Chapter 3
- গোট-৩ : স্মৃতি আৰু মহাকাব্য
- মনুস্মৃতি বা মনুসংহিতা
- মহাভাৰত
- ৰামায়ণ
- ভাৰতীয় দৰ্শনত ‘ধৰ্ম’ শব্দৰ অৰ্থ
- মনুসংহিতাত ধর্ম
- মহাভাৰতত ধৰ্ম
- মহাভাৰতত সাধাৰণ আৰু বিশেষ ধৰ্ম
- ৰামায়ণত আদৰ্শ জীৱনৰ ধাৰণা
- ৰামায়ণৰ কিছুমান উল্লেখনীয় শিক্ষা
- প্রশ্নাৱলী
Main Book ৰ ওপতৰ বিত্তি কৰি Answer লিখা হৈছে
কিছুমান শব্দ বাদ দি পঢ়িব যেনে- Chapter 4 ৰ প্ৰসংগ: / Chapter 3 ত
ইয়াৰ ঠাইত পাঠত উল্লেখ আছে লিখিব পাৰে
প্ৰশ্ন ১: স্মৃতি কাক বোলে?
(What is Smriti?)
স্মৃতি হ’ল সেই শাস্ত্ৰীয় গ্ৰন্থ য’ত স্মৰণ পৰম্পৰাত প্ৰচলিত ধৰ্মীয় নিয়ম, আচাৰ, পৰম্পৰা আৰু সামাজিক সংহিতা সংৰক্ষিত আছে। ই শ্ৰুতিৰ (Vedas) পিছত সংস্কৃত সাহিত্যৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ। স্মৃতি গ্ৰন্থত ধৰ্মৰ প্ৰামাণিক জ্ঞান পোৱা যায় আৰু ই সমাজৰ নৈতিক আৰু সামাজিক ব্যৱস্থা নিৰ্দেশ কৰে। উদাহৰণ: মনুস্মৃতি, যাজ্ঞৱল্ক্য স্মৃতি।
প্ৰশ্ন ২: ‘স্মৃতি’ শব্দৰ আক্ষৰিক অৰ্থ কি?
(What is the literal meaning of Smriti?)
‘স্মৃতি’ শব্দৰ আক্ষৰিক অৰ্থ হ’ল স্মৰণ (Memory)। ই ঋষিসকলৰ স্মৰণ পৰম্পৰাত প্ৰচলিত ধৰ্মীয় নিয়ম আৰু আচাৰ-ব্যৱহাৰৰ সংহিতাক বুজায়। শ্ৰুতিৰ বিপৰীতে, যিটো শ্ৰৱণ পৰম্পৰাৰ জ্ঞান, স্মৃতি হ’ল স্মৰণৰ জৰিয়তে প্ৰচলিত শাস্ত্ৰ।
প্ৰশ্ন ৩: যিকোনো দুখন স্মৃতিশাস্ত্ৰৰ নাম লিখা।
(Name any two Smritis.)
দুখন স্মৃতিশাস্ত্ৰৰ নাম হ’ল:
- মনুস্মৃতি (Manusmriti)
- যাজ্ঞৱল্ক্য স্মৃতি (Yajnavalkya Smriti)
প্ৰশ্ন ৪: মনু কোন?
(Who is Manu?)
মনু হ’ল মানৱ জাতিৰ আদি পিতৃ (Progenitor) আৰু ধৰ্মশাস্ত্ৰৰ প্ৰতিষ্ঠাপক। ঋগ্বেদত তেওঁক ‘পিতৃ মনু’ আৰু প্ৰথম যজ্ঞকৰ্তা বুলি কোৱা হৈছে। মনুস্মৃতি অনুসৰি, তেওঁ ব্ৰহ্মাৰ পৰা ধৰ্মজ্ঞান লাভ কৰি মানৱ জাতিৰ বাবে নৈতিক আৰু সামাজিক নিয়ম প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল। তেওঁ অসীম জ্ঞানী আৰু সামাজিক ব্যৱস্থাৰ প্ৰৱৰ্তক।
প্ৰশ্ন ৫: মনুস্মৃতি বা মনুসