখ আছে? (Which article of the Indian Constitution details citizenship?)
ভাৰতৰ সংবিধানৰ ৫ৰ পৰা ১১ নং অনুচ্ছেদত নাগৰিকত্বৰ বিষয়ে সবিস্তাৰে উল্লেখ আছে।
৩। ভাৰতবৰ্ষৰ নাগৰিকত্ব বৈশিষ্ট্য সম্পৰ্কে চমুকৈ উল্লেখ কৰা। (Briefly mention the features of Indian citizenship.)
ভাৰতবৰ্ষৰ নাগৰিকত্বৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ সংবিধানৰ দ্বিতীয় ভাগত (৫-১১ নং অনুচ্ছেদ) আৰু নাগৰিকত্ব আইন, ১৯৫৫ত নিৰ্ধাৰিত। ইয়াৰ মূল বৈশিষ্ট্যসমূহ তলত চমুকৈ উল্লেখ কৰা হ’ল:
- একক নাগৰিকত্ব: ভাৰতত কেৱল কেন্দ্ৰীয় নাগৰিকত্ব আছে, ৰাজ্যভিত্তিক নাগৰিকত্ব নাই, যিটো সংঘীয় গঠনত এক অনন্য বৈশিষ্ট্য (Chapter 2ৰ ঐক্যৰ দিশৰ সৈতে সংগতি)।
- জন্ম আৰু বংশৰ ভিত্তি: ৫-৮ নং অনুচ্ছেদত জন্ম (১৯৫০ৰ পূৰ্বে ভাৰতত জন্মগ্ৰহণকাৰী) আৰু বংশ (ভাৰতীয় পিতৃ-মাতৃৰ সন্তান)ৰ ভিত্তিত নাগৰিকত্ব প্ৰদানৰ বিধান।
- প্ৰাকৃতিকীকৰণ আৰু পঞ্জীয়ন: নাগৰিকত্ব আইন, ১৯৫৫ৰ অধীনত বিদেশীয়ে প্ৰাকৃতিকীকৰণ (৫ বছৰ ভাৰতত বাস) বা পঞ্জীয়নৰ জৰিয়তে নাগৰিকত্ব লাভ কৰিব পাৰে।
- ধৰ্মনিৰপেক্ষ চৰিত্ৰ: নাগৰিকত্ব ধৰ্মৰ ভিত্তিত নিৰ্ধাৰিত নহয়, যদিও CAA, ২০১৯ৰ দ্বাৰা নিৰ্দিষ্ট ধৰ্মীয় গোটৰ বাবে বিশেষ বিধান যোগ কৰা হৈছে।
- অধিকাৰ আৰু কৰ্তব্য: নাগৰিকসকলে মৌলিক অধিকাৰ (Part III) আৰু কৰ্তব্য (৫১-ক) লাভ কৰে, যিটো Chapter 2ত নাগৰিকত্বৰ মানৱীয় দিশৰ সৈতে মিলে।
- দ্বৈত নাগৰিকত্বৰ অভাৱ: ভাৰতে দ্বৈত নাগৰিকত্বৰ অনুমতি নিদিয়ে; এটা নাগৰিকত্ব ত্যাগ কৰিলে আনটো গ্ৰহণ কৰিব পাৰি।
- সংসদৰ ক্ষমতা: ১১ নং অনুচ্ছেদৰ দ্বাৰা সংসদক নাগৰিকত্ব নিয়ন্ত্ৰণৰ ক্ষমতা দিয়া হৈছে (যেনে—CAA, ২০১৯)।
ভাৰতীয় নাগৰিকত্বে জাতীয় ঐক্য, সমতা, আৰু গণতান্ত্ৰিক মূল্যবোধৰ ওপৰত গুৰুত্ব দি এক বৈচিত্ৰ্যপূৰ্ণ সমাজৰ প্ৰতিনিধিত্ব কৰে।
৪। কোন চনত সিংভী কমিটি গঠন হৈছিল? (In which year was the Singhvi Committee formed in India?)
প্ৰদত্ত দলিলত সিংভী কমিটিৰ উল্লেখ নাই। তথাপি, ঐতিহাসিক প্ৰসংগ অনুসৰি, এল. এম. সিংভীৰ নেতৃত্বত গঠিত কমিটি ১৯৮৬ চনত মৌলিক কৰ্তব্যৰ বিষয়ে পৰ্যালোচনাৰ বাবে গঠন হৈছিল। (দ্ৰষ্টব্য: প্ৰশ্নটোৰ প্ৰসংগ স্পষ্ট কৰিলে অধিক নিশ্চিত উত্তৰ দিব পাৰি।)
৫। নাগৰিকত্ব সংশোধনী বিল ২০১৯ৰ এটা বৈশিষ্ট্য উল্লেখ কৰা। (Mention one feature of the Citizenship Amendment Act, 2019.)
নাগৰিকত্ব সংশোধনী আইন, ২০১৯ৰ এটা বৈশিষ্ট্য হ’ল: বাংলাদেশ, পাকিস্তান আৰু আফগানিস্তানৰ পৰা ২০১৪ চনৰ ৩১ ডিচেম্বৰৰ আগতে ভাৰতলৈ অহা হিন্দু, শিখ, বৌদ্ধ, জৈন, পাৰ্শ্বী আৰু খ্ৰীষ্টান সম্প্ৰদায়ৰ ধৰ্মীয়ভাৱে নিৰ্যাতিত লোকসকলক নাগৰিকত্ব প্ৰদানৰ ব্যৱস্থা।
৬। ভাৰতবৰ্ষত নাগৰিকত্ব লাভৰ বিভিন্ন ব্যৱস্থাবোৰ আলোচনা কৰা। (Discuss the provisions for acquiring citizenship in India.)
ভাৰতবৰ্ষত নাগৰিকত্ব লাভৰ ব্যৱস্থা সংবিধানৰ দ্বিতীয় ভাগ (৫-১১ নং অনুচ্ছেদ) আৰু নাগৰিকত্ব আইন, ১৯৫৫ (পিছৰ সংশোধনীসমূহৰ সৈতে)ত নিৰ্ধাৰিত। এই ব্যৱস্থাসমূহ তলত আলোচনা কৰা হ’ল:
- জন্মৰ দ্বাৰা (Citizenship by Birth):
- সংবিধান (৫ নং অনুচ্ছেদ): ২৬ জানুৱাৰী, ১৯৫০ত সংবিধান বলৱৎ হোৱাৰ সময়ত ভাৰতত জন্মগ্ৰহণ কৰা ব্যক্তি নাগৰিক হিচাপে গণ্য হয়, যদিহে তেওঁৰ পিতৃ-মাতৃ ভাৰতীয় আছিল।
- নাগৰিকত্ব আইন, ১৯৫৫ (ধাৰা ৩):
- ১৯৫৫ৰ পৰা ১ জুলাই, ১৯৮৭লৈকে ভাৰতত জন্মগ্ৰহণকাৰী সকলোৱে নাগৰিকত্ব লাভ কৰিছিল।
- ১৯৮৭ৰ সংশোধনীৰ পিছত, জন্মৰ সময়ত পিতৃ বা মাতৃৰ এজন ভাৰতীয় নাগৰিক হ’ব লাগে।
- ২০০৩ৰ সংশোধনীৰ পিছত, অবৈধ প্ৰব্ৰজনকাৰীৰ সন্তানৰ বাবে এই সুবিধা বন্ধ হয়।
- তাৎপৰ্য: Chapter 2ৰ নাগৰিকত্বৰ ভূমি-ভিত্তিক দিশৰ সৈতে সংগতি।
- বংশৰ দ্বাৰা (Citizenship by Descent):
- সংবিধান (৬ নং অনুচ্ছেদ): ১৯৫০ৰ পূৰ্বে ভাৰতৰ বাহিৰত জন্মগ্ৰহণ কৰা ব্যক্তি, যদি তেওঁৰ পিতৃ ভাৰতীয় নাগৰিক আছিল, তেন্তে নাগৰিকত্ব লাভ কৰিছিল।
- নাগৰিকত্ব আইন (ধাৰা ৪): ১৯৫৫ৰ পিছত ভাৰতৰ বাহিৰত জন্মগ্ৰহণকাৰী এজন ব্যক্তি নাগৰিক হ’ব পাৰে, যদি তেওঁৰ পিতৃ বা মাতৃ ভাৰতীয় নাগৰিক আৰু জন্মৰ এবছৰৰ ভিতৰত ভাৰতীয় দূতাবাসত পঞ্জীয়ন কৰা হয়।
- উদাহৰণ: প্ৰবাসী ভাৰতীয়ৰ সন্তানৰ ক্ষেত্ৰত।
- পঞ্জীয়নৰ দ্বাৰা (Citizenship by Registration):
- নাগৰিকত্ব আইন (ধাৰা ৫): কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ অনুমোদনৰ জৰিয়তে নাগৰিকত্ব লাভৰ ব্যৱস্থা।
- ভাৰতীয় মূলৰ ব্যক্তি, যিয়ে ৭ বছৰ ভাৰতত বাস কৰিছে।
- ভাৰতীয় নাগৰিকৰ সৈতে বিবাহিত বিদেশী, ৭ বছৰ বাসৰ পিছত।
- OCI (Overseas Citizen of India) কাৰ্ডধাৰীৰ বাবে।
- তাৎপৰ্য: বিদেশীৰ বাবে নাগৰিকত্বৰ পথ মুকলি।
- নাগৰিকত্ব আইন (ধাৰা ৫): কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ অনুমোদনৰ জৰিয়তে নাগৰিকত্ব লাভৰ ব্যৱস্থা।
- প্ৰাকৃতিকীকৰণৰ দ্বাৰা (Citizenship by Naturalisation):
- নাগৰিকত্ব আইন (ধাৰা ৬): এজন বিদেশীয়ে ১১ বছৰ ভাৰতত বাস কৰি (বা ১০ বছৰ চৰকাৰী সেৱাত) আৰু ভাষা-সংস্কৃতিৰ জ্ঞান থাকিলে প্ৰাকৃতিকীকৰণৰ জৰিয়তে নাগৰিকত্ব লাভ কৰিব পাৰে।
- শৰ্ত: অন্য দেশৰ নাগৰিকত্ব ত্যাগ কৰিব লাগে।
- ভূখণ্ড সংযোজনৰ দ্বাৰা (Citizenship by Incorporation of Territory):
- নাগৰিকত্ব আইন (ধাৰা ৭): যদি কোনো নতুন ভূখণ্ড ভাৰতত সংযোজিত হয় (যেনে—গোৱা, ১৯৬১), তাৰ বাসিন্দাসকল স্বয়ংক্ৰিয়ভাৱে নাগৰিকত্ব লাভ কৰে।
- বিশেষ বিধান (CAA, ২০১৯):
- নাগৰিকত্ব সংশোধনী আইন, ২০১৯: পাকিস্তান, বাংলাদেশ, আৰু আফগানিস্তানৰ পৰা ৩১ ডিচেম্বৰ, ২০১৪ৰ পূৰ্বে আগমন কৰা হিন্দু, শিখ, বৌদ্ধ, জৈন, পাৰ্চী, আৰু খ্ৰীষ্টান ধৰ্মীয় সংখ্যালঘুৰ বাবে নাগৰিকত্বৰ বিশেষ বিধান।
- বাসৰ সময়: ১১ৰ পৰিৱৰ্তে ৫ বছৰলৈ হ্ৰাস।
- বিতৰ্ক: ইয়াক ধৰ্মনিৰপেক্ষতাৰ পৰিপন্থী বুলি সমালোচনা কৰা হয়।
- সংসদৰ ক্ষমতা (১১ নং অনুচ্ছেদ): সংসদক নাগৰিকত্ব নিয়ন্ত্ৰণৰ ক্ষমতা দিয়া হৈছে, যাৰ ফলত আইনৰ জৰিয়তে এই ব্যৱস্থা সংশোধিত হয়।
- Chapter 2ৰ সৈতে সম্পৰ্ক: এই ব্যৱস্থাসমূহে নাগৰিকত্বৰ ঐক্য, সমতা, আৰু মানৱীয় দিশক প্ৰতিফলিত কৰে।
ভাৰতীয় নাগৰিকত্বৰ এই বৈচিত্ৰ্যপূৰ্ণ ব্যৱস্থাই দেশৰ সাংস্কৃতিক আৰু ঐতিহাসিক জটিলতাৰ সৈতে সংগতি ৰাখি নাগৰিকত্ব প্ৰদান কৰে।
৭। ভাৰতৰ নাগৰিকত্ব অৰ্জনৰ শেহতীয়া বিধি ব্যৱস্থাবোৰ আলোচনা কৰা। (Discuss the contemporary legal and constitutional provisions for acquiring citizenship in India.)
same as question no 6.
শেহতীয়া বিধি-ব্যৱস্থাত ১৯৫৫ চনৰ আইনৰ সংশোধন (১৯৮৫, ২০০৩, ২০১৯) অন্তৰ্ভুক্ত।
- জন্মসূত্ৰে: ২০০৪ৰ পিছত জন্মগ্ৰহণকাৰীৰ পিতৃ-মাতৃ উভয়ে ভাৰতীয় হ’ব লাগিব বা এজন ভাৰতীয় আৰু আনজন অবৈধ অনুপ্ৰবেশকাৰী নহ’ব লাগিব।
- তেজৰ সম্পৰ্কসূত্ৰে: ২০০৪ৰ পিছত বিদেশত জন্ম লোৱা শিশুৰ নাগৰিকত্বৰ বাবে দূতাবাসত পঞ্জীভুক্তকৰণৰ প্ৰয়োজন।
- পঞ্জীভুক্তকৰণ আৰু দেশীয়কৰণ: ২০১৯ৰ সংশোধনীয়ে নিৰ্দিষ্ট ধৰ্মীয় গোটৰ বাবে নাগৰিকত্বৰ পথ সহজ কৰিছে।
- ২০১৯ৰ CAA: পাকিস্তান, বাংলাদেশ, আফগানিস্তানৰ পৰা অহা ৬টা ধৰ্মৰ শৰণাৰ্থীৰ বাবে বিশেষ ব্যৱস্থা।
এই সংশোধনীসমূহে সমকালীন প্ৰয়োজন অনুসৰি নীতি আধুনিকীকৰণ কৰিছে।
৮। ভাৰতৰ নাগৰিকত্ব হেৰুওৱাৰ কাৰণবোৰ উল্লেখ কৰা। (Discuss the causes behind the loss of Indian citizenship.)
১৯৫৫ চনৰ আইন অনুসৰি নাগৰিকত্ব হেৰুওৱাৰ কাৰণ:
- পৰিত্যাগ: স্বেচ্ছাই নাগৰিকত্ব ত্যাগ কৰিলে (যুদ্ধকালত বৈধ নহয়)।
- নিলম্বন: অন্য দেশৰ নাগৰিকত্ব গ্ৰহণ কৰিলে।
- বঞ্চিতকৰণ: জালিয়াতি, সংবিধানৰ প্ৰতি অসন্মান, শত্ৰুৰ সৈতে সম্পৰ্ক, ৫ বছৰত দুই বছৰৰ কাৰাদণ্ড বা ৭ বছৰ ভাৰতৰ বাহিৰত থাকিলে।
৯। ভাৰতীয় বংশোদ্ভৱ লোক মানে কি? (What is meant by People of Indian Origin?)
ভাৰতীয় বংশোদ্ভৱ লোক মানে এনে ব্যক্তি যাৰ পিতৃ-মাতৃ, পিতামহ বা মাতামহ অবিভক্ত ভাৰতৰ স্থায়ী বাসিন্দা আছিল, কিন্তু বৰ্তমান তেওঁলোক বিদেশত বসবাস কৰে। ২০০৩ চনৰ সংশোধনীত এই ধাৰণা স্পষ্ট কৰা হৈছে।
১০। ভাৰতীয় নাগৰিকত্ব হেৰুওৱাৰ কাৰণবোৰ কি? (What are the causes behind the loss of Indian citizenship?)
- স্বেচ্ছা ত্যাগ: ব্যক্তিয়ে নিজৰ ইচ্ছাৰে নাগৰিকত্ব ত্যাগ কৰা।
- বিদেশী নাগৰিকত্ব: অন্য দেশৰ নাগৰিকত্ব গ্ৰহণ কৰা।
- চৰকাৰী বঞ্চনা: জালিয়াতি, দেশদ্ৰোহী কাৰ্য, বা দীৰ্ঘদিন ভাৰতৰ বাহিৰত থাকিলে চৰকাৰে বাতিল কৰিব পাৰে।
১১। ভাৰতীয় সংবিধানত সন্নিৱিষ্ট মৌলিক অধিকাৰসমূহৰ বৈশিষ্ট্যবোৰ আলোচনা কৰা। (Describe the characteristics of the Fundamental Rights incorporated in the Indian Constitution.)
ভাৰতীয় সংবিধানত সন্নিৱিষ্ট মৌলিক অধিকাৰসমূহ (১২-৩৫ নং অনুচ্ছেদ) ভাৰতীয় গণতন্ত্ৰৰ এক অপৰিহাৰ্য ভিত্তি হিচাপে পৰিগণিত হয়, যিয়ে নাগৰিকৰ মৰ্যাদা, স্বাধীনতা আৰু সমতাৰ নিশ্চয়তা প্ৰদান কৰে। এই অধিকাৰসমূহৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ তলত বিস্তৃতভাৱে আলোচনা কৰা হ’ল:
- সাংবিধানিক সৰ্বোচ্চতা: মৌলিক অধিকাৰসমূহ সংবিধানৰ তৃতীয় ভাগত সন্নিৱিষ্ট কৰা হৈছে, যাৰ ফলত ইয়াৰ আইনী শক্তি অতুলনীয়। সাধাৰণ আইনৰ দ্বাৰা এই অধিকাৰসমূহক লংঘন কৰিব নোৱাৰি, আৰু ই সংবিধানৰ মূল কাঠামোৰ এক অংশ হিচাপে বিবেচিত হয়।
- ব্যাপকতা আৰু সাৰ্বজনীনতা: এই অধিকাৰসমূহ ধৰ্ম, জাতি, লিংগ বা অৰ্থনৈতিক অৱস্থাৰ ভিত্তিত বৈষম্য নকৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, সমতাৰ অধিকাৰ (১৪ নং অনুচ্ছেদ) সকলো নাগৰিকৰ বাবে আইনৰ সমান সুৰক্ষা নিশ্চিত কৰে, যিটো Chapter 2ত উল্লেখিত নাগৰিকত্বৰ সমান মৰ্যাদাৰ সৈতে সংগতিপূৰ্ণ।
- ন্যায়যোগ্যতা: ৩২ নং অনুচ্ছেদৰ অধীনত নাগৰিকসকলে ন্যায়ালয়ত অধিকাৰ লংঘনৰ বিৰুদ্ধে প্ৰতিকাৰ বিচাৰিব পাৰে। এই বৈশিষ্ট্যই মৌলিক অধিকাৰসমূহক কেৱল তাত্ত্বিক প্ৰতিশ্ৰুতি নহয়, ব্যৱহাৰিকভাৱে কাৰ্যকৰী কৰি তুলিছে।
- সীমাবদ্ধতাৰ অধীন: এই অধিকাৰসমূহ পৰম নহয়; ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তা, জনশৃংখলা বা জনস্বাস্থ্যৰ স্বাৰ্থত যুক্তিসংগত সীমা আৰোপ কৰিব পাৰি। উদাহৰণস্বৰূপে, বাক-স্বাধীনতা (১৯ নং অনুচ্ছেদ) মানহানি বা ৰাষ্ট্ৰদ্ৰোহৰ ক্ষেত্ৰত নিয়ন্ত্ৰিত হ’ব পাৰে।
- সংশোধনযোগ্যতা: সংসদৰ সংবিধান সংশোধনৰ ক্ষমতাৰ জৰিয়তে এই অধিকাৰসমূহ পৰিৱৰ্তন কৰিব পাৰি, যেনে—৪৪তম সংশোধনীৰ দ্বাৰা সম্পত্তিৰ অধিকাৰ (৩১ নং অনুচ্ছেদ) মৌলিক অধিকাৰৰ তালিকাৰ পৰা আঁতৰোৱা হৈছিল।
- মানৱাধিকাৰৰ প্রতিফলন: এই অধিকাৰসমূহ আন্তৰ্জাতিক মানৱাধিকাৰ ঘোষণাৰ সৈতে সামঞ্জস্যপূৰ্ণ, যিয়ে নাগৰিকত্বৰ ধাৰণাক বিশ্বজনীন মাত্ৰা প্ৰদান কৰে (Chapter 2ত বিশ্ব নাগৰিকত্বৰ উল্লেখৰ সৈতে সংনাদতা)।
এই বৈশিষ্ট্যসমূহে ভাৰতীয় নাগৰিকত্বৰ আইনী আৰু মানৱীয় দিশসমূহক শক্তিশালী কৰি গণতান্ত্ৰিক মূল্যবোধৰ প্ৰতিষ্ঠা কৰে।
১২। ভাৰতীয় সংবিধানত থকা মৌলিক অধিকাৰসমূহৰ বৈশিষ্ট্যবোৰ উল্লেখ কৰা। (Mention the characteristics of the Fundamental Rights as laid down in the Indian Constitution.)
ভাৰতীয় সংবিধানত মৌলিক অধিকাৰসমূহৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ তলত উল্লেখ কৰা হ’ল:
- সংবিধানৰ দ্বাৰা সুৰক্ষিত আৰু সৰ্বোচ্চ আইনী মৰ্যাদাপ্ৰাপ্ত।
- সকলো নাগৰিকৰ বাবে সাৰ্বজনীনভাৱে প্ৰযোজ্য, বৈষম্যহীন।
- ৰাষ্ট্ৰৰ অত্যাচাৰৰ বিৰুদ্ধে নাগৰিকৰ ঢাল হিচাপে কাৰ্যকৰী।
- যুক্তিসংগত সীমাৰ অধীনত সংযত, জনকল্যাণৰ স্বাৰ্থত।
- সংবিধান সংশোধনৰ জৰিয়তে পৰিৱৰ্তনযোগ্য, সময়ৰ সৈতে অভিযোজনক্ষম।
- ব্যক্তিগত স্বাধীনতাৰ লগতে সমাজিক ন্যায়ৰ প্ৰতিশ্ৰুতি প্ৰদানকাৰী।
- ন্যায়ালয়ৰ জৰিয়তে বলৱৎযোগ্য, আইনী প্ৰতিকাৰৰ সুবিধাৰে সমৃদ্ধ।
এই বৈশিষ্ট্যসমূহে মৌলিক অধিকাৰসমূহক গণতন্ত্ৰৰ প্ৰাণবায়ু হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা কৰে।
১৩। ভাৰতীয় নাগৰিকসকলৰ মৌলিক অধিকাৰসমূহ বর্ণনা কৰা। (Describe the Fundamental Rights of Indian citizens.)
ভাৰতীয় সংবিধানে নাগৰিকসকলক ছয় শ্ৰেণীৰ মৌলিক অধিকাৰ প্ৰদান কৰিছে, যিবোৰ নাগৰিকত্বৰ সৈতে ওতপ্ৰোতভাৱে জড়িত আৰু গণতান্ত্ৰিক জীৱনধাৰাৰ ভিত্তি স্থাপন কৰে। এই অধিকাৰসমূহৰ বিস্তৃত বৰ্ণনা তলত দিয়া হ’ল:
- সমতাৰ অধিকাৰ (১৪-১৮): আইনৰ আগত সকলো সমান (১৪), ধৰ্ম, জাতি, লিংগৰ ভিত্তিত বৈষম্য নিষিদ্ধ (১৫), সুযোগৰ সমতা (১৬), অস্পৃশ্যতা নিষিদ্ধ (১৭), আৰু উপাধি বিলোপ (১৮)। Chapter 2ত উল্লেখিত নাগৰিকত্বৰ সমান মৰ্যাদাৰ সৈতে এই অধিকাৰ সংগতিপূৰ্ণ।
- স্বাধীনতাৰ অধিকাৰ (১৯-২২): বাক-স্বাধীনতা, সমাবেশ, সংগঠন, চলাচল, বসবাস আৰু পেশাৰ স্বাধীনতা (১৯), জীৱন আৰু ব্যক্তিগত স্বাধীনতা (২১), আৰু গ্ৰেপ্তাৰৰ পৰা সুৰক্ষা (২২)। এইবোৰে নাগৰিকৰ ব্যক্তিগত মৰ্যাদা সুনিশ্চিত কৰে।
- শোষণৰ বিৰুদ্ধে অধিকাৰ (২৩-২৪): মানৱ পাচাৰ আৰু বলপূৰ্বক শ্ৰম নিষিদ্ধ (২৩), আৰু শিশুৰ বাবে বিপদজনক শ্ৰম নিষেধ (২৪)। এই অধিকাৰে দুৰ্বল শ্ৰেণীৰ সুৰক্ষা প্ৰদান কৰে।
- ধৰ্মীয় স্বাধীনতাৰ অধিকাৰ (২৫-২৮): ধৰ্ম পালন আৰু প্ৰচাৰৰ স্বাধীনতা (২৫), ধৰ্মীয় বিষয় পৰিচালনাৰ অধিকাৰ (২৬), আৰু ধৰ্মীয় কৰৰ পৰা মুক্তি (২৭)।
- সংস্কৃতি আৰু শিক্ষাৰ অধিকাৰ (২৯-৩০): ভাষা, সংস্কৃতিৰ সুৰক্ষা (২৯), আৰু শিক্ষানুষ্ঠান স্থাপনৰ অধিকাৰ (৩০), বিশেষকৈ সংখ্যালঘুৰ বাবে।
- সাংবিধানিক নিৰাময়ৰ অধিকাৰ (৩২): ন্যায়ালয়ত লেখৰ জৰিয়তে (যেনে—হেবিয়াছ কৰ্পাছ) অধিকাৰ ৰক্ষাৰ সুবিধা।
এই অধিকাৰসমূহে নাগৰিকত্বৰ আইনী কাঠামোক ব্যৱহাৰিক ৰূপ দিয়ে আৰু গণতন্ত্ৰৰ জীৱনশৈলীক প্ৰতিষ্ঠা কৰে।
১৪। ভাৰতীয় সংবিধানত সন্নিৱিষ্ট মৌলিক অধিকাৰসমূহৰ বৈশিষ্ট্যবোৰ আলোচনা কৰা। (Describe the characteristics of the Fundamental Rights incorporated in the Indian Constitution.)
(প্ৰশ্ন ১১ৰ সৈতে সমাৰ্থক, তথাপি বিস্তৃতভাৱে উপস্থাপন কৰা হ’ল।)
ভাৰতীয় সংবিধানৰ মৌলিক অধিকাৰসমূহ গণতান্ত্ৰিক শাসনৰ এক স্তম্ভ হিচাপে কাৰ্যকৰী, আৰু ইয়াৰ বৈশিষ্ট্যসমূহে ইয়াক এক অনন্য মৰ্যাদা প্ৰদান কৰে:
- আইনী শক্তি আৰু সুৰক্ষা: সংবিধানৰ তৃতীয় ভাগত সন্নিৱিষ্ট এই অধিকাৰসমূহ আইনৰ উৰ্ধ্বত নহয়, বৰং আইনৰ সৰ্বোচ্চতাৰ প্ৰতীক। ই নাগৰিকৰ বিৰুদ্ধে ৰাষ্ট্ৰৰ অত্যাচাৰ ৰোধ কৰে।
- সমতা আৰু নিৰপেক্ষতা: ধৰ্ম, জাতি বা অঞ্চলৰ ভিত্তিত কোনো বৈষম্য নকৰে, যিটো Chapter 2ত উল্লেখিত নাগৰিকত্বৰ ধৰ্মনিৰপেক্ষতাৰ সৈতে সামঞ্জস্যপূৰ্ণ।
- ন্যায়িক প্ৰতিকাৰ: ৩২ নং অনুচ্ছেদৰ অধীনত উচ্চতম আৰু উচ্চ ন্যায়ালয়ে লেখ জাৰি কৰি অধিকাৰ ৰক্ষা কৰে, যাৰ ফলত ইয়াৰ ব্যৱহাৰিক কাৰ্যকৰীতা বৃদ্ধি পায়।
- সীমিত ক্ষমতা: স্বাধীনতাৰ অধিকাৰসমূহ যুক্তিসংগত নিয়ন্ত্ৰণৰ অধীন, যাৰ জৰিয়তে ব্যক্তি আৰু সমাজৰ মাজত ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰা হয়।
- ঐতিহাসিক আৰু সমকালীন অভিযোজন: সংশোধনৰ জৰিয়তে সময়ৰ প্ৰয়োজন অনুসৰি পৰিৱৰ্তন সম্ভৱ, যেনে—১৯৭৮ চনৰ ৪৪তম সংশোধনী।
- মানৱীয় আৰু উদাৰ দৃষ্টিভংগী: জীৱনৰ অধিকাৰ (২১ নং অনুচ্ছেদ)ক শিক্ষা, স্বাস্থ্যৰ দৰে বিস্তৃত অৰ্থত ব্যাখ্যা কৰা হৈছে, যিটো Chapter 2ত নাগৰিকত্বৰ মানৱীয় দিশৰ সৈতে মিলে।
এই বৈশিষ্ট্যসমূহে মৌলিক অধিকাৰসমূহক ভাৰতীয় নাগৰিকত্বৰ এক অপৰিহাৰ্য উপাদান হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা কৰিছে।
১৫। ভাৰতৰ নাগৰিকৰ মৌলিক অধিকাৰবোৰ আলোচনা কৰা। এইবোৰ কেনেকৈ সুৰক্ষিত কৰা হয়? (Discuss the Fundamental Rights of Indian citizens. How are they safeguarded?)
ভাৰতীয় সংবিধানৰ মৌলিক অধিকাৰসমূহ নাগৰিকৰ বাবে এক মৌলিক চুক্তি হিচাপে কাৰ্যকৰী, যিয়ে তেওঁলোকৰ জীৱন, স্বাধীনতা আৰু মৰ্যাদাৰ নিশ্চয়তা প্ৰদান কৰে। এই অধিকাৰসমূহ আৰু ইয়াৰ সুৰক্ষাৰ পদ্ধতি তলত বিস্তৃতভাৱে আলোচনা কৰা হ’ল:
- মৌলিক অধিকাৰসমূহ:
- সমতাৰ অধিকাৰ (১৪-১৮): আইনৰ সমান সুৰক্ষা, বৈষম্য নিষেধ, অস্পৃশ্যতাৰ অৱসান। Chapter 2ত উল্লেখিত নাগৰিকত্বৰ সমানতাৰ নীতিৰ সৈতে এই অধিকাৰ সংনাদ কৰে।
- স্বাধীনতাৰ অধিকাৰ (১৯-২২): বাক-স্বাধীনতা, সমাবেশ, চলাচল, জীৱনৰ অধিকাৰ—যিবোৰে নাগৰিকৰ ব্যক্তিগত স্বায়ত্তশাসন সুনিশ্চিত কৰে।
- শোষণৰ বিৰুদ্ধে অধিকাৰ (২৩-২৪): বলপূৰ্বক শ্ৰম আৰু শিশু শ্ৰমৰ বিৰোধী ব্যৱস্থা, যিয়ে সামাজিক ন্যায়ৰ প্ৰতিশ্ৰুতি প্ৰতিফলিত কৰে।
- ধৰ্মীয় স্বাধীনতা (২৫-২৮): ধৰ্ম পালন, প্ৰচাৰ আৰু পৰিচালনাৰ অধিকাৰ, যিয়ে ধৰ্মনিৰপেক্ষতাৰ নীতিক শক্তিশালী কৰে।
- সংস্কৃতি আৰু শিক্ষাৰ অধিকাৰ (২৯-৩০): সংখ্যালঘুৰ ভাষা আৰু শিক্ষাৰ সুৰক্ষা, যিয়ে বৈচিত্ৰ্যৰ সংৰক্ষণ কৰে।
- সাংবিধানিক নিৰাময় (৩২): লেখৰ জৰিয়তে অধিকাৰ ৰক্ষাৰ ব্যৱস্থা, যিটো গণতন্ত্ৰৰ প্ৰাণবায়ু।
- সুৰক্ষাৰ পদ্ধতি:
- ন্যায়িক প্ৰক্ৰিয়া: ৩২ নং অনুচ্ছেদৰ অধীনত উচ্চতম আৰু উচ্চ ন্যায়ালয়ে পাঁচ প্ৰকাৰৰ লেখ (হেবিয়াছ কৰ্পাছ, মেণ্ডামাছ, প্ৰহিবিচন, কোৱোৱাৰেণ্টো, চাৰ্টিয়ৰাৰী) জাৰি কৰি অধিকাৰ লংঘনৰ প্ৰতিকাৰ কৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, হেবিয়াছ কৰ্পাছ অবৈধ আটকৰ পৰা মুক্তি দিয়ে।
- সংবিধানৰ সৰ্বোচ্চতা: মৌলিক অধিকাৰসমূহ সংবিধানৰ মূল কাঠামোৰ অংশ হোৱাৰ বাবে, সাধাৰণ আইনৰ দ্বাৰা ইয়াক অতিক্ৰম কৰিব নোৱাৰি। কেশৱানন্দ ভাৰতী গোচৰ (১৯৭৩)ত এই নীতি প্ৰতিষ্ঠিত হৈছে।
- সংসদীয় তদাৰকি: সংসদে অধিকাৰৰ সীমা নিৰ্ধাৰণ কৰিলেও, ন্যায়ালয়ে ইয়াৰ যুক্তিসংগততা পৰীক্ষা কৰে, যাৰ ফলত শক্তিৰ ভাৰসাম্য ৰক্ষা পায়।
- জনসচেতনতা আৰু শিক্ষা: নাগৰিকৰ সজাগতা আৰু অধিকাৰৰ জ্ঞানে ইয়াৰ অপব্যৱহাৰ ৰোধ কৰে, যিটো Chapter 2ত নাগৰিকত্বৰ শিক্ষাৰ গুৰুত্বৰ সৈতে সংনাদ কৰে।
এই ব্যৱস্থাসমূহে মৌলিক অধিকাৰসমূহক কেৱল কাগজৰ প্ৰতিশ্ৰুতি নহয়, ব্যৱহাৰিক জীৱনৰ অংশ হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা কৰিছে।
১৬। ভাৰতত নাগৰিকৰ অধিকাৰ সংৰক্ষণ আৰু উন্নয়নৰ ক্ষেত্ৰত মৌলিক অধিকাৰৰ ভূমিকা সম্পৰ্কে আলোচনা কৰা। (Discuss the role of Fundamental Rights in the protection and promotion of rights of citizens in India.)
ভাৰতীয় সংবিধানৰ মৌলিক অধিকাৰসমূহ (১২-৩৫ নং অনুচ্ছেদ) ভাৰতৰ নাগৰিকসকলৰ অধিকাৰ সংৰক্ষণ আৰু উন্নয়নৰ ক্ষেত্ৰত এক অত্যাৱশ্যকীয় ভূমিকা পালন কৰে। এই অধিকাৰসমূহে নাগৰিকত্বৰ আইনী কাঠামোক ব্যৱহাৰিক ৰূপ দিয়ে (Chapter 2ত নাগৰিকত্বৰ সমান মৰ্যাদাৰ উল্লেখৰ সৈতে সংগতি) আৰু গণতান্ত্ৰিক সমাজৰ ভিত্তি শক্তিশালী কৰে। ইয়াৰ ভূমিকা তলত বিস্তৃতভাৱে আলোচিত হ’ল:
- সংৰক্ষণৰ ভূমিকা:
- ৰাষ্ট্ৰৰ বিৰুদ্ধে ঢাল: মৌলিক অধিকাৰসমূহে নাগৰিকক ৰাষ্ট্ৰীয় অত্যাচাৰৰ পৰা সুৰক্ষা প্ৰদান কৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, জীৱন আৰু ব্যক্তিগত স্বাধীনতাৰ অধিকাৰ (২১ নং অনুচ্ছেদ) অবৈধ আটক বা নিৰ্যাতনৰ পৰা ৰক্ষা কৰে।
- ন্যায়ৰ নিশ্চয়তা: সমতাৰ অধিকাৰ (১৪-১৮) আৰু শোষণৰ বিৰুদ্ধে অধিকাৰ (২৩-২৪) নাগৰিকৰ সমান মৰ্যাদা আৰু মানৱীয় জীৱনৰ অধিকাৰ সুনিশ্চিত কৰে, যিটো Chapter 2ত নাগৰিকত্বৰ মানৱীয় দৃষ্টিভংগীৰ সৈতে মিলে।
- ধৰ্মীয় আৰু সাংস্কৃতিক সুৰক্ষা: ধৰ্মীয় স্বাধীনতা (২৫-২৮) আৰু সংস্কৃতিৰ অধিকাৰ (২৯-৩০) সংখ্যালঘু আৰু অন্যান্য সম্প্ৰদায়ৰ পৰিচয় সংৰক্ষণ কৰে।
- উন্নয়নৰ ভূমিকা:
- ব্যক্তিগত স্বাধীনতাৰ প্ৰসাৰ: স্বাধীনতাৰ অধিকাৰ (১৯) নাগৰিকক বাক-স্বাধীনতা, সমাবেশ আৰু পেশাৰ স্বাধীনতা প্ৰদান কৰি তেওঁলোকৰ সৃজনশীলতা আৰু উদ্যোগিতা বিকাশত সহায় কৰে।
- সামাজিক ন্যায়ৰ প্ৰচাৰ: শোষণৰ বিৰুদ্ধে অধিকাৰে দুৰ্বল শ্ৰেণীৰ উন্নয়নৰ পথ মুকলি কৰে, যেনে—শিশু শ্ৰম নিষিদ্ধকৰণ।
- শিক্ষা আৰু সচেতনতা: ন্যায়ালয়ে জীৱনৰ অধিকাৰৰ ব্যাখ্যাৰ জৰিয়তে শিক্ষা (মানেকা গান্ধী বনাম ভাৰত সৰকাৰ, ১৯৭৮) আৰু পৰিৱেশৰ অধিকাৰৰ সম্প্ৰসাৰণ কৰিছে, যিয়ে নাগৰিকৰ জীৱনমান উন্নত কৰে।
- গণতান্ত্ৰিক অংশগ্ৰহণ: সাংবিধানিক নিৰাময়ৰ অধিকাৰ (৩২) নাগৰিকক তেওঁলোকৰ অধিকাৰৰ বাবে সক্ৰিয়ভাৱে লড়িবলৈ শক্তিশালী কৰে।
- নাগৰিকত্বৰ সৈতে সম্পৰ্ক: Chapter 2ত উল্লেখিত নাগৰিকত্বৰ ধৰ্মনিৰপেক্ষ আৰু সমতামূলক দিশসমূহ মৌলিক অধিকাৰৰ জৰিয়তে বাস্তৱায়িত হয়, যিয়ে নাগৰিকৰ অধিকাৰক কেৱল তাত্ত্বিক নহয়, ব্যৱহাৰিকভাৱে কাৰ্যকৰী কৰি তুলিছে।
মৌলিক অধিকাৰসমূহে ভাৰতৰ গণতান্ত্ৰিক পৰিকাঠামোত নাগৰিকৰ ক্ষমতায়নৰ এক শক্তিশালী মাধ্যম হিচাপে কাম কৰে।
১৭। মৌলিক অধিকাৰৰ ওপৰত থকা সীমাবদ্ধতাসমূহ ব্যাখ্যা কৰা। (Explain the limitations on the Fundamental Rights.)
মৌলিক অধিকাৰসমূহ পৰম নহয়; ইয়াৰ ওপৰত সংবিধানে নিৰ্দিষ্ট সীমাবদ্ধতা আৰোপ কৰিছে যাতে ব্যক্তিগত স্বাধীনতা আৰু সমাজিক শৃংখলাৰ মাজত ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰা যায়। এই সীমাবদ্ধতাসমূহ তলত বিস্তৃতভাৱে ব্যাখ্যা কৰা হ’ল:
- সংবিধানত উল্লেখিত সীমা:
- স্বাধীনতাৰ অধিকাৰ (১৯): বাক-স্বাধীনতা, সমাবেশ আৰু চলাচলৰ অধিকাৰৰ ওপৰত যুক্তিসংগত সীমা আৰোপ কৰা হৈছে। উদাহৰণস্বৰূপে, জনশৃংখলা, মানহানি বা ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তাৰ স্বাৰ্থত বাক-স্বাধীনতা সীমিত কৰিব পাৰি।
- ধৰ্মীয় স্বাধীনতা (২৫): জনস্বাস্থ্য, নৈতিকতা বা জনশৃংখলাৰ কাৰণে ধৰ্ম পালনৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ আৰোপ কৰিব পাৰি।
- জীৱনৰ অধিকাৰ (২১): আইনৰ যথাযথ প্ৰক্ৰিয়াৰ জৰিয়তে এই অধিকাৰ সীমিত কৰিব পাৰি, যেনে—দণ্ডিত অপৰাধীৰ কাৰাদণ্ড।
- সংসদীয় ক্ষমতা:
- সংসদে আইন প্ৰণয়নৰ জৰিয়তে মৌলিক অধিকাৰৰ ওপৰত সীমা আৰোপ কৰিব পাৰে, যদি তেনে আইন যুক্তিসংগত আৰু সংবিধানৰ সৈতে সংগতিপূৰ্ণ। উদাহৰণস্বৰূপে, প্ৰতিৰক্ষাৰ স্বাৰ্থত Prevention of Terrorism Act (POTA)ৰ দৰে আইনে স্বাধীনতাৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ আনিছিল।
- জৰুৰীকালীন অৱস্থা:
- সংবিধানৰ ৩৫২ নং অনুচ্ছেদৰ অধীনত ৰাষ্ট্ৰীয় জৰুৰীকালীন অৱস্থাত মৌলিক অধিকাৰ (বিশেষকৈ ১৯ আৰু ২১) স্থগিত কৰিব পাৰি। ১৯৭৫-৭৭ৰ জৰুৰীকালত এই নীতিৰ প্ৰয়োগ দেখা গৈছিল।
- ন্যায়িক ব্যাখ্যা:
- উচ্চতম ন্যায়ালয়ে “যুক্তিসংগত সীমা”ৰ সংজ্ঞা দি অধিকাৰৰ সীমা নিৰ্ধাৰণ কৰে। যেনে—গোলকনাথ গোচৰ (১৯৬৭) আৰু কেশৱানন্দ ভাৰতী গোচৰ (১৯৭৩)ত মৌলিক অধিকাৰৰ সীমা আৰু সংৰক্ষণৰ ভাৰসাম্য নিৰ্ধাৰিত হৈছিল।
- Chapter 2ৰ সৈতে সম্পৰ্ক: নাগৰিকত্বৰ সমানতা আৰু ধৰ্মনিৰপেক্ষতাৰ নীতি (Chapter 2) মৌলিক অধিকাৰৰ জৰিয়তে কাৰ্যকৰী হয়, কিন্তু ৰাষ্ট্ৰীয় স্বাৰ্থত এই অধিকাৰসমূহৰ সীমাবদ্ধতা নাগৰিকত্বৰ ব্যৱহাৰিক প্ৰয়োগকো প্ৰভাৱিত কৰে।
এই সীমাবদ্ধতাসমূহে নিশ্চিত কৰে যে মৌলিক অধিকাৰসমূহ ব্যক্তিগত স্বাৰ্থৰ ওপৰত সমষ্টিগত কল্যাণৰ সৈতে সামঞ্জস্যপূৰ্ণ হয়।
১৮। ভাৰতীয় নাগৰিকসকলৰ মৌলিক অধিকাৰসমূহৰ এটি মূল্যায়ন কৰা। (Make an evaluation of the Fundamental Rights of Indian citizens.)
ভাৰতীয় নাগৰিকসকলৰ মৌলিক অধিকাৰসমূহ গণতন্ত্ৰৰ এক শক্তিশালী স্তম্ভ হিচাপে পৰিগণিত হয়। ইয়াৰ শক্তি, দুৰ্বলতা আৰু সামগ্ৰিক প্ৰভাৱৰ এক মূল্যায়ন তলত দিয়া হ’ল:
- শক্তি:
- ব্যাপকতা: সমতা, স্বাধীনতা, শোষণৰ বিৰুদ্ধে সুৰক্ষা আদিৰ জৰিয়তে নাগৰিকৰ জীৱনৰ সকলো দিশ সামৰি লয়।
- ন্যায়িক সুৰক্ষা: ৩২ নং অনুচ্ছেদৰ অধীনত লেখৰ ব্যৱস্থাই অধিকাৰসমূহক কাৰ্যকৰী কৰি তুলিছে। যেনে—মানেকা গান্ধী গোচৰত জীৱনৰ অধিকাৰৰ বিস্তৃত ব্যাখ্যা।
- ধৰ্মনিৰপেক্ষ আৰু সমতামূলক: Chapter 2ত উল্লেখিত নাগৰিকত্বৰ ধৰ্মনিৰপেক্ষতাৰ সৈতে সামঞ্জস্যপূৰ্ণভাৱে, এই অধিকাৰসমূহ বৈষম্যহীনভাৱে সকলোৰে বাবে প্ৰযোজ্য।
- দুৰ্বলতা:
- সীমাবদ্ধতা: জৰুৰীকালীন অৱস্থাত স্থগিতকৰণ (১৯৭৫-৭৭ৰ উদাহৰণ) আৰু যুক্তিসংগত সীমাৰ অত্যধিক প্ৰয়োগে ইয়াৰ কাৰ্যকৰীতা হ্ৰাস কৰিব পাৰে।
- বাস্তৱায়নৰ সমস্যা: দাৰিদ্ৰ্য, অশিক্ষা আৰু সামাজিক বৈষম্যৰ বাবে গ্ৰাম্য অঞ্চলত এই অধিকাৰৰ প্ৰয়োগ সীমিত হৈ পৰে।
- সংশোধনৰ দুৰ্বলতা: সম্পত্তিৰ অধিকাৰৰ মৌলিকত্ব বিলোপ (৪৪তম সংশোধনী, ১৯৭৮)ৰ দৰে পৰিৱৰ্তনে ইয়াৰ স্থিৰতাৰ ওপৰত প্ৰশ্ন উত্থাপন কৰে।
- সামগ্ৰিক মূল্যায়ন:
মৌলিক অধিকাৰসমূহে ভাৰতৰ গণতান্ত্ৰিক পৰিকাঠামোত নাগৰিকৰ ক্ষমতায়নৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছে। ই নাগৰিকত্বৰ আইনী ধাৰণাক জীৱন্ত কৰি তুলিছে, কিন্তু ইয়াৰ সম্পূৰ্ণ সফলতা নিৰ্ভৰ কৰে সামাজিক-অৰ্থনৈতিক উন্নয়ন আৰু ন্যায়িক সক্ৰিয়তাৰ ওপৰত। এই অধিকাৰসমূহ ভাৰতৰ বৈচিত্ৰ্যপূৰ্ণ সমাজত একতা আৰু ন্যায়ৰ প্ৰতীক হিচাপে থিয় দিছে।
১৯। মৌলিক কৰ্তব্যসমূহৰ সাংবিধানিক তাৎপৰ্য ব্যাখ্যা কৰা। (Explain the Constitutional Significance of the Fundamental Duties.)
মৌলিক কৰ্তব্যসমূহ (৪২তম সংশোধনী, ১৯৭৬ৰ দ্বাৰা সংবিধানৰ ৫১-ক নং অনুচ্ছেদত সন্নিৱিষ্ট) ভাৰতীয় নাগৰিকৰ দায়িত্বৰ এক সাংবিধানিক কাঠামো প্ৰদান কৰে। ইয়াৰ তাৎপৰ্য তলত ব্যাখ্যা কৰা হ’ল:
- অধিকাৰ আৰু কৰ্তব্যৰ ভাৰসাম্য: মৌলিক অধিকাৰৰ পূৰক হিচাপে কৰ্তব্যসমূহে এটা ভাৰসাম্য সৃষ্টি কৰে। য’ত অধিকাৰে নাগৰিকৰ সুবিধাৰ নিশ্চয়তা দিয়ে, কৰ্তব্যই ৰাষ্ট্ৰ আৰু সমাজৰ প্ৰতি তেওঁলোকৰ দায়বদ্ধতাৰ কথা সোঁৱৰাই।
- ৰাষ্ট্ৰীয় ঐক্যৰ প্ৰতীক: “ভাৰতৰ ঐক্য আৰু অখণ্ডতা ৰক্ষা কৰা”ৰ দৰে কৰ্তব্যই নাগৰিকত্বৰ সৈতে জড়িত ৰাষ্ট্ৰভক্তিৰ ভাৱক শক্তিশালী কৰে (Chapter 2ত নাগৰিকত্বৰ ৰাষ্ট্ৰীয় দিশৰ সৈতে সংগতি)।
- নৈতিক আৰু সামাজিক মূল্যবোধ: গান্ধীবাদী আৰু ভাৰতীয় সংস্কৃতিৰ পৰা অনুপ্ৰাণিত এই কৰ্তব্যসমূহে (যেনে—পৰিৱেশ ৰক্ষা, বিজ্ঞানমনস্কতা) নাগৰিকক সামাজিক উন্নয়নৰ অংশীদাৰ কৰে।
- আইনী বলৱৎ নহ’লেও তাৎপৰ্যপূৰ্ণ: যদিও এই কৰ্তব্যসমূহ ন্যায়যোগ্য নহয়, ন্যায়ালয়ে আইনৰ ব্যাখ্যাত ইয়াক বিবেচনা কৰে (যেনে—MC Mehta গোচৰত পৰিৱেশ ৰক্ষাৰ কৰ্তব্য)।
- সংবিধানৰ জীৱন্ততা: ৪২তম সংশোধনীৰ জৰিয়তে সন্নিৱেশ কৰা এই কৰ্তব্যই সংবিধানৰ গতিশীলতা আৰু সমকালীন প্ৰয়োজনৰ সৈতে অভিযোজনৰ ক্ষমতা প্ৰতিফলিত কৰে।
মৌলিক কৰ্তব্যই নাগৰিকত্বক কেৱল অধিকাৰৰ দাবী নহয়, ৰাষ্ট্ৰ আৰু সমাজৰ প্ৰতি দায়িত্বশীল অংশগ্ৰহণৰ এক পথ হিচাপে পৰিগণিত কৰি সংবিধানৰ তাৎপৰ্য বৃদ্ধি কৰিছে।
২০। ভাৰতীয় নাগৰিকসকলৰ মৌলিক কৰ্তব্যসমূহ কি কি? (What are the Fundamental Duties of Indian citizens?)
ভাৰতীয় নাগৰিকৰ মৌলিক কৰ্তব্যসমূহ সংবিধানৰ ৫১-ক নং অনুচ্ছেদত উল্লেখিত আৰু ৪২তম সংশোধনী (১৯৭৬)ৰ দ্বাৰা সন্নিৱিষ্ট কৰা হৈছিল। পিছত ৮৬তম সংশোধনী (২০০২)ৰ দ্বাৰা এটা অতিৰিক্ত কৰ্তব্য যোগ কৰা হয়। এই কৰ্তব্যসমূহ তলত বিস্তৃতভাৱে উল্লেখ কৰা হ’ল:
- সংবিধানৰ প্ৰতি শ্ৰদ্ধা: সংবিধানৰ প্ৰতি আনুগত্য আৰু ইয়াৰ আদৰ্শ আৰু প্ৰতিষ্ঠানৰ প্ৰতি সম্মান প্ৰকাশ কৰা।
- স্বাধীনতা সংগ্ৰামৰ মূল্যবোধ: স্বাধীনতা সংগ্ৰামৰ উচ্চ আদৰ্শসমূহক প্ৰতিপালন আৰু অনুসৰণ কৰা।
- ঐক্য আৰু অখণ্ডতা: ভাৰতৰ সাৰ্বভৌমত্ব, ঐক্য আৰু অখণ্ডতা ৰক্ষা কৰা (Chapter 2ত নাগৰিকত্বৰ ৰাষ্ট্ৰীয় দিশৰ সৈতে সংগতি)।
- ৰাষ্ট্ৰীয় সেৱা: ৰাষ্ট্ৰৰ প্ৰতিৰক্ষাৰ বাবে সেৱা আৰু প্ৰয়োজনত জাতীয় সেৱা প্ৰদান কৰা।
- ভাতৃত্ববোধ: সকলো ভাৰতীয়ৰ মাজত সম্প্ৰীতি আৰু ভাতৃত্ববোধৰ প্ৰচাৰ কৰা আৰু বৈষম্য পৰিহাৰ কৰা।
- সাংস্কৃতিক ঐতিহ্য: ভাৰতৰ সমৃদ্ধ সংস্কৃতিৰ মূল্য দিয়া আৰু সংৰক্ষণ কৰা।
- পৰিৱেশ ৰক্ষা: প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশ, বন, নদী আৰু জীৱজন্তুৰ সংৰক্ষণ আৰু উন্নতিৰ বাবে কাম কৰা।
- বিজ্ঞানমনস্কতা: বৈজ্ঞানিক দৃষ্টিভংগী, মানৱতাবাদ আৰু জ্ঞানৰ প্ৰতি আগ্ৰহ গঢ়ি তোলা।
- সম্পত্তিৰ সুৰক্ষা: ৰাজহুৱা সম্পত্তিৰ সুৰক্ষা কৰা আৰু হিংসাৰ পৰা বিৰত থকা।
- শ্ৰেষ্ঠত্বৰ প্ৰয়াস: ব্যক্তিগত আৰু সমষ্টিগত ক্ষেত্ৰত শ্ৰেষ্ঠত্বৰ বাবে চেষ্টা কৰা।
- শিক্ষাৰ দায়িত্ব (২০০২ত যোগ): ৬-১৪ বছৰৰ শিশুৰ বাবে শিক্ষাৰ সুযোগ প্ৰদানৰ বাবে অভিভাৱকৰ কৰ্তব্য।
এই কৰ্তব্যসমূহে নাগৰিকৰ দায়িত্বশীল ভূমিকাক উজ্জ্বল কৰি গণতান্ত্ৰিক সমাজৰ স্থিতিশীলতা আৰু সমৃদ্ধিৰ পথ মুকলি কৰে।
২১। মৌলিক অধিকাৰৰ সাংবিধানিক মৰ্যাদা সম্পৰ্কে আলোচনা কৰা। (Discuss the Constitutional Status of the Fundamental Rights.)
মৌলিক অধিকাৰসমূহ ভাৰতীয় সংবিধানৰ তৃতীয় ভাগত (১২-৩৫ নং অনুচ্ছেদ) সন্নিৱিষ্ট, যিয়ে ইয়াৰ সাংবিধানিক মৰ্যাদাক এক উচ্চ স্তৰত প্ৰতিষ্ঠা কৰে। এই অধিকাৰসমূহ ভাৰতীয় গণতন্ত্ৰৰ মূল ভিত্তি হিচাপে পৰিগণিত হয় আৰু নাগৰিকত্বৰ আইনী কাঠামোৰ সৈতে ওতপ্ৰোতভাৱে জড়িত (Chapter 2ত নাগৰিকত্বৰ সমতা আৰু ধৰ্মনিৰপেক্ষতাৰ উল্লেখৰ সৈতে সংগতি)। ইয়াৰ সাংবিধানিক মৰ্যাদা তলত বিস্তৃতভাৱে আলোচনা কৰা হ’ল:
- সংবিধানৰ মূল অংশ: মৌলিক অধিকাৰসমূহ সংবিধানৰ এক অপৰিহাৰ্য উপাদান। কেশৱানন্দ ভাৰতী গোচৰ (১৯৭৩)ত উচ্চতম ন্যায়ালয়ে ঘোষণা কৰিছিল যে এই অধিকাৰসমূহ সংবিধানৰ “মূল কাঠামো”ৰ অংশ, যাক সংসদে সংশোধনৰ জৰিয়তেও সম্পূৰ্ণৰূপে বাতিল কৰিব নোৱাৰে।
- সৰ্বোচ্চ আইনী শক্তি: সাধাৰণ আইনৰ দ্বাৰা মৌলিক অধিকাৰ লংঘন কৰিব নোৱাৰি। যদি কোনো আইন এই অধিকাৰৰ সৈতে সংঘাতত পৰে, তেন্তে ন্যায়ালয়ে তাক অসাংবিধানিক ঘোষণা কৰিব পাৰে (১৩ নং অনুচ্ছেদ)।
- ন্যায়যোগ্যতা: ৩২ নং অনুচ্ছেদৰ অধীনত নাগৰিকসকলে মৌলিক অধিকাৰৰ লংঘনৰ বিৰুদ্ধে প্ৰত্যক্ষভাৱে উচ্চতম আৰু উচ্চ ন্যায়ালয়ত আবেদন কৰিব পাৰে। এই বৈশিষ্ট্যই ইয়াক কেৱল তাত্ত্বিক নহয়, ব্যৱহাৰিকভাৱে কাৰ্যকৰী কৰি তুলিছে।
- সংশোধনযোগ্যতাৰ সীমা: যদিও সংসদৰ সংশোধনৰ ক্ষমতা (৩৬৮ নং অনুচ্ছেদ) আছে, তথাপি মৌলিক অধিকাৰৰ মূল সত্তাক নষ্ট কৰিব নোৱাৰি। উদাহৰণস্বৰূপে, ৪৪তম সংশোধনী (১৯৭৮)ত সম্পত্তিৰ অধিকাৰ মৌলিক অধিকাৰৰ পৰা আঁতৰাই সাংবিধানিক অধিকাৰ (৩০০-ক) হিচাপে পৰিণত কৰা হৈছিল, কিন্তু অন্যান্য অধিকাৰৰ মৰ্যাদা অটুট থাকিল।
- নাগৰিকত্বৰ সৈতে সম্পৰ্ক: Chapter 2ত উল্লেখিত নাগৰিকত্বৰ ধাৰণা মৌলিক অধিকাৰৰ জৰিয়তে বাস্তৱায়িত হয়। সমতাৰ অধিকাৰ আৰু ধৰ্মীয় স্বাধীনতাই নাগৰিকত্বৰ ধৰ্মনিৰপেক্ষ আৰু সমানতামূলক দিশসমূহক শক্তিশালী কৰে।
- জৰুৰীকালীন স্থগিতকৰণ: ৩৫৯ নং অনুচ্ছেদৰ অধীনত জৰুৰীকালত (১৯৭৫-৭৭ৰ দৰে) মৌলিক অধিকাৰ স্থগিত কৰিব পাৰি, কিন্তু জীৱনৰ অধিকাৰ (২১) আৰু সমতাৰ অধিকাৰৰ মূল সত্তা সুৰক্ষিত থাকে।
মৌলিক অধিকাৰৰ এই সাংবিধানিক মৰ্যাদাই ইয়াক ভাৰতীয় গণতন্ত্ৰৰ প্ৰাণশক্তি হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা কৰি নাগৰিকৰ স্বাধীনতা আৰু ন্যায়ৰ নিশ্চয়তা প্ৰদান কৰে।
২২। মৌলিক অধিকাৰ ন্যায়ালয়ে কেনেকৈ ৰক্ষা কৰিব পাৰে? (How can the Fundamental Rights be protected by the Judiciary?)
ভাৰতীয় ন্যায়ব্যৱস্থা মৌলিক অধিকাৰৰ সংৰক্ষক হিচাপে এক অত্যাৱশ্যকীয় ভূমিকা পালন কৰে। সংবিধানে ন্যায়ালয়ক এনে ক্ষমতা প্ৰদান কৰিছে যাৰ জৰিয়তে ই অধিকাৰৰ লংঘন ৰোধ আৰু প্ৰতিকাৰ নিশ্চিত কৰে। ইয়াৰ পদ্ধতিসমূহ তলত বিস্তৃতভাৱে আলোচনা কৰা হ’ল:
- লেখৰ জৰিয়তে প্ৰতিকাৰ (৩২ আৰু ২২৬ নং অনুচ্ছেদ):
- সংবিধানৰ ৩২ নং অনুচ্ছেদে উচ্চতম ন্যায়ালয়ক আৰু ২২৬ নং অনুচ্ছেদে উচ্চ ন্যায়ালয়ক পাঁচ প্ৰকাৰৰ লেখ জাৰি কৰাৰ ক্ষমতা দিয়ে:
- হেবিয়াছ কৰ্পাছ: অবৈধ আটকৰ পৰা মুক্তিৰ বাবে।
- মেণ্ডামাছ: ৰাজহুৱা কৰ্তৃপক্ষক তেওঁলোকৰ কৰ্তব্য পালনৰ নিৰ্দেশ।
- প্ৰহিবিচন: নিম্ন ন্যায়ালয়ৰ অবৈধ কাৰ্যকলাপ ৰোধ।
- কোৱোৱাৰেণ্টো: তথ্যৰ বাবে নিম্ন ন্যায়ালয়ৰ পৰা ৰেকৰ্ড তলব।
- চাৰ্টিয়ৰাৰী: অধিকাৰৰ ভিত্তিত কৰ্তৃপক্ষৰ পদক্ষেপৰ বৈধতা পৰীক্ষা।
- উদাহৰণ: ১৯৭৫ৰ জৰুৰীকালত হেবিয়াছ কৰ্পাছৰ স্থগিতকৰণৰ পিছতো, ৪৪তম সংশোধনীৰ পিছত জীৱনৰ অধিকাৰৰ সুৰক্ষা অটুট ৰখা হৈছিল।
- সংবিধানৰ ৩২ নং অনুচ্ছেদে উচ্চতম ন্যায়ালয়ক আৰু ২২৬ নং অনুচ্ছেদে উচ্চ ন্যায়ালয়ক পাঁচ প্ৰকাৰৰ লেখ জাৰি কৰাৰ ক্ষমতা দিয়ে:
- ন্যায়িক পৰ্যালোচনা (১৩ নং অনুচ্ছেদ):
- ন্যায়ালয়ে সংসদ বা ৰাজ্য বিধানসভাৰ দ্বাৰা প্ৰণীত আইনৰ সাংবিধানিকতা পৰীক্ষা কৰি মৌলিক অধিকাৰৰ সৈতে সংঘাতৰ ক্ষেত্ৰত বাতিল কৰিব পাৰে। যেনে—গোলকনাথ গোচৰ (১৯৬৭)ত সংশোধনৰ ক্ষমতা সীমিত কৰা হৈছিল।
- বিস্তৃত ব্যাখ্যা:
- ন্যায়ালয়ে মৌলিক অধিকাৰৰ পৰিসৰ বৃদ্ধি কৰিছে। মানেকা গান্ধী গোচৰ (১৯৭৮)ত ২১ নং অনুচ্ছেদৰ অধীনত শিক্ষা, পৰিৱেশ, আৰু গোপনীয়তাৰ অধিকাৰ সন্নিৱিষ্ট কৰা হৈছিল।
- জনস্বাৰ্থ মামলা (PIL):
- ন্যায়ালয়ে PILৰ জৰিয়তে দুৰ্বল শ্ৰেণীৰ অধিকাৰ ৰক্ষা কৰে। যেনে—MC Mehta গোচৰত পৰিৱেশ দূষণৰ বিৰুদ্ধে পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰা হৈছিল।
- Chapter 2ৰ সৈতে সম্পৰ্ক: নাগৰিকত্বৰ সমতা আৰু মানৱীয় দিশসমূহ (Chapter 2) ন্যায়ালয়ৰ সক্ৰিয়তাৰ জৰিয়তে বাস্তৱায়িত হয়, যিয়ে নাগৰিকৰ অধিকাৰক সুৰক্ষিত কৰে।
ন্যায়ালয়ৰ এই ভূমিকাই মৌলিক অধিকাৰসমূহক গণতন্ত্ৰৰ জীৱন্ত অংশ হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা কৰিছে।
২৩। সম্পত্তি বিধিবদ্ধ অধিকাৰৰ বিষয়ে এটা টোকা লিখা। (Write a note on the legal right to property.)
সম্পত্তিৰ বিধিবদ্ধ অধিকাৰ ভাৰতীয় সংবিধানত এতিয়া মৌলিক অধিকাৰৰ পৰিৱৰ্তে এক সাংবিধানিক অধিকাৰ হিচাপে বিদ্যমান। ইয়াৰ বিষয়ে তলত এক বিস্তৃত টোকা দিয়া হ’ল:
- ঐতিহাসিক পটভূমি: প্ৰথমে, সম্পত্তিৰ অধিকাৰ সংবিধানৰ ১৯(১)(চ) আৰু ৩১ নং অনুচ্ছেদৰ অধীনত মৌলিক অধিকাৰ আছিল। ইয়াত নাগৰিকৰ সম্পত্তি অৰ্জন, ধাৰণ আৰু বিক্ৰীৰ অধিকাৰ আৰু ৰাষ্ট্ৰৰ দ্বাৰা সম্পত্তি অধিগ্ৰহণৰ ক্ষেত্ৰত ক্ষতিপূৰণৰ নিশ্চয়তা অন্তৰ্ভুক্ত আছিল।
- ৪৪তম সংশোধনী (১৯৭৮): জৰুৰীকালৰ পিছত সম্পত্তিৰ অধিকাৰ মৌলিক অধিকাৰৰ তালিকাৰ পৰা আঁতৰাই সংবিধানৰ ৩০০-ক নং অনুচ্ছেদত সাংবিধানিক অধিকাৰ হিচাপে পৰিণত কৰা হয়। এই পৰিৱৰ্তনৰ উদ্দেশ্য আছিল সমাজবাদী নীতিৰ জৰিয়তে ভূমি সংস্কাৰ আৰু জনকল্যাণমূলক প্ৰকল্পৰ পথ মুকলি কৰা।
- বৰ্তমানৰ অৱস্থা: ৩০০-ক অনুচ্ছেদত উল্লেখ আছে যে “কোনো ব্যক্তিক তেওঁৰ সম্পত্তিৰ পৰা আইনৰ ক্ষমতাৰ অবিহনে বঞ্চিত কৰিব নোৱাৰি।” ইয়াৰ অৰ্থ, সম্পত্তি অধিগ্ৰহণৰ বাবে আইনী প্ৰক্ৰিয়া আৰু ক্ষতিপূৰণৰ ব্যৱস্থা থাকিব লাগিব, কিন্তু ই মৌলিক অধিকাৰৰ দৰে ন্যায়ালয়ত প্ৰত্যক্ষভাৱে বলৱৎ কৰিব নোৱাৰি।
- প্ৰভাৱ: এই অধিকাৰৰ বিধিবদ্ধ মৰ্যাদাই ৰাষ্ট্ৰক জনস্বাৰ্থত সম্পত্তি অধিগ্ৰহণৰ ক্ষেত্ৰত অধিক ক্ষমতা প্ৰদান কৰিছে, যেনে—Land Acquisition Act, 2013।
- Chapter 2ৰ সৈতে সম্পৰ্ক: নাগৰিকত্বৰ সমতাৰ নীতিৰ সৈতে সম্পত্তিৰ অধিকাৰৰ এই পৰিৱৰ্তনে সমাজৰ দুৰ্বল শ্ৰেণীৰ উন্নয়নৰ প্ৰতি গুৰুত্ব দিয়ে।
সম্পত্তিৰ বিধিবদ্ধ অধিকাৰে ব্যক্তিগত মালিকানা আৰু সমষ্টিগত কল্যাণৰ মাজত এক ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰিছে।
২৪। সম্পত্তিৰ অধিকাৰৰ বিষয়ে এটি টোকা লিখা। (Write a note on the Right to Property.)
সম্পত্তিৰ অধিকাৰ ভাৰতীয় সংবিধানত ইয়াৰ ঐতিহাসিক পৰিৱৰ্তনৰ জৰিয়তে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ বিষয় হিচাপে পৰিগণিত হয়। ইয়াৰ বিষয়ে তলত এক বিস্তৃত টোকা দিয়া হ’ল:
- মৌলিক অধিকাৰ হিচাপে উৎপত্তি: ১৯৫০ চনত সংবিধান বলৱৎ হোৱাৰ সময়ত সম্পত্তিৰ অধিকাৰ ১৯(১)(চ) অনুচ্ছেদৰ অধীনত সম্পত্তি অৰ্জন, ধাৰণ আৰু বিক্ৰীৰ স্বাধীনতা আৰু ৩১ নং অনুচ্ছেদৰ অধীনত ৰাষ্ট্ৰৰ দ্বাৰা অধিগ্ৰহণৰ ক্ষেত্ৰত ক্ষতিপূৰণৰ নিশ্চয়তা হিচাপে মৌলিক অধিকাৰ আছিল।
- পৰিৱৰ্তনৰ প্ৰক্ৰিয়া:
- ভূমি সংস্কাৰ আৰু জমিদাৰী উচ্ছেদৰ বাবে ১ম সংশোধনী (১৯৫১) আৰু ৪ৰ্থ সংশোধনী (১৯৫৫)ৰ জৰিয়তে ৩১ নং অনুচ্ছেদ সংশোধিত হৈছিল।
- ৪৪তম সংশোধনী (১৯৭৮)ৰ দ্বাৰা সম্পত্তিৰ অধিকাৰ মৌলিক অধিকাৰৰ তালিকাৰ পৰা আঁতৰাই ৩০০-ক নং অনুচ্ছেদত সাংবিধানিক অধিকাৰ হিচাপে পৰিণত কৰা হয়।
- বৰ্তমানৰ স্থিতি: ৩০০-ক অনুচ্ছেদত উল্লেখিত—“কোনো ব্যক্তিক তেওঁৰ সম্পত্তিৰ পৰা আইনৰ ক্ষমতাৰ অবিহনে বঞ্চিত কৰিব নোৱাৰি”—ইয়াৰ অৰ্থ হ’ল সম্পত্তি অধিগ্ৰহণৰ বাবে আইনী প্ৰক্ৰিয়া থাকিব লাগিব, কিন্তু ই ন্যায়ালয়ত প্ৰত্যক্ষভাৱে বলৱৎযোগ্য নহয়।
- ন্যায়িক ভূমিকা: শংকৰী প্ৰসাদ গোচৰ (১৯৫১)ৰ পৰা কেশৱানন্দ ভাৰতী গোচৰ (১৯৭৩)লৈকে ন্যায়ালয়ে সম্পত্তিৰ অধিকাৰৰ সীমা আৰু সংৰক্ষণৰ ভাৰসাম্য নিৰ্ধাৰণ কৰিছে।
- প্ৰভাৱ আৰু তাৎপৰ্য: এই পৰিৱৰ্তনে সমাজবাদী লক্ষ্যৰ প্ৰতি ভাৰতৰ প্ৰতিশ্ৰুতি প্ৰতিফলিত কৰে, যদিও সমালোচকৰ মতে ই ব্যক্তিগত স্বাধীনতাৰ ওপৰত ৰাষ্ট্ৰৰ ক্ষমতা বৃদ্ধি কৰিছে।
- Chapter 2ৰ সৈতে সম্পৰ্ক: নাগৰিকত্বৰ মানৱীয় আৰু সমতামূলক দিশৰ সৈতে সম্পত্তিৰ অধিকাৰৰ এই পৰিৱৰ্তনে সমাজৰ সামগ্ৰিক উন্নয়নৰ প্ৰতি গুৰুত্ব দিয়ে।
সম্পত্তিৰ অধিকাৰৰ এই বিবৰ্তনে ভাৰতীয় সংবিধানৰ গতিশীলতা আৰু সমকালীন প্ৰয়োজনৰ সৈতে অভিযোজনৰ ক্ষমতা প্ৰকাশ কৰে।
২৫| মৌলিক কৰ্তব্যসমূহ (Fundamental Duties)
মৌলিক কৰ্তব্যসমূহ ভাৰতীয় সংবিধানৰ ৫১-ক নং অনুচ্ছেদত উল্লেখিত, যিবোৰ ৪২তম সংশোধনী (১৯৭৬)ৰ দ্বাৰা সন্নিৱিষ্ট কৰা হৈছিল আৰু পিছত ৮৬তম সংশোধনী (২০০২)ৰ দ্বাৰা এটা অতিৰিক্ত কৰ্তব্য যোগ কৰা হৈছে। স্বৰ্ণ সিং কমিটিৰ পৰামৰ্শৰ ভিত্তিত গঢ় লোৱা এই কৰ্তব্যসমূহে নাগৰিকৰ অধিকাৰৰ সৈতে দায়িত্বৰ ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰি গণতান্ত্ৰিক সমাজৰ ভিত্তি শক্তিশালী কৰে। ইয়াৰ মূল উদ্দেশ্য হৈছে নাগৰিকত্বৰ সচেতনতা আৰু ৰাষ্ট্ৰৰ প্ৰতি দায়বদ্ধতা জাগ্ৰত কৰা (Chapter 2ত নাগৰিকত্বৰ ৰাষ্ট্ৰীয় দিশৰ সৈতে সংগতি)।
- মৌলিক কৰ্তব্যৰ তালিকা:
- সংবিধানৰ প্ৰতি আনুগত্য আৰু ইয়াৰ আদৰ্শৰ প্ৰতি শ্ৰদ্ধা প্ৰকাশ।
- স্বাধীনতা সংগ্ৰামৰ উচ্চ আদৰ্শৰ প্ৰতিপালন।
- ভাৰতৰ ঐক্য, অখণ্ডতা আৰু সাৰ্বভৌমত্ব ৰক্ষা।
- ৰাষ্ট্ৰৰ প্ৰতিৰক্ষা আৰু জাতীয় সেৱা প্ৰদান।
- সকলোৰে মাজত ভাতৃত্ববোধ আৰু সম্প্ৰীতিৰ প্ৰচাৰ।
- ভাৰতীয় সংস্কৃতিৰ গৌৰৱময় ঐতিহ্যৰ সংৰক্ষণ।
- প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশ আৰু জীৱজগতৰ সুৰক্ষা।
- বিজ্ঞানমনস্কতা আৰু জ্ঞানৰ প্ৰতি আগ্ৰহ গঢ়ি তোলা।
- ৰাজহুৱা সম্পত্তিৰ সুৰক্ষা আৰু হিংসাৰ পৰা বিৰত থকা।
- শ্ৰেষ্ঠত্বৰ বাবে ব্যক্তিগত আৰু সমষ্টিগত প্ৰয়াস।
- ৬-১৪ বছৰৰ শিশুৰ শিক্ষাৰ বাবে অভিভাৱকৰ দায়িত্ব (২০০২ত যোগ)।
- সাংবিধানিক তাৎপৰ্য:
- মৌলিক অধিকাৰৰ পূৰক হিচাপে কৰ্তব্যই নাগৰিকক ৰাষ্ট্ৰ আৰু সমাজৰ প্ৰতি দায়বদ্ধ কৰে।
- ভাৰতীয় সংস্কৃতি, গান্ধীবাদ আৰু আধুনিক বিজ্ঞানৰ সংমিশ্ৰণে ইয়াক এক অনন্য মাত্ৰা প্ৰদান কৰে।
- যদিও আইনীভাৱে বলৱৎযোগ্য নহয়, ন্যায়ালয়ে ইয়াক আইনৰ ব্যাখ্যাত বিবেচনা কৰে (যেনে—MC Mehta গোচৰত পৰিৱেশ ৰক্ষা)।
- প্ৰভাৱ:
- নাগৰিকৰ মাজত জাতীয় চেতনা আৰু সামাজিক দায়িত্বৰ ভাৱ জাগ্ৰত কৰে।
- Chapter 2ত উল্লেখিত নাগৰিকত্বৰ ধৰ্মনিৰপেক্ষ আৰু সমতামূলক দিশৰ সৈতে সামঞ্জস্যপূৰ্ণভাৱে, কৰ্তব্যই সম্প্ৰীতি আৰু ঐক্যৰ প্ৰচাৰ কৰে।
মৌলিক কৰ্তব্যসমূহে নাগৰিকত্বক কেৱল অধিকাৰৰ দাবী নহয়, বৰং ৰাষ্ট্ৰ আৰু সমাজৰ প্ৰতি এক সক্ৰিয় অৱদান হিচাপে পৰিগণিত কৰি ভাৰতীয় গণতন্ত্ৰৰ স্থিতিশীলতা আৰু সমৃদ্ধিৰ পথ মুকলি কৰিছে।
২৬। স্বাধীনতাৰ অধিকাৰৰ বিষয়ে এটি টোকা লিখা। (Write a note on Right to Freedom.)
স্বাধীনতাৰ অধিকাৰ ভাৰতীয় সংবিধানৰ ১৯-২২ নং অনুচ্ছেদত সন্নিৱিষ্ট এক গুৰুত্বপূৰ্ণ মৌলিক অধিকাৰ, যিয়ে নাগৰিকৰ ব্যক্তিগত স্বাধীনতা আৰু গণতান্ত্ৰিক জীৱনৰ ভিত্তি স্থাপন কৰে। ই নাগৰিকত্বৰ সৈতে ওতপ্ৰোতভাৱে জড়িত (Chapter 2ত উল্লেখিত সমতা আৰু মানৱীয় দিশৰ সৈতে সংগতি)। ইয়াৰ বিষয়ে তলত এক বিস্তৃত টোকা দিয়া হ’ল:
- অন্তৰ্ভুক্তি:
- ১৯ নং অনুচ্ছেদ: ছয় প্ৰকাৰৰ স্বাধীনতা—বাক-স্বাধীনতা, মত প্ৰকাশ, শান্তিপূৰ্ণ সমাবেশ, সংগঠন গঠন, অবাধ চলাচল, আৰু ভাৰতৰ যিকোনো স্থানত বসবাস ও পেশা গ্ৰহণৰ অধিকাৰ।
- ২০ নং অনুচ্ছেদ: অপৰাধৰ দোষী সাব্যস্ত হোৱাৰ পূৰ্বে শাস্তিৰ পৰা সুৰক্ষা, পিছৰ তাৰিখৰ আইনৰ দ্বাৰা দণ্ডিত নোহোৱা, আৰু দ্বৈত শাস্তিৰ পৰা মুক্তি।
- ২১ নং অনুচ্ছেদ: জীৱন আৰু ব্যক্তিগত স্বাধীনতাৰ অধিকাৰ, যাক ন্যায়ালয়ে শিক্ষা, পৰিৱেশ, আৰু গোপনীয়তাৰ অধিকাৰলৈ বিস্তৃত কৰিছে (মানেকা গান্ধী গোচৰ, ১৯৭৮)।
- ২২ নং অনুচ্ছেদ: গ্ৰেপ্তাৰ আৰু আটকৰ পৰা সুৰক্ষা, য’ত আইনী পৰামৰ্শ আৰু ন্যায়ালয়ত উপস্থাপনৰ অধিকাৰ অন্তৰ্ভুক্ত।
- সীমাবদ্ধতা: এই স্বাধীনতাসমূহ যুক্তিসংগত সীমাৰ অধীন—জনশৃংখলা, ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তা, বা জনস্বাস্থ্যৰ স্বাৰ্থত সংসদে নিয়ন্ত্ৰণ আৰোপ কৰিব পাৰে।
- তাৎপৰ্য:
- ব্যক্তিগত স্বায়ত্তশাসন আৰু গণতান্ত্ৰিক অংশগ্ৰহণৰ নিশ্চয়তা প্ৰদান কৰে।
- Chapter 2ত উল্লেখিত নাগৰিকত্বৰ মানৱীয় দৃষ্টিভংগীৰ সৈতে সংনাদ কৰি নাগৰিকৰ মৰ্যাদা আৰু স্বাধীনতা সুনিশ্চিত কৰে।
- ন্যায়িক ভূমিকা: ন্যায়ালয়ে ইয়াৰ বিস্তৃত ব্যাখ্যাৰ জৰিয়তে (যেনে—KS Puttaswamy গোচৰ, ২০১৭ত গোপনীয়তাৰ অধিকাৰ) ইয়াক সমকালীন প্ৰয়োজনৰ সৈতে অভিযোজিত কৰিছে।
স্বাধীনতাৰ অধিকাৰ ভাৰতীয় নাগৰিকৰ গণতান্ত্ৰিক জীৱনৰ প্ৰাণশক্তি হিচাপে কাৰ্যকৰী।
২৭। নিৰ্দেশক নীতিবোৰৰ অৰ্থ আৰু উদ্দেশ্য ব্যাখ্যা কৰা। (Explain the meaning and objectives of thedirective Principles.)
ৰাষ্ট্ৰ পৰিচালনাৰ নিৰ্দেশক নীতিসমূহ (Directive Principles of State Policy, DPSP) সংবিধানৰ চতুৰ্থ ভাগত (৩৬-৫১ নং অনুচ্ছেদ) উল্লেখিত, যিবোৰ ৰাষ্ট্ৰৰ শাসনব্যৱস্থাৰ বাবে এক নৈতিক আৰু আদৰ্শগত দিশনিৰ্দেশনা হিচাপে কাম কৰে। ইয়াৰ অৰ্থ আৰু উদ্দেশ্য তলত ব্যাখ্যা কৰা হ’ল:
- অৰ্থ:
- DPSP হৈছে ৰাষ্ট্ৰৰ নীতি নিৰ্ধাৰণৰ বাবে সংবিধান প্ৰণেতাসকলৰ দ্বাৰা প্ৰদত্ত নিৰ্দেশনা, যিবোৰ আইন প্ৰণয়ন আৰু শাসনৰ ক্ষেত্ৰত পালন কৰাৰ কথা।
- এই নীতিসমূহ আইনীভাৱে বলৱৎযোগ্য নহয় (৩৭ নং অনুচ্ছেদ), কিন্তু ৰাষ্ট্ৰৰ শাসনত মৌলিক গুৰুত্ব বহন কৰে।
- আয়াৰলেণ্ডৰ সংবিধানৰ পৰা অনুপ্ৰাণিত এই নীতিসমূহ গান্ধীবাদী, সমাজবাদী আৰু উদাৰ মূল্যবোধৰ সংমিশ্ৰণ।
- উদ্দেশ্য:
- সামাজিক ন্যায়: সমতাৰ প্ৰচাৰ, দাৰিদ্ৰ্য হ্ৰাস, আৰু সামাজিক বৈষম্য দূৰীকৰণ (৩৮ নং অনুচ্ছেদ)।
- অৰ্থনৈতিক কল্যাণ: সম্পদৰ ন্যায়সংগত বিতৰণ আৰু জীৱিকাৰ সুযোগ প্ৰদান (৩৯ নং অনুচ্ছেদ)।
- গণতান্ত্ৰিক সমাজ গঠন: শিক্ষাৰ প্ৰসাৰ (৪৫), পৰিৱেশ সংৰক্ষণ (৪৮-ক), আৰু গ্ৰামীণ পঞ্চায়তৰ ক্ষমতায়ন (৪০)।
- ৰাষ্ট্ৰীয় ঐক্য: একক নাগৰিকত্বৰ ধাৰণা (Chapter 2)ৰ সৈতে সংগতিপূৰ্ণভাৱে, সাম্প্ৰদায়িক সম্প্ৰীতি আৰু জাতীয় সংহতিৰ প্ৰচাৰ।
- মানৱীয় সমাজ: শিশু আৰু মহিলাৰ সুৰক্ষা, শ্ৰমিকৰ কল্যাণ, আৰু দুৰ্বল শ্ৰেণীৰ উন্নয়ন।
DPSP ৰাষ্ট্ৰক এক কল্যাণকামী সমাজ গঢ়াৰ দিশত পথ প্ৰদৰ্শন কৰে, য’ত নাগৰিকৰ জীৱনমান উন্নত হয়।
২৮। ৰাষ্ট্ৰ পৰিচালনাৰ নিৰ্দেশক নীতিবোৰৰ বৈশিষ্ট্য আলোচনা কৰা। (Discuss the characteristics of the Directive Principles of State Policy.)
ৰাষ্ট্ৰ পৰিচালনাৰ নিৰ্দেশক নীতিসমূহ (DPSP) সংবিধানৰ এক অনন্য বৈশিষ্ট্য, যিয়ে ৰাষ্ট্ৰৰ শাসনৰ বাবে আদৰ্শগত দিশনিৰ্দেশনা প্ৰদান কৰে। ইয়াৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ তলত আলোচনা কৰা হ’ল:
- অবলৱৎযোগ্য নহয়: ৩৭ নং অনুচ্ছেদ অনুসৰি, DPSP আইনীভাৱে ন্যায়ালয়ত বলৱৎ কৰিব নোৱাৰি, কিন্তু শাসনৰ বাবে মৌলিক গুৰুত্ব বহন কৰে।
- নৈতিক আৰু আদৰ্শগত: ই ৰাষ্ট্ৰৰ নীতি নিৰ্ধাৰণৰ বাবে এক নৈতিক কাঠামো প্ৰদান কৰে, য’ত সমাজবাদ, গান্ধীবাদ আৰু উদাৰতাৰ সংমিশ্ৰণ দেখা যায়।
- ব্যাপক আৰু বৈচিত্ৰ্যপূৰ্ণ:
- সামাজিক: সমতা আৰু ন্যায় (৩৮), শিক্ষা (৪৫)।
- অৰ্থনৈতিক: সম্পদৰ বিতৰণ (৩৯), শ্ৰমিকৰ কল্যাণ (৪৩)।
- পৰিৱেশগত: পৰিৱেশ আৰু ঐতিহ্য ৰক্ষা (৪৮-ক, ৪৯)।
- গতিশীল আৰু অভিযোজনযোগ্য: সময়ৰ প্ৰয়োজন অনুসৰি সংশোধিত হৈছে, যেনে—৮৬তম সংশোধনীৰ দ্বাৰা শিক্ষাৰ অধিকাৰৰ সমৰ্থন।
- কল্যাণমুখী: ৰাষ্ট্ৰক এক কল্যাণকামী সমাজ গঢ়াৰ দিশত পথ প্ৰদৰ্শন কৰে, যিটো Chapter 2ত নাগৰিকত্বৰ মানৱীয় দিশৰ সৈতে সামঞ্জস্যপূৰ্ণ।
- নিৰ্দেশাত্মক, শাস্তিমূলক নহয়: ৰাষ্ট্ৰৰ ওপৰত বাধ্যতামূলক নহয়, বৰং পথ প্ৰদৰ্শক হিচাপে কাম কৰে।
- ন্যায়িক ব্যাখ্যাৰ সহায়ক: যদিও বলৱৎযোগ্য নহয়, ন্যায়ালয়ে আইনৰ ব্যাখ্যাত ইয়াক বিবেচনা কৰে (যেনে—Minerva Mills গোচৰ, ১৯৮০)।
DPSP ভাৰতীয় সংবিধানৰ “বিবেক” হিচাপে পৰিগণিত, যিয়ে শাসনক সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক ন্যায়ৰ দিশে লৈ যায়।
২৯। মৌলিক অধিকাৰ আৰু নিৰ্দেশক নীতিবোৰৰ মাজত থকা পাৰ্থক্যসমূহ দশোৱা। (Show the differences between the Fundamental Rights and the Directive Principles.)
মৌলিক অধিকাৰ (FR) আৰু ৰাষ্ট্ৰ পৰিচালনাৰ নিৰ্দেশক নীতি (DPSP) সংবিধানৰ দুটা গুৰুত্বপূৰ্ণ উপাদান, কিন্তু ইয়াৰ প্ৰকৃতি আৰু উদ্দেশ্যত মৌলিক পাৰ্থক্য আছে। এই পাৰ্থক্যসমূহ তলত দিয়া হ’ল:
- স্থান:
- FR: তৃতীয় ভাগ (১২-৩৫ নং অনুচ্ছেদ)।
- DPSP: চতুৰ্থ ভাগ (৩৬-৫১ নং অনুচ্ছেদ)।
- প্ৰকৃতি:
- FR: আইনীভাৱে বলৱৎযোগ্য, নাগৰিকৰ অধিকাৰৰ নিশ্চয়তা।
- DPSP: আইনীভাৱে বলৱৎযোগ্য নহয়, ৰাষ্ট্ৰৰ নীতিৰ বাবে নিৰ্দেশনা।
- উদ্দেশ্য:
- FR: ব্যক্তিগত স্বাধীনতা আৰু ৰাষ্ট্ৰৰ বিৰুদ্ধে সুৰক্ষা (যেনে—সমতা, স্বাধীনতা)।
- DPSP: সমষ্টিগত কল্যাণ আৰু সামাজিক ন্যায়ৰ প্ৰচাৰ (যেনে—শিক্ষা, সম্পদৰ বিতৰণ)।
- প্ৰয়োগ:
- FR: ন্যায়ালয়ত প্ৰত্যক্ষভাৱে বলৱৎ কৰিব পাৰি (৩২ নং অনুচ্ছেদ)।
- DPSP: ৰাষ্ট্ৰৰ বিবেচনাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল, ন্যায়যোগ্য নহয়।
- অগ্ৰাধিকাৰ:
- FR: সংঘাতৰ ক্ষেত্ৰত FRক DPSPতকৈ অগ্ৰাধিকাৰ দিয়া হয় (State of Madras vs. Champakam Dorairajan, ১৯৫১)।
- DPSP: পিছত Minerva Mills গোচৰত (১৯৮০) ইয়াৰ গুৰুত্বৰ ওপৰত ভাৰসাম্যৰ কথা কোৱা হৈছিল।
- প্ৰেৰণা:
- FR: পশ্চিমীয়া উদাৰ গণতন্ত্ৰ (যেনে—USAৰ Bill of Rights)।
- DPSP: আয়াৰলেণ্ডৰ সংবিধান আৰু ভাৰতীয় সমাজবাদী আদৰ্শ।
- Chapter 2ৰ সৈতে সম্পৰ্ক: FR নাগৰিকত্বৰ সমতা আৰু স্বাধীনতাৰ নিশ্চয়তা দিয়ে, আনহাতে DPSP ইয়াৰ মানৱীয় আৰু কল্যাণমুখী দিশক প্ৰচাৰ কৰে।
FR আৰু DPSP একেৰাহে বিৰোধী নহয়, বৰং পৰিপূৰক হিচাপে গণতন্ত্ৰৰ দুটা দিশ প্ৰতিফলিত কৰে।
৩০। ৰাষ্ট্ৰ পৰিচালনাৰ নিৰ্দেশাত্মক নীতিৰ প্ৰাসংগিকতা আৰু গুৰুত্ব সম্পৰ্কে আলোচনা কৰা। (Discuss the relevance and importance of Directive Principles of State Policy.)
ৰাষ্ট্ৰ পৰিচালনাৰ নিৰ্দেশক নীতিসমূহ (DPSP) ভাৰতীয় সংবিধানৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ উপাদান, যিয়ে ৰাষ্ট্ৰৰ শাসনক সামাজিক, অৰ্থনৈতিক আৰু সাংস্কৃতিক ন্যায়ৰ দিশে পথ প্ৰদৰ্শন কৰে। ইয়াৰ প্ৰাসংগিকতা আৰু গুৰুত্ব তলত আলোচনা কৰা হ’ল:
- প্ৰাসংগিকতা:
- সামাজিক ন্যায়ৰ পথ: DPSPই দাৰিদ্ৰ্য, অশিক্ষা আৰু বৈষম্যৰ দৰে সমস্যা সমাধানৰ বাবে ৰাষ্ট্ৰক পথ দেখুৱায় (৩৮ নং অনুচ্ছেদ), যিটো ভাৰতৰ বৈচিত্ৰ্যপূৰ্ণ সমাজত অত্যন্ত প্ৰাসংগিক।
- অৰ্থনৈতিক সমতা: সম্পদৰ ন্যায়সংগত বিতৰণ (৩৯) আৰু শ্ৰমিকৰ কল্যাণ (৪৩) আধুনিক ভাৰতৰ অৰ্থনৈতিক বৈষম্য হ্ৰাসৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ।
- পৰিৱেশ আৰু শিক্ষা: পৰিৱেশ সংৰক্ষণ (৪৮-ক) আৰু শিক্ষাৰ প্ৰসাৰ (৪৫) আজিৰ পৰিবৰ্তিত পৰিস্থিতিত অপৰিহাৰ্য।
- Chapter 2ৰ সৈতে সম্পৰ্ক: নাগৰিকত্বৰ মানৱীয় আৰু সমতামূলক দিশ DPSPৰ জৰিয়তে বাস্তৱায়িত হয়।
- গুৰুত্ব:
- কল্যাণকামী ৰাষ্ট্ৰ: DPSPই ৰাষ্ট্ৰক কেৱল আইনৰ প্ৰহৰী নহয়, জনকল্যাণৰ প্ৰতিনিধি হিচাপে গঢ়ি তোলে।
- নীতি নিৰ্ধাৰণৰ ভিত্তি: আইন যেনে—Right to Education Act (২০০৯), MGNREGA (২০০৫)—DPSPৰ পৰা উৎসৰিত।
- ন্যায়িক প্ৰভাৱ: যদিও বলৱৎযোগ্য নহয়, ন্যায়ালয়ে DPSPক মৌলিক অধিকাৰৰ ব্যাখ্যাত সংযোজন কৰিছে (Unni Krishnan গোচৰ, ১৯৯৩)।
- ৰাষ্ট্ৰীয় ঐক্য আৰু সংস্কৃতি: গ্ৰাম পঞ্চায়ত (৪০) আৰু ঐতিহ্য ৰক্ষা (৪৯)ৰ জৰিয়তে জাতীয় সংহতি আৰু সাংস্কৃতিক গৌৰৱ বৃদ্ধি কৰে।
- দীৰ্ঘম্যাদী লক্ষ্য: DPSPই সংবিধানৰ প্ৰস্তাৱনাত উল্লেখিত ন্যায়, সমতা আৰু ভাতৃত্বৰ আদৰ্শ বাস্তৱায়নৰ পথ প্ৰদৰ্শন কৰে।
DPSP ভাৰতীয় শাসনৰ “দিশাৰী” হিচাপে কাম কৰি গণতন্ত্ৰক কেৱল ৰাজনৈতিক নহয়, সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিকভাৱেও সমৃদ্ধ কৰে।
৩১। নিৰ্দেশক নীতিবোৰৰ সাংবিধানিক তাৎপৰ্য ব্যাখ্যা কৰা। (Explain the constitutional significance of the Directive Principles.)
ৰাষ্ট্ৰ পৰিচালনাৰ নিৰ্দেশক নীতিসমূহ (Directive Principles of State Policy, DPSP) ভাৰতীয় সংবিধানৰ চতুৰ্থ ভাগত (৩৬-৫১ নং অনুচ্ছেদ) সন্নিৱিষ্ট, যিয়ে ৰাষ্ট্ৰৰ শাসনব্যৱস্থাৰ বাবে এক আদৰ্শগত আৰু নৈতিক কাঠামো প্ৰদান কৰে। ইয়াৰ সাংবিধানিক তাৎপৰ্য তলত ব্যাখ্যা কৰা হ’ল:
- মৌলিক শাসনৰ ভিত্তি: ৩৭ নং অনুচ্ছেদত উল্লেখিত অনুসৰি, DPSP শাসনৰ বাবে “মৌলিক” গুৰুত্ব বহন কৰে, যদিও আইনীভাৱে বলৱৎযোগ্য নহয়। ই ৰাষ্ট্ৰক নীতি নিৰ্ধাৰণৰ দিশনিৰ্দেশ দিয়ে।
- প্ৰস্তাৱনাৰ প্ৰতিফলন: DPSPই সংবিধানৰ প্ৰস্তাৱনাত উল্লেখিত ন্যায় (সামাজিক, অৰ্থনৈতিক, ৰাজনৈতিক), সমতা আৰু ভাতৃত্বৰ আদৰ্শ বাস্তৱায়নৰ পথ প্ৰদৰ্শন কৰে।
- মৌলিক অধিকাৰৰ পূৰক: মৌলিক অধিকাৰে ব্যক্তিগত স্বাধীনতাৰ নিশ্চয়তা দিয়ে, আনহাতে DPSPই সমষ্টিগত কল্যাণৰ লক্ষ্যৰে শাসনৰ দায়িত্ব প্ৰতিষ্ঠা কৰে। Minerva Mills গোচৰ (১৯৮০)ত এই ভাৰসাম্যৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া হৈছিল।
- কল্যাণকামী ৰাষ্ট্ৰৰ ভিত্তি: DPSPই ৰাষ্ট্ৰক সমাজবাদী আৰু কল্যাণমুখী দিশত লৈ যায়, যেনে—সম্পদৰ বিতৰণ (৩৯), শিক্ষা (৪৫), আৰু পৰিৱেশ ৰক্ষা (৪৮-ক)।
- নাগৰিকত্বৰ সৈতে সম্পৰ্ক: Chapter 2ত উল্লেখিত নাগৰিকত্বৰ মানৱীয় আৰু সমতামূলক দিশ DPSPৰ জৰিয়তে বাস্তৱায়িত হয়, যিয়ে নাগৰিকৰ জীৱনমান উন্নত কৰাৰ লক্ষ্য ৰাখে।
- গতিশীলতা: সময়ৰ সৈতে অভিযোজিত, যেনে—৮৬তম সংশোধনী (২০০২)ৰ দ্বাৰা শিক্ষাৰ অধিকাৰৰ সমৰ্থন।
DPSP সংবিধানৰ “বিবেক” হিচাপে কাম কৰি গণতন্ত্ৰক কেৱল ৰাজনৈতিক নহয়, সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিকভাৱেও সমৃদ্ধ কৰে।
৩২। নিৰ্দেশক নীতিবোৰ ৰাষ্ট্ৰই কিমানদূৰ কাৰ্যকৰী কৰিছে? (How far have the Directive Principles been implemented by the State?)
ভাৰতীয় ৰাষ্ট্ৰই স্বাধীনতাৰ পিছৰ পৰা নিৰ্দেশক নীতিসমূহ (DPSP) কাৰ্যকৰী কৰাৰ বাবে উল্লেখযোগ্য পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰিছে, যদিও সম্পূৰ্ণ বাস্তৱায়ন এতিয়াও অপৰিপূৰ্ণ। ইয়াৰ অগ্ৰগতি তলত আলোচনা কৰা হ’ল:
- কাৰ্যকৰী ক্ষেত্ৰ:
- সামাজিক ন্যায় (৩৮): অস্পৃশ্যতা নিষিদ্ধকৰণ (১৭ নং অনুচ্ছেদ), মহিলা আৰু শিশুৰ সুৰক্ষাৰ বাবে আইন (যেনে—Dowry Prohibition Act, ১৯৬১)।
- শিক্ষা (৪৫): Right to Education Act (২০০৯)ৰ দ্বাৰা ৬-১৪ বছৰৰ শিশুৰ বাবে বিনামূলীয়া শিক্ষাৰ ব্যৱস্থা।
- অৰ্থনৈতিক কল্যাণ (৩৯, ৪৩): MGNREGA (২০০৫)ৰ দ্বাৰা গ্ৰামীণ জীৱিকা, Minimum Wages Act (১৯৪৮)ৰ দ্বাৰা শ্ৰমিকৰ কল্যাণ।
- পৰিৱেশ (৪৮-ক): Environment Protection Act (১৯৮৬), আৰু ন্যায়ালয়ৰ হস্তক্ষেপ (MC Mehta গোচৰ)।
- গ্ৰামীণ ক্ষমতায়ন (৪০): ৭৩তম আৰু ৭৪তম সংশোধনী (১৯৯২)ৰ দ্বাৰা পঞ্চায়ত আৰু নগৰ পৰিষদৰ ক্ষমতায়ন।
- অকাৰ্যকৰী ক্ষেত্ৰ:
- সম্পদৰ সমান বিতৰণ (৩৯): অৰ্থনৈতিক বৈষম্য এতিয়াও উচ্চ, ধনী-দুখীয়াৰ মাজৰ ব্যৱধান বৃদ্ধি পাইছে।
- এক নাগৰিক সংহিতা (৪৪): ধৰ্মীয় সংবেদনশীলতাৰ বাবে এই নীতি এতিয়াও বাস্তৱায়িত হোৱা নাই।
- কৃষি সংস্কাৰ (৪৮): ভূমি সংস্কাৰৰ প্ৰক্ৰিয়া আংশিকভাৱে সফল, কিন্তু সম্পূৰ্ণৰূপে কাৰ্যকৰী হোৱা নাই।
- মূল্যায়ন:
- ৰাষ্ট্ৰই আইন প্ৰণয়ন আৰু নীতিৰ জৰিয়তে DPSPৰ অনেকটা কাৰ্যকৰী কৰিছে, কিন্তু অৰ্থনৈতিক সীমাবদ্ধতা, ৰাজনৈতিক ইচ্ছাৰ অভাৱ, আৰু সামাজিক জটিলতাই সম্পূৰ্ণ বাস্তৱায়নত বাধা দিছে।
- Chapter 2ৰ নাগৰিকত্বৰ মানৱীয় দিশৰ সৈতে সংগতিপূৰ্ণভাৱে, DPSPই নাগৰিকৰ জীৱনমান উন্নত কৰাৰ চেষ্টা কৰিছে, যদিও প্ৰক্ৰিয়া লেহেমীয়া।
DPSPৰ আংশিক বাস্তৱায়ন ভাৰতক কল্যাণকামী ৰাষ্ট্ৰৰ দিশে লৈ গৈছে, কিন্তু সম্পূৰ্ণ সফলতা এতিয়াও অধৰা।
৩৩। নিৰ্দেশক নীতিবোৰৰ আসোঁৱাহসমূহ আঙুলিয়াই দিয়া। (Point out the drawbacks of the Directive Principles.)
নিৰ্দেশক নীতিসমূহ (DPSP) ভাৰতীয় শাসনৰ এক আদৰ্শগত কাঠামো হ’লেও, ইয়াৰ কিছু আসোঁৱাহ বা দুৰ্বলতা আছে। এইবোৰ তলত আঙুলিয়াই দিয়া হ’ল:
- আইনী বলৱৎযোগ্যতাৰ অভাৱ: ৩৭ নং অনুচ্ছেদ অনুসৰি, DPSP ন্যায়ালয়ত বলৱৎ কৰিব নোৱাৰি, যাৰ ফলত ৰাষ্ট্ৰৰ ওপৰত ইয়াৰ প্ৰয়োগ বাধ্যতামূলক নহয়।
- অস্পষ্টতা: কিছুমান নীতি (যেনে—সম্পদৰ সমান বিতৰণ, ৩৯) স্পষ্টভাৱে সংজ্ঞায়িত নহয়, যাৰ ফলত বাস্তৱায়নত জটিলতা সৃষ্টি হয়।
- ৰাজনৈতিক ইচ্ছাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল: DPSPৰ কাৰ্যকৰীতা ৰাজনৈতিক সংকল্পৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে, যিটো প্ৰায়ে অভাৱ হয় (যেনে—এক নাগৰিক সংহিতা, ৪৪)।
- অৰ্থনৈতিক সীমাবদ্ধতা: শিক্ষা, স্বাস্থ্য, আৰু জীৱিকাৰ ব্যৱস্থাৰ বাবে প্ৰচুৰ অৰ্থৰ প্ৰয়োজন, যিটো ভাৰতৰ দৰে উন্নয়নশীল দেশৰ বাবে চ্যালেঞ্জ।
- মৌলিক অধিকাৰৰ সৈতে সংঘাত: প্ৰাৰম্ভিকভাৱে FR আৰু DPSPৰ মাজত সংঘাত দেখা গৈছিল (Champakam Dorairajan গোচৰ, ১৯৫১), যদিও পিছত ভাৰসাম্যৰ চেষ্টা কৰা হৈছে।
- অগ্ৰাধিকাৰৰ অভাৱ: কোনটো নীতিৰ প্ৰাধান্য দিব লাগে, তাৰ কোনো স্পষ্ট দিশ নাই, যাৰ ফলত বাস্তৱায়নত অসমতা দেখা যায়।
- Chapter 2ৰ সৈতে সম্পৰ্ক: নাগৰিকত্বৰ কল্যাণমুখী দিশৰ সৈতে সংগতি থকা সত্ত্বেও, DPSPৰ আইনী দুৰ্বলতাই ইয়াক সম্পূৰ্ণৰূপে কাৰ্যকৰী কৰাত বাধা দিয়ে।
এই আসোঁৱাহসমূহে DPSPক এক তাত্ত্বিক আদৰ্শ হিচাপে সীমিত কৰি ৰাখিছে, যাৰ ব্যৱহাৰিক প্ৰয়োগ সীমিত হৈ পৰিছে।
৩৪। নিৰ্দেশক নীতিবোৰ বলৱৎ কৰি ভাৰতবৰ্ষক এখন কল্যাণকামী ৰাষ্ট্ৰত ৰূপান্তৰিত কৰিব পৰা যাব নে? (Can India be converted into a Welfare State by the implementation of the Directive Principles?)
নিৰ্দেশক নীতিসমূহ (DPSP) বলৱৎ কৰাৰ জৰিয়তে ভাৰতক এখন কল্যাণকামী ৰাষ্ট্ৰত ৰূপান্তৰিত কৰাৰ সম্ভাৱনা আছে, কিন্তু ইয়াৰ সফলতা কেইবাটাও কাৰকৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল। এই বিষয়ে তলত আলোচনা কৰা হ’ল:
- সমৰ্থনৰ যুক্তি:
- কল্যাণমুখী লক্ষ্য: DPSPই শিক্ষা (৪৫), জীৱিকা (৪১), সম্পদৰ বিতৰণ (৩৯), আৰু পৰিৱেশ ৰক্ষা (৪৮-ক)ৰ জৰিয়তে কল্যাণকামী ৰাষ্ট্ৰৰ ভিত্তি স্থাপন কৰে।
- বাস্তৱায়নৰ সফলতা: Right to Education Act, MGNREGA, আৰু Food Security Actৰ দৰে পদক্ষেপে ভাৰতক কল্যাণকামী দিশত আগুৱাই নিছে।
- ন্যায়িক সহায়: ন্যায়ালয়ে DPSPক FRৰ সৈতে সংযোজন কৰি (Unni Krishnan গোচৰ, ১৯৯৩) কল্যাণৰ পথ মুকলি কৰিছে।
- Chapter 2ৰ সৈতে সংগতি: নাগৰিকত্বৰ মানৱীয় আৰু সমতামূলক দিশ DPSPৰ জৰিয়তে কাৰ্যকৰী হ’ব পাৰে।
- বিৰোধৰ যুক্তি:
- আইনী দুৰ্বলতা: DPSP বলৱৎযোগ্য নহয়, যাৰ ফলত ৰাষ্ট্ৰৰ ইচ্ছাৰ অভাৱত বাস্তৱায়ন ব্যৰ্থ হয়।
- অৰ্থনৈতিক বাধা: কল্যাণকামী ৰাষ্ট্ৰৰ বাবে প্ৰচুৰ অৰ্থৰ প্ৰয়োজন, যিটো ভাৰতৰ দৰে দেশৰ বাবে কঠিন।
- সামাজিক জটিলতা: জাতি, ধৰ্ম আৰু অঞ্চলভিত্তিক বৈষম্যই সমান কল্যাণৰ পথত বাধা সৃষ্টি কৰে।
- অসম বাস্তৱায়ন: এক নাগৰিক সংহিতা (৪৪) আৰু সম্পদৰ সমতা (৩৯)ৰ দৰে নীতি এতিয়াও অকাৰ্যকৰী।
- মূল্যায়ন: DPSPই ভাৰতক কল্যাণকামী ৰাষ্ট্ৰৰ দিশে লৈ যোৱাৰ সম্ভাৱনা আছে, কিন্তু সম্পূৰ্ণ ৰূপান্তৰৰ বাবে আইনী শক্তি, অৰ্থনৈতিক সংস্থান, আৰু ৰাজনৈতিক সংকল্পৰ প্ৰয়োজন। বৰ্তমানৰ পৰিস্থিতিত ই আংশিকভাৱে সফল।
৩৫। মৌলিক অধিকাৰৰ পৰা নিৰ্দেশক নীতিসমূহ কিদৰে পৃথক? (How are the Directive Principles different from Fundamental Rights?)
মৌলিক অধিকাৰ (FR) আৰু নিৰ্দেশক নীতিসমূহ (DPSP) সংবিধানৰ দুটা স্তম্ভ, কিন্তু ইয়াৰ প্ৰকৃতি, উদ্দেশ্য আৰু প্ৰয়োগত পাৰ্থক্য আছে। এই পৃথকতা তলত ব্যাখ্যা কৰা হ’ল:
- স্থান: FR তৃতীয় ভাগত (১২-৩৫), DPSP চতুৰ্থ ভাগত (৩৬-৫১)।
- প্ৰকৃতি: FR আইনীভাৱে বলৱৎযোগ্য, DPSP নৈতিক আৰু নিৰ্দেশাত্মক।
- লক্ষ্য: FR ব্যক্তিগত স্বাধীনতা আৰু ৰাষ্ট্ৰৰ বিৰুদ্ধে সুৰক্ষাৰ নিশ্চয়তা দিয়ে (যেনে—১৯, ২১); DPSP সমষ্টিগত কল্যাণ আৰু সামাজিক ন্যায়ৰ লক্ষ্য ৰাখে (যেনে—৩৮, ৪৫)।
- বলৱৎকৰণ: FRৰ লংঘনৰ বিৰুদ্ধে ন্যায়ালয়ত আবেদন কৰিব পাৰি (৩২); DPSP ৰাষ্ট্ৰৰ বিবেচনাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল।
- অগ্ৰাধিকাৰ: FRক সংঘাতৰ ক্ষেত্ৰত DPSPতকৈ অগ্ৰাধিকাৰ দিয়া হয় (Champakam Dorairajan গোচৰ), যদিও পিছত ভাৰসাম্যৰ কথা কোৱা হৈছে।
- উৎস: FR পশ্চিমীয়া গণতন্ত্ৰৰ পৰা, DPSP আয়াৰলেণ্ড আৰু ভাৰতীয় সমাজবাদৰ পৰা।
- Chapter 2ৰ সৈতে সম্পৰ্ক: FR নাগৰিকত্বৰ সমতা আৰু স্বাধীনতাৰ নিশ্চয়তা দিয়ে, DPSP ইয়াৰ কল্যাণমুখী দিশক প্ৰচাৰ কৰে।
FR আৰু DPSP একেলগে সংবিধানৰ দুটা পৰিপূৰক দিশ—ব্যক্তিগত অধিকাৰ আৰু সমাজিক কল্যাণ—প্ৰতিষ্ঠা কৰে।
৩৬। ভাৰতত কল্যাণকামী ৰাষ্ট্ৰ গঠন কৰাত ৰাষ্ট্ৰ পৰিচালনাৰ নিৰ্দেশাত্মক নীতিৰ প্রাসঙ্গিকতাৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা। (Discuss the relevance of Directive Principles of State Policy in evolution of Welfare State in India.)
ৰাষ্ট্ৰ পৰিচালনাৰ নিৰ্দেশক নীতিসমূহ (DPSP), সংবিধানৰ ৩৬-৫১ নং অনুচ্ছেদত সন্নিৱিষ্ট, ভাৰতক এক কল্যাণকামী ৰাষ্ট্ৰ হিচাপে গঢ়ি তোলাৰ ক্ষেত্ৰত মুখ্য ভূমিকা পালন কৰে। ইয়াৰ প্রাসঙ্গিকতা তলত আলোচনা কৰা হ’ল:
- কল্যাণকামী আদৰ্শৰ ভিত্তি: DPSPই ৰাষ্ট্ৰক সামাজিক ন্যায় (৩৮), অৰ্থনৈতিক সমতা (৩৯), শিক্ষা (৪৫), আৰু জীৱিকাৰ সুযোগ (৪১)ৰ জৰিয়তে জনকল্যাণৰ দিশে পথ প্ৰদৰ্শন কৰে, যিটো কল্যাণকামী ৰাষ্ট্ৰৰ মূল লক্ষ্য।
- ব্যৱহাৰিক পদক্ষেপ:
- শিক্ষাৰ অধিকাৰ (Right to Education Act, ২০০৯) আৰু খাদ্য সুৰক্ষা (National Food Security Act, ২০১৩) DPSPৰ পৰা উৎসৰিত।
- MGNREGA (২০০৫)ৰ দ্বাৰা গ্ৰামীণ জীৱিকাৰ নিশ্চয়তা (৪১ নং অনুচ্ছেদ)।
- সামাজিক বৈষম্য হ্ৰাস: অস্পৃশ্যতা নিষিদ্ধকৰণ (১৭) আৰু শ্ৰমিকৰ কল্যাণ (৪৩)ৰ দৰে নীতিয়ে সমতামূলক সমাজ গঠনত সহায় কৰিছে।
- পৰিৱেশ আৰু সংস্কৃতি: পৰিৱেশ ৰক্ষা (৪৮-ক) আৰু ঐতিহ্য সংৰক্ষণ (৪৯)ৰ জৰিয়তে কল্যাণকামী ৰাষ্ট্ৰৰ বহনক্ষম দিশ শক্তিশালী হৈছে।
- ন্যায়িক সমৰ্থন: ন্যায়ালয়ে DPSPক মৌলিক অধিকাৰৰ সৈতে সংযোজন কৰি (Unni Krishnan গোচৰ, ১৯৯৩) কল্যাণৰ পৰিসৰ বৃদ্ধি কৰিছে।
- Chapter 2ৰ সৈতে সম্পৰ্ক: নাগৰিকত্বৰ মানৱীয় আৰু সমতামূলক দিশ (Chapter 2) DPSPৰ জৰিয়তে বাস্তৱায়িত হৈ নাগৰিকৰ জীৱনমান উন্নত কৰিছে।
- সীমাবদ্ধতা সত্ত্বেও প্রাসঙ্গিকতা: যদিও বলৱৎযোগ্য নহয়, DPSPই নীতি নিৰ্ধাৰণৰ এক আদৰ্শ হিচাপে ভাৰতক কল্যাণকামী ৰাষ্ট্ৰৰ দিশে আগুৱাই নিছে।
DPSPই ভাৰতৰ কল্যাণকামী ৰাষ্ট্ৰৰ বিবৰ্তনৰ বাবে এক দিশাৰী হিচাপে কাম কৰি সামাজিক-অৰ্থনৈতিক ন্যায়ৰ পথ মুকলি কৰিছে।
৩৭। নিৰ্দেশক নীতিবোৰৰ ৰূপায়ণৰ ক্ষেত্ৰত থকা বাধাসমূহ উল্লেখ কৰা। (Mention the obstacles in the implementation of the Directive Principles.)
নিৰ্দেশক নীতিসমূহৰ (DPSP) ৰূপায়ণৰ ক্ষেত্ৰত ভাৰতত কেইবাটাও বাধাৰ সন্মুখীন হ’বলগীয়া হয়। এই বাধাসমূহ তলত উল্লেখ কৰা হ’ল:
- আইনী বলৱৎযোগ্যতাৰ অভাৱ: ৩৭ নং অনুচ্ছেদ অনুসৰি, DPSP ন্যায়ালয়ত বলৱৎ কৰিব নোৱাৰি, যাৰ ফলত ৰাষ্ট্ৰৰ ওপৰত বাধ্যতা নাই।
- অৰ্থনৈতিক সীমাবদ্ধতা: শিক্ষা (৪৫), স্বাস্থ্য, আৰু জীৱিকা (৪১)ৰ বাবে প্ৰচুৰ অৰ্থৰ প্ৰয়োজন, যিটো ভাৰতৰ দৰে উন্নয়নশীল দেশৰ পক্ষে কঠিন।
- ৰাজনৈতিক ইচ্ছাৰ অভাৱ: এক নাগৰিক সংহিতা (৪৪)ৰ দৰে সংবেদনশীল নীতি ৰাজনৈতিক সংকল্পৰ অভাৱত বাস্তৱায়িত হোৱা নাই।
- সামাজিক জটিলতা: জাতি, ধৰ্ম, আৰু অঞ্চলভিত্তিক বৈচিত্ৰ্যই সমান বিতৰণ (৩৯) আৰু সম্প্ৰীতিৰ পথত বাধা সৃষ্টি কৰে।
- অস্পষ্টতা: কিছুমান নীতি (যেনে—সম্পদৰ সমতা, ৩৯) স্পষ্টভাৱে সংজ্ঞায়িত নহয়, যাৰ ফলত ৰূপায়ণত দ্বিধা হয়।
- মৌলিক অধিকাৰৰ সৈতে সংঘাত: প্ৰাৰম্ভিকভাৱে FR আৰু DPSPৰ মাজত সংঘাত (Champakam Dorairajan গোচৰ, ১৯৫১) বাধাৰ সৃষ্টি কৰিছিল।
- প্ৰশাসনিক অক্ষমতা: আমলাতন্ত্ৰৰ অদক্ষতা আৰু দুৰ্নীতিয়ে নীতিৰ কাৰ্যকৰীতা হ্ৰাস কৰে।
- Chapter 2ৰ সৈতে সম্পৰ্ক: নাগৰিকত্বৰ কল্যাণমুখী দিশৰ সৈতে সংগতি থকা সত্ত্বেও, এই বাধাসমূহে ইয়াৰ সম্পূৰ্ণ বাস্তৱায়নত প্ৰতিবন্ধকতা সৃষ্টি কৰিছে।
এই বাধাসমূহৰ ফলত DPSPৰ সম্পূৰ্ণ সম্ভাৱনা এতিয়াও অৰ্জন কৰা সম্ভৱ হোৱা নাই।
৩৮। উত্তৰ দিয়া—নিৰ্দেশক নীতিত থকা গান্ধীবাদী আদৰ্শ। (Gandhian ideas in Directive Principles.)
নিৰ্দেশক নীতিসমূহত (DPSP) মহাত্মা গান্ধীৰ আদৰ্শৰ গভীৰ প্ৰভাৱ পৰিলক্ষিত হয়, যিয়ে ভাৰতীয় শাসনক এক গ্ৰামকেন্দ্ৰিক, সমতামূলক আৰু নৈতিক দিশত পথ প্ৰদৰ্শন কৰে। এই আদৰ্শসমূহ তলত উল্লেখ কৰা হ’ল:
- গ্ৰাম পঞ্চায়ত (৪০ নং অনুচ্ছেদ): গান্ধীৰ গ্ৰাম স্বৰাজৰ আদৰ্শৰ প্ৰতিফলন, য’ত গ্ৰামীণ স্বায়ত্তশাসনৰ জৰিয়তে স্থানীয় ক্ষমতায়নৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া হৈছে।
- কুটিৰ উদ্যোগ (৪৩ নং অনুচ্ছেদ): গান্ধীৰ স্বাৱলম্বন আৰু গ্ৰামীণ অৰ্থনীতিৰ ধাৰণাৰ সৈতে সংনাদ কৰি কুটিৰ উদ্যোগৰ প্ৰচাৰৰ কথা কোৱা হৈছে।
- শিক্ষাৰ প্ৰসাৰ (৪৫ নং অনুচ্ছেদ): গান্ধীৰ “নৈহিতালি” শিক্ষাৰ আদৰ্শৰ সৈতে মিল আছে, যিয়ে সকলোৰে বাবে শিক্ষাৰ ওপৰত জোৰ দিয়ে।
- সমতা আৰু অহিংসা: সম্পদৰ ন্যায়সংগত বিতৰণ (৩৯) আৰু সামাজিক ন্যায় (৩৮) গান্ধীৰ সমতা আৰু অহিংস সমাজৰ দৰ্শনৰ সৈতে সংগতিপূৰ্ণ।
- মদ নিষেধ (৪৭ নং অনুচ্ছেদ): গান্ধীৰ মদ্যপান বিৰোধী আদৰ্শৰ প্ৰত্যক্ষ প্ৰভাৱ, য’ত ৰাষ্ট্ৰক মদ নিষিদ্ধ কৰাৰ নিৰ্দেশ দিয়া হৈছে।
- পৰিৱেশ ৰক্ষা (৪৮-ক): গান্ধীৰ প্ৰকৃতিৰ সৈতে সামঞ্জস্যপূৰ্ণ জীৱনৰ ধাৰণাৰ সৈতে মিল আছে।
এই গান্ধীবাদী আদৰ্শই DPSPক এক নৈতিক মাত্ৰা প্ৰদান কৰি ভাৰতীয় শাসনত সামাজিক আৰু গ্ৰামীণ কল্যাণৰ দিশত গুৰুত্ব দিয়ে।
৩৯। নিৰ্দেশক নীতিৰ আদৰ্শসমূহৰ বিশ্লেষণ কৰা। সংবিধানৰ ৪২-নং সংশোধনী আইনৰ জৰিয়তে ইয়াৰ কি পৰিৱৰ্তন কৰা হৈছে? (Analyse the philosophy behind the Directive Principles of State Policy. What changes have been brought to these principles by the 42nd Amendment to the Constitution?)
নিৰ্দেশক নীতিসমূহৰ (DPSP) আদৰ্শ আৰু ৪২তম সংশোধনীৰ প্ৰভাৱ তলত বিশ্লেষণ কৰা হ’ল:
- আদৰ্শৰ বিশ্লেষণ:
- সমাজবাদ: সম্পদৰ ন্যায়সংগত বিতৰণ (৩৯), শ্ৰমিকৰ কল্যাণ (৪৩), আৰু অৰ্থনৈতিক ন্যায়ৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে।
- গান্ধীবাদ: গ্ৰাম পঞ্চায়ত (৪০), কুটিৰ উদ্যোগ (৪৩), আৰু মদ নিষেধ (৪৭)ৰ জৰিয়তে গ্ৰামকেন্দ্ৰিক আৰু নৈতিক সমাজৰ কল্পনা।
- কল্যাণকামী ৰাষ্ট্ৰ: শিক্ষা (৪৫), স্বাস্থ্য (৪৭), আৰু জীৱিকা (৪১)ৰ জৰিয়তে জনকল্যাণৰ লক্ষ্য।
- ধৰ্মনিৰপেক্ষতা আৰু ঐক্য: এক নাগৰিক সংহিতা (৪৪)ৰ জৰিয়তে জাতীয় সংহতিৰ প্ৰচাৰ, যিটো Chapter 2ৰ নাগৰিকত্বৰ সৈতে সংগতিপূৰ্ণ।
- প্ৰগতিশীলতা: আয়াৰলেণ্ডৰ সংবিধানৰ পৰা অনুপ্ৰাণিত এই নীতিয়ে ৰাষ্ট্ৰক এক গতিশীল সমাজ গঠনৰ দিশে লৈ যায়।
- DPSPই ব্যক্তিগত স্বাধীনতা আৰু সমষ্টিগত কল্যাণৰ মাজত ভাৰসাম্য স্থাপন কৰে।
- ৪২তম সংশোধনীৰ পৰিৱৰ্তন (১৯৭৬):
- নতুন নীতিৰ সংযোজন:
- ৪৩-ক: শ্ৰমিকৰ বাবে উদ্যোগ পৰিচালনাত অংশগ্ৰহণৰ সুযোগ।
- ৪৮-ক: পৰিৱেশ সংৰক্ষণ আৰু জীৱজগতৰ সুৰক্ষা।
- সমাজবাদী জোৰ: প্ৰস্তাৱনাত “সমাজবাদী” শব্দ যোগ কৰাৰ সৈতে DPSPৰ সমাজবাদী আদৰ্শ শক্তিশালী হৈছে।
- শিক্ষা আৰু সমতা: শিশুৰ বাবে শিক্ষাৰ সুযোগ (৪৫)ৰ সময়সীমা স্পষ্ট কৰা হৈছিল (পিছত ৮৬তম সংশোধনীৰ দ্বাৰা পৰিমাৰ্জিত)।
- ন্যায়িক ভাৰসাম্য: DPSPক FRৰ ওপৰত অগ্ৰাধিকাৰ দিয়াৰ চেষ্টা কৰা হৈছিল (৩১-গ), যদিও Minerva Mills গোচৰ (১৯৮০)ত এইটো সীমিত কৰা হয়।
- ৪২তম সংশোধনীয়ে DPSPক সমকালীন প্ৰয়োজনৰ সৈতে অভিযোজিত কৰি ইয়াৰ কল্যাণমুখী চৰিত্ৰ বৃদ্ধি কৰিছে।
- নতুন নীতিৰ সংযোজন:
৪০। মৌলিক অধিকাৰৰ পাৰ্শ্বচৰিত্ৰৰ আভাস দিয়া আৰু জীৱনৰ অধিকাৰ স্থায়ৰ বিষয়ে মন্তব্য দিয়া। (Highlight the background of Fundamental Rights and comment on the status of the Right to Life in India.)
মৌলিক অধিকাৰ (FR) আৰু জীৱনৰ অধিকাৰৰ স্থিতি তলত আলোচনা কৰা হ’ল:
- মৌলিক অধিকাৰৰ পাৰ্শ্বচৰিত্ৰ:
- উৎস: FR পশ্চিমীয়া গণতন্ত্ৰৰ পৰা অনুপ্ৰাণিত, যেনে—USAৰ Bill of Rights, ফৰাচী বিপ্লৱৰ Declaration of Rights, আৰু ব্ৰিটিছ Magna Carta।
- ঐতিহাসিক পটভূমি: ব্ৰিটিছ ঔপনিৱেশিক শাসনৰ অত্যাচাৰৰ প্ৰতিক্ৰিয়া হিচাপে ভাৰতীয় স্বাধীনতা আন্দোলনৰ সময়ত (যেনে—১৯২৮ৰ নেহৰু প্ৰতিবেদন) নাগৰিক অধিকাৰৰ দাবী উত্থাপিত হৈছিল।
- সংবিধানত স্থান: ১৯৫০ত বলৱৎ হোৱা সংবিধানৰ তৃতীয় ভাগত (১২-৩৫) FR সন্নিৱিষ্ট, য’ত সমতা, স্বাধীনতা, শোষণৰ বিৰুদ্ধে সুৰক্ষা আদি অন্তৰ্ভুক্ত।
- উদ্দেশ্য: নাগৰিকৰ ব্যক্তিগত স্বাধীনতা আৰু ৰাষ্ট্ৰৰ বিৰুদ্ধে সুৰক্ষাৰ নিশ্চয়তা, যিটো Chapter 2ৰ নাগৰিকত্বৰ সমতাৰ সৈতে সংগতিপূৰ্ণ।
- গতিশীলতা: ন্যায়ালয়ৰ ব্যাখ্যা (যেনে—Maneka Gandhi গোচৰ, ১৯৭৮) আৰু সংশোধনী (যেনে—৪৪তম, ১৯৭৮)ৰ জৰিয়তে FR সময়ৰ সৈতে বিবৰ্তিত হৈছে।
- জীৱনৰ অধিকাৰৰ স্থিতি (২১ নং অনুচ্ছেদ):
- বিস্তৃত ব্যাখ্যা: Maneka Gandhi গোচৰত জীৱনৰ অধিকাৰক “কেৱল জীয়াই থকা নহয়, মৰ্যাদাৰে জীয়াই থকা” হিচাপে সংজ্ঞায়িত কৰা হৈছে। ইয়াত শিক্ষা (Unni Krishnan, ১৯৯৩), পৰিৱেশ (MC Mehta), আৰু গোপনীয়তা (Puttaswamy, ২০১৭) সন্নিৱিষ্ট।
- বাস্তৱায়ন:
- সফলতা: ন্যায়ালয়ৰ সক্ৰিয়তাৰ জৰিয়তে পৰিৱেশ সংৰক্ষণ, স্বাস্থ্য সেৱা (Paschim Banga Khet Mazdoor Samity, ১৯৯৬), আৰু শিক্ষাৰ সুৰক্ষা।
- চ্যালেঞ্জ: দাৰিদ্ৰ্য, স্বাস্থ্যসেৱাৰ অভাৱ, আৰু মানৱাধিকাৰ লংঘন (যেনে—কাৰাগাৰত মৃত্যু) এতিয়াও জীৱনৰ মৰ্যাদাৰ পথত বাধা।
- মূল্যায়ন: জীৱনৰ অধিকাৰ ভাৰতত এক শক্তিশালী মৌলিক অধিকাৰ হিচাপে প্ৰতিষ্ঠিত হৈছে, কিন্তু ইয়াৰ সম্পূৰ্ণ বাস্তৱায়ন সামাজিক-অৰ্থনৈতিক উন্নয়নৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল।
৪১। গান্ধীবাদী আদৰ্শ আৰু আন্তৰাষ্ট্ৰীয় শান্তিৰ লগত সংহতি থকা নিৰ্দেশক নীতিসমূহ আলোচনা কৰা। (Discuss the Directive Principles of State Policy which conform to the Gandhian thought and promotion of International Peace.)
নিৰ্দেশক নীতিসমূহ (DPSP)ত মহাত্মা গান্ধীৰ আদৰ্শ আৰু আন্তৰাষ্ট্ৰীয় শান্তিৰ প্ৰচাৰৰ সৈতে সংগতি থকা কেইবাটাও নীতি আছে। ইয়াৰ আলোচনা তলত কৰা হ’ল:
- গান্ধীবাদী আদৰ্শৰ সৈতে সংগতি:
- গ্ৰাম পঞ্চায়ত (৪০): গান্ধীৰ গ্ৰাম স্বৰাজৰ দৰ্শনৰ প্ৰতিফলন, যিয়ে স্থানীয় স্বায়ত্তশাসন আৰু গ্ৰামীণ ক্ষমতায়নৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে।
- কুটিৰ উদ্যোগ (৪৩): গান্ধীৰ স্বাৱলম্বন আৰু গ্ৰামীণ অৰ্থনীতিৰ ধাৰণাৰ সৈতে সংনাদ কৰি ক্ষুদ্ৰ উদ্যোগৰ প্ৰচাৰ কৰে।
- মদ নিষেধ (৪৭): গান্ধীৰ মদ্যপান বিৰোধী আৰু নৈতিক জীৱনৰ আদৰ্শৰ প্ৰত্যক্ষ প্ৰভাৱ।
- সমতা (৩৮, ৩৯): সামাজিক ন্যায় আৰু সম্পদৰ ন্যায়সংগত বিতৰণ গান্ধীৰ অহিংস আৰু সমতামূলক সমাজৰ কল্পনাৰ সৈতে মিলে।
- শিক্ষা (৪৫): গান্ধীৰ “নৈহিতালি” শিক্ষাৰ ধাৰণাৰ সৈতে সংগতিপূৰ্ণ, যিয়ে সকলোৰে বাবে শিক্ষাৰ ওপৰত জোৰ দিয়ে।
- আন্তৰাষ্ট্ৰীয় শান্তিৰ প্ৰচাৰ:
- ৫১ নং অনুচ্ছেদ: ৰাষ্ট্ৰক আন্তৰাষ্ট্ৰীয় শান্তি আৰু নিৰাপত্তাৰ প্ৰচাৰ, আন্তৰাষ্ট্ৰীয় আইনৰ প্ৰতি শ্ৰদ্ধা, আৰু সালিচৰ জৰিয়তে বিবাদ নিষ্পত্তিৰ নিৰ্দেশ দিয়ে।
- গান্ধীৰ অহিংসা আৰু শান্তিৰ দৰ্শনৰ সৈতে এইটো সংগতিপূৰ্ণ, যিয়ে বিশ্ব শান্তিৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিছিল।
- ভাৰতৰ অহিংস আন্দোলন আৰু পঞ্চশীল নীতি এই নীতিৰ প্ৰতিফলন।
- ৫১ নং অনুচ্ছেদ: ৰাষ্ট্ৰক আন্তৰাষ্ট্ৰীয় শান্তি আৰু নিৰাপত্তাৰ প্ৰচাৰ, আন্তৰাষ্ট্ৰীয় আইনৰ প্ৰতি শ্ৰদ্ধা, আৰু সালিচৰ জৰিয়তে বিবাদ নিষ্পত্তিৰ নিৰ্দেশ দিয়ে।
- সংযোগ: গান্ধীৰ অহিংসা আৰু স্বাৱলম্বনৰ আদৰ্শই স্থানীয় আৰু বৈশ্বিক শান্তিৰ ভিত্তি স্থাপন কৰে, যিটো DPSPত স্পষ্ট।
এই নীতিসমূহে গান্ধীৰ দৰ্শনৰ সৈতে সংহতি ৰাখি ভাৰতক স্থানীয় আৰু আন্তৰাষ্ট্ৰীয় স্তৰত শান্তিপূৰ্ণ সমাজ গঢ়াৰ দিশে লৈ যায়।
৪২। নিৰ্দেশক নীতিসমূহ কাৰ্যকৰী কৰিবলৈ গ্ৰহণ কৰা আঁচনিসমূহ দাঙি ধৰা। (Give an account of the policies that have been adopted for implementing the Directive Principles.)
ভাৰত চৰকাৰে DPSP কাৰ্যকৰী কৰাৰ বাবে বহুতো আঁচনি আৰু আইন গ্ৰহণ কৰিছে। এইবোৰ তলত দাঙি ধৰা হ’ল:
- সামাজিক ন্যায় (৩৮):
- Untouchability Offences Act, ১৯৫৫: অস্পৃশ্যতা নিষিদ্ধকৰণ।
- Dowry Prohibition Act, ১৯৬১: মহিলাৰ সুৰক্ষা।
- অৰ্থনৈতিক কল্যাণ (৩৯, ৪৩):
- MGNREGA, ২০০৫: গ্ৰামীণ জীৱিকাৰ নিশ্চয়তা।
- Minimum Wages Act, ১৯৪৮: শ্ৰমিকৰ ন্যায্য মজুৰী।
- শিক্ষা (৪৫):
- Right to Education Act, ২০০৯: ৬-১৪ বছৰৰ শিশুৰ বাবে বিনামূলীয়া শিক্ষা।
- Sarva Shiksha Abhiyan: শিক্ষাৰ সাৰ্বজনীনকৰণ।
- স্বাস্থ্য আৰু পুষ্টি (৪৭):
- National Health Mission: স্বাস্থ্যসেৱাৰ উন্নতি।
- National Food Security Act, ২০১৩: খাদ্য সুৰক্ষা।
- পৰিৱেশ সংৰক্ষণ (৪৮-ক):
- Environment Protection Act, ১৯৮৬: পৰিৱেশৰ সুৰক্ষা।
- Swachh Bharat Abhiyan: পৰিচ্ছন্নতাৰ প্ৰচাৰ।
- গ্ৰামীণ ক্ষমতায়ন (৪০):
- ৭৩তম আৰু ৭৪তম সংশোধনী, ১৯৯২: পঞ্চায়ত আৰু নগৰ পৰিষদৰ ক্ষমতায়ন।
- আন্তৰাষ্ট্ৰীয় শান্তি (৫১):
- পঞ্চশীল নীতি আৰু অচলাবদ্ধ আন্দোলনৰ নেতৃত্ব।
- Chapter 2ৰ সৈতে সম্পৰ্ক: এই আঁচনিসমূহে নাগৰিকত্বৰ কল্যাণমুখী দিশক শক্তিশালী কৰি জনকল্যাণৰ পথ মুকলি কৰিছে।
এই নীতি আৰু আঁচনিয়ে DPSPৰ আংশিক বাস্তৱায়ন সম্ভৱ কৰিছে, যদিও সম্পূৰ্ণ সফলতা এতিয়াও অধৰা।
৪৩। ভাৰতীয় নাগৰিকৰ মৌলিক কৰ্তব্যসমূহ আলোচনা কৰা। ইয়াৰ বিপক্ষে হোৱা সমালোচনাবোৰ উল্লেখ কৰা। (Discuss the fundamental duties of the Indian citizens. What criticisms are levied against it?)
মৌলিক কৰ্তব্যসমূহ সংবিধানৰ ৫১-ক নং অনুচ্ছেদত উল্লেখিত আৰু ইয়াৰ সমালোচনা তলত আলোচনা কৰা হ’ল:
- মৌলিক কৰ্তব্যসমূহ:
- ৪২তম সংশোধনী (১৯৭৬)ৰ দ্বাৰা ১০টা আৰু ৮৬তম সংশোধনী (২০০২)ৰ দ্বাৰা ১টা কৰ্তব্য যোগ কৰা হৈছে।
- তালিকা:
- সংবিধানৰ প্ৰতি আনুগত্য আৰু ইয়াৰ আদৰ্শৰ প্ৰতি শ্ৰদ্ধা।
- স্বাধীনতা সংগ্ৰামৰ আদৰ্শৰ প্ৰতিপালন।
- ভাৰতৰ ঐক্য আৰু অখণ্ডতা ৰক্ষা।
- ৰাষ্ট্ৰৰ প্ৰতিৰক্ষা আৰু জাতীয় সেৱা।
- ভাতৃত্ববোধ আৰু সম্প্ৰীতিৰ প্ৰচাৰ।
- সংস্কৃতিৰ ঐতিহ্য ৰক্ষা।
- পৰিৱেশ আৰু জীৱজগতৰ সুৰক্ষা।
- বিজ্ঞানমনস্কতা গঢ়ি তোলা।
- ৰাজহুৱা সম্পত্তিৰ সুৰক্ষা আৰু হিংসাৰ পৰা বিৰত থকা।
- শ্ৰেষ্ঠত্বৰ প্ৰয়াস।
- শিশুৰ শিক্ষাৰ বাবে অভিভাৱকৰ দায়িত্ব।
- তাৎপৰ্য: নাগৰিকত্বৰ দায়িত্বৰ ভাৱ জাগ্ৰত কৰি (Chapter 2) ৰাষ্ট্ৰ আৰু সমাজৰ প্ৰতি অৱদানৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে।
- সমালোচনা:
- বলৱৎযোগ্যতাৰ অভাৱ: কৰ্তব্য লংঘনৰ কোনো শাস্তিৰ ব্যৱস্থা নাই, যাৰ ফলত ই কেৱল নৈতিক নিৰ্দেশ হৈ ৰৈছে।
- অস্পষ্টতা: “বিজ্ঞানমনস্কতা” বা “শ্ৰেষ্ঠত্ব”ৰ দৰে শব্দৰ স্পষ্ট সংজ্ঞাৰ অভাৱ।
- প্ৰচাৰৰ অভাৱ: জনসাধাৰণৰ মাজত এই কৰ্তব্যৰ বিষয়ে সচেতনতা কম।
- ৰাজনৈতিক প্ৰভাৱ: জৰুৰীকালৰ সময়ত যোগ কৰাৰ ফলত ইয়াক ৰাজনৈতিক উদ্দেশ্যপ্ৰণোদিত বুলি সমালোচনা কৰা হয়।
- অধিকাৰৰ সৈতে ভাৰসাম্যৰ অভাৱ: FRৰ তুলনাত কৰ্তব্যৰ ওপৰত কম গুৰুত্ব দিয়া হয়।
মৌলিক কৰ্তব্যই নাগৰিকত্বৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ দিশ, কিন্তু ইয়াৰ দুৰ্বলতাই ইয়াক কাৰ্যকৰী কৰাত বাধা দিয়ে।
৪৪। নিৰ্দেশাত্মক নীতিৰ দোষৰ বিষয়ে এটা টোকা লিখা। (Write a note on Defects of Directive Principles.)
নিৰ্দেশক নীতিসমূহৰ (DPSP) দোষৰ বিষয়ে তলত এক টোকা দিয়া হ’ল:
- আইনী দুৰ্বলতা: ৩৭ নং অনুচ্ছেদ অনুসৰি, DPSP ন্যায়ালয়ত বলৱৎযোগ্য নহয়, যাৰ ফলত ৰাষ্ট্ৰৰ ওপৰত বাধ্যতা নাই।
- অস্পষ্টতা: “সম্পদৰ সমান বিতৰণ” (৩৯) বা “এক নাগৰিক সংহিতা” (৪৪)ৰ দৰে নীতিৰ স্পষ্ট সংজ্ঞাৰ অভাৱ।
- অৰ্থনৈতিক সীমা: শিক্ষা (৪৫), স্বাস্থ্য (৪৭) আদিৰ বাবে প্ৰচুৰ অৰ্থৰ প্ৰয়োজন, যিটো ভাৰতৰ পক্ষে কঠিন।
- ৰাজনৈতিক নিৰ্ভৰশীলতা: ৰাজনৈতিক ইচ্ছাৰ অভাৱত কিছুমান নীতি (যেনে—৪৪) বাস্তৱায়িত হোৱা নাই।
- সংঘাতৰ সম্ভাৱনা: FRৰ সৈতে সংঘাত (Champakam Dorairajan, ১৯৫১) ইয়াৰ কাৰ্যকৰীতা হ্ৰাস কৰিছিল।
- অগ্ৰাধিকাৰৰ অভাৱ: কোনটো নীতিৰ প্ৰাধান্য দিব লাগে, তাৰ কোনো দিশ নাই।
- Chapter 2ৰ সৈতে সম্পৰ্ক: নাগৰিকত্বৰ কল্যাণমুখী দিশৰ সৈতে সংগতি থকা সত্ত্বেও, এই দোষসমূহে ইয়াৰ সম্পূৰ্ণ সম্ভাৱনা সীমিত কৰিছে।
DPSP এক আদৰ্শগত কাঠামো হ’লেও, এই দোষসমূহে ইয়াৰ ব্যৱহাৰিক প্ৰয়োগত বাধা সৃষ্টি কৰে।
৪৫। সাংবিধানিক নিৰাময়ৰ অধিকাৰ ব্যাখ্যা কৰা। (Explain the right to constitutional remedies.)
সাংবিধানিক নিৰাময়ৰ অধিকাৰ (Right to Constitutional Remedies) সংবিধানৰ ৩২ নং অনুচ্ছেদত সন্নিৱিষ্ট এক মৌলিক অধিকাৰ, যাক ড° ভীমৰাও আম্বেদকাৰে “সংবিধানৰ প্ৰাণ আৰু আত্মা” বুলি অভিহিত কৰিছিল। ইয়াৰ ব্যাখ্যা তলত দিয়া হ’ল:
- সংজ্ঞা: মৌলিক অধিকাৰ লংঘিত হ’লে নাগৰিকে উচ্চতম ন্যায়ালয় (৩২) আৰু উচ্চ ন্যায়ালয়ত (২২৬) প্ৰতিকাৰৰ বাবে আবেদন কৰাৰ অধিকাৰ।
- পদ্ধতি: পাঁচ প্ৰকাৰৰ লেখ জাৰিৰ ক্ষমতা:
- হেবিয়াছ কৰ্পাছ: অবৈধ আটকৰ পৰা মুক্তি।
- মেণ্ডামাছ: ৰাজহুৱা কৰ্তৃপক্ষক কৰ্তব্য পালনৰ নিৰ্দেশ।
- প্ৰহিবিচন: নিম্ন ন্যায়ালয়ৰ অবৈধ কাৰ্য ৰোধ।
- কোৱোৱাৰেণ্টো: তথ্যৰ বাবে ৰেকৰ্ড তলব।
- চাৰ্টিয়ৰাৰী: কৰ্তৃপক্ষৰ কাৰ্যৰ বৈধতা পৰীক্ষা।
- তাৎপৰ্য:
- FRৰ সুৰক্ষাৰ মূল হাতিয়াৰ, যাৰ অবিহনে অন্যান্য অধিকাৰ অৰ্থহীন।
- Chapter 2ৰ নাগৰিকত্বৰ সমতা আৰু মৰ্যাদাৰ দিশক শক্তিশালী কৰে।
- ব্যৱহাৰ: PIL (Public Interest Litigation)ৰ জৰিয়তে এই অধিকাৰৰ পৰিসৰ বৃদ্ধি পাইছে (যেনে—MC Mehta গোচৰ)।
- সীমা: জৰুৰীকালত (৩৫৯) এই অধিকাৰ স্থগিত হ’ব পাৰে, কিন্তু জীৱনৰ অধিকাৰ (২১) সুৰক্ষিত থাকে।
এই অধিকাৰে নাগৰিকক সাংবিধানিক ন্যায়ৰ নিশ্চয়তা দি গণতন্ত্ৰৰ ভিত্তি মজবুত কৰে।
৪৬। বন্দী উপস্থাপন লেখৰ ওপৰত এটা টোকা লিখা। (Write a note on the Writ of Habeas Corpus.)
বন্দী উপস্থাপন লেখ বা “Habeas Corpus” সংবিধানৰ ৩২ আৰু ২২৬ নং অনুচ্ছেদৰ অধীনত উচ্চতম আৰু উচ্চ ন্যায়ালয়ে জাৰি কৰিব পৰা এক গুৰুত্বপূৰ্ণ সাংবিধানিক লেখ। ইয়াৰ বিষয়ে তলত এক টোকা দিয়া হ’ল:
- সংজ্ঞা: লেটিন শব্দ “Habeas Corpus”ৰ অৰ্থ “শৰীৰটো উপস্থাপন কৰা”। এই লেখৰ জৰিয়তে কোনো ব্যক্তিৰ অবৈধ আটকৰ বিৰুদ্ধে প্ৰতিকাৰ বিচাৰি ন্যায়ালয়ত আবেদন কৰিব পাৰে।
- উদ্দেশ্য: ব্যক্তিগত স্বাধীনতাৰ সুৰক্ষা আৰু ৰাষ্ট্ৰৰ অপব্যৱহাৰৰ পৰা নাগৰিকক ৰক্ষা কৰা। ই ২১ নং অনুচ্ছেদৰ (জীৱন আৰু স্বাধীনতাৰ অধিকাৰ) প্ৰত্যক্ষ প্ৰয়োগ।
- প্ৰক্ৰিয়া:
- আবেদনকাৰীয়ে (নিজে বা আনৰ জৰিয়তে) ন্যায়ালয়ত আটকৰ বৈধতা প্ৰশ্ন কৰে।
- ন্যায়ালয়ে আটককাৰী কৰ্তৃপক্ষক ব্যক্তিজনক উপস্থাপন কৰি আটকৰ কাৰণ দেখুৱাবলৈ নিৰ্দেশ দিয়ে।
- যদি আটক অবৈধ পোৱা যায়, তেতিয়া মুক্তিৰ আদেশ দিয়া হয়।
- প্ৰয়োগ:
- জৰুৰীকালৰ সময়তো (১৯৭৫-৭৭) এই লেখৰ গুৰুত্ব দেখা গৈছিল, যদিও ADM Jabalpur গোচৰত (১৯৭৬) ইয়াৰ সীমাবদ্ধতা উন্মোচিত হৈছিল। পিছত ৪৪তম সংশোধনী (১৯৭৮)ৰ দ্বাৰা জীৱনৰ অধিকাৰৰ সুৰক্ষা শক্তিশালী কৰা হয়।
- PILৰ জৰিয়তে ইয়াৰ পৰিসৰ বৃদ্ধি পাইছে।
- তাৎপৰ্য: Chapter 2ৰ নাগৰিকত্বৰ স্বাধীনতা আৰু মৰ্যাদাৰ দিশৰ সৈতে সংগতিপূৰ্ণভাৱে, এই লেখে নাগৰিকৰ মৌলিক অধিকাৰৰ প্ৰধান ৰক্ষক হিচাপে কাম কৰে।
Habeas Corpus গণতান্ত্ৰিক ব্যৱস্থাত ব্যক্তিগত স্বাধীনতাৰ প্ৰতীক হিচাপে পৰিগণিত।
৪৭। সংবিধানত মৌলিক অধিকাৰ সন্নিৱিষ্ট কৰাৰ প্ৰয়োজনীয়তা। (The necessity of incorporating Fundamental Rights in the Constitution.)
সংবিধানত মৌলিক অধিকাৰ (FR) সন্নিৱিষ্ট কৰাৰ প্ৰয়োজনীয়তা তলত ব্যাখ্যা কৰা হ’ল:
- ব্যক্তিগত স্বাধীনতাৰ সুৰক্ষা: FR (১২-৩৫ নং অনুচ্ছেদ) নাগৰিকক সমতা (১৪-১৮), স্বাধীনতা (১৯-২২), আৰু শোষণৰ বিৰুদ্ধে সুৰক্ষা (২৩-২৪)ৰ নিশ্চয়তা দিয়ে, যিটো গণতন্ত্ৰৰ ভিত্তি।
- ঔপনিৱেশিক অভিজ্ঞতা: ব্ৰিটিছ শাসনৰ সময়ত নাগৰিক অধিকাৰৰ লংঘনৰ ফলত (যেনে—Rowlatt Act, ১৯১৯) স্বাধীনতাৰ পিছত এই অধিকাৰৰ প্ৰয়োজনীয়তা উপলব্ধি হৈছিল।
- ৰাষ্ট্ৰৰ অপব্যৱহাৰ ৰোধ: FR ৰাষ্ট্ৰৰ ক্ষমতাৰ ওপৰত যুক্তিসংগত সীমা আৰোপ কৰি নাগৰিকক স্বৈৰাচাৰৰ পৰা ৰক্ষা কৰে।
- নাগৰিকত্বৰ মৰ্যাদা: Chapter 2ত উল্লেখিত নাগৰিকত্বৰ সমতা আৰু মানৱীয় দিশ FRৰ জৰিয়তে বাস্তৱায়িত হয়।
- গণতান্ত্ৰিক মূল্যবোধ: বাক-স্বাধীনতা (১৯), ধৰ্মীয় স্বাধীনতা (২৫-২৮), আৰু সাংবিধানিক নিৰাময় (৩২) গণতন্ত্ৰৰ জন্য অপৰিহাৰ্য।
- আন্তৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰভাৱ: Universal Declaration of Human Rights (১৯৪৮)ৰ সৈতে সংগতি ৰাখি FR ভাৰতৰ আন্তৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰতিশ্ৰুতি প্ৰতিফলিত কৰে।
- ন্যায়িক বলৱৎকৰণ: ৩২ নং অনুচ্ছেদৰ জৰিয়তে FRৰ লংঘনৰ বিৰুদ্ধে প্ৰতিকাৰৰ নিশ্চয়তা, যাৰ অবিহনে অন্যান্য অধিকাৰ অৰ্থহীন।
FR সংবিধানৰ মূল স্তম্ভ হিচাপে নাগৰিক আৰু ৰাষ্ট্ৰৰ মাজত ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰে।
৪৮। ভাৰতীয় সংবিধানৰ ১৯নং অনুচ্ছেদত সন্নিৱিষ্ট যিকোনো দুটা অধিকাৰ উল্লেখ কৰা। (Mention any two rights incorporated in Article 19 of the Indian Constitution.)
সংবিধানৰ ১৯ নং অনুচ্ছেদত নাগৰিকৰ বাবে ছয়টা স্বাধীনতাৰ অধিকাৰ সন্নিৱিষ্ট আছে। তাৰে যিকোনো দুটা তলত উল্লেখ কৰা হ’ল:
- বাক-স্বাধীনতা আৰু মত প্ৰকাশৰ অধিকাৰ (১৯(১)(ক)): নাগৰিকে নিজৰ মতামত প্ৰকাশ কৰিব পাৰে, য’ত প্ৰেছৰ স্বাধীনতাও অন্তৰ্ভুক্ত।
- সীমা: জনশৃংখলা, নিৰাপত্তা, বা নৈতিকতাৰ স্বাৰ্থত যুক্তিসংগত নিষেধাজ্ঞা (১৯(২))।
- শান্তিপূৰ্ণভাৱে সমাবেশ কৰাৰ অধিকাৰ (১৯(১)(খ)): নাগৰিকে অস্ত্ৰ নোহোৱাকৈ শান্তিপূৰ্ণভাৱে সভা কৰিব পাৰে।
- সীমা: জনশৃংখলা বা ৰাষ্ট্ৰীয় সাৰ্বভৌমত্বৰ স্বাৰ্থত নিয়ন্ত্ৰণ (১৯(৩))।
এই অধিকাৰসমূহ Chapter 2ৰ নাগৰিকত্বৰ স্বাধীনতাৰ দিশৰ সৈতে সংগতিপূৰ্ণ আৰু গণতান্ত্ৰিক অংশগ্ৰহণৰ ভিত্তি।
- সীমা: জনশৃংখলা বা ৰাষ্ট্ৰীয় সাৰ্বভৌমত্বৰ স্বাৰ্থত নিয়ন্ত্ৰণ (১৯(৩))।
৫১। ‘ধৰ্মনিৰপেক্ষ’ শব্দটো সংবিধানৰ প্ৰস্তাৱনাত উল্লেখ আছে। (The word ‘Secular’ is mentioned in the Preamble of the Constitution.)
এইটো এটা বিবৃতি যেন লাগে, গতিকে ইয়াৰ ব্যাখ্যা তলত দিয়া হ’ল:
- প্ৰেক্ষাপট: “ধৰ্মনিৰপেক্ষ” (Secular) শব্দটো মূল সংবিধানৰ প্ৰস্তাৱনাত নাছিল। ৪২তম সংশোধনী (১৯৭৬)ৰ জৰিয়তে “Socialist” আৰু “Secular” শব্দ দুটা প্ৰস্তাৱনাত যোগ কৰা হয়।
- অৰ্থ:
- ভাৰত এখন ধৰ্মনিৰপেক্ষ ৰাষ্ট্ৰ, অৰ্থাৎ ৰাষ্ট্ৰৰ কোনো সরকাৰী ধৰ্ম নাই।
- ই সকলো ধৰ্মৰ প্ৰতি সমান শ্ৰদ্ধা আৰু সমান সুযোগৰ নিশ্চয়তা দিয়ে (২৫-২৮ নং অনুচ্ছেদ)।
- তাৎপৰ্য:
- Chapter 2ত উল্লেখিত নাগৰিকত্বৰ ধৰ্মনিৰপেক্ষ দিশৰ সৈতে সংগতি ৰাখি, ই ভাৰতৰ বৈচিত্ৰ্যপূৰ্ণ সমাজত সম্প্ৰীতিৰ ভিত্তি স্থাপন কৰে।
- SR Bommai গোচৰ (১৯৯৪)ত উচ্চতম ন্যায়ালয়ে ধৰ্মনিৰপেক্ষতাক সংবিধানৰ মৌলিক গঠনৰ অংশ হিচাপে স্বীকৃতি দিছে।
- প্ৰয়োগ: ধৰ্মীয় স্বাধীনতা (২৫) আৰু এক নাগৰিক সংহিতাৰ প্ৰচাৰ (৪৪)ৰ জৰিয়তে ই বাস্তৱায়িত হয়।
“ধৰ্মনিৰপেক্ষ” শব্দটোৱে ভাৰতৰ গণতান্ত্ৰিক চৰিত্ৰক শক্তিশালী কৰি সকলো নাগৰিকৰ সমান মৰ্যাদা নিশ্চিত কৰে।
Reference
- Main Book
Disclaimer
The questions and answers published on this website are provided solely for educational purposes. We strive to ensure the accuracy of the answers based on the curriculum, but we cannot guarantee their complete correctness. Students may use these answers as a reference, but it is recommended to rely on their textbooks and teachers for studies. We are not responsible for any errors or damages arising from the use of our website’s content.
if you found any error, please comment us, I will correct as soon as possible.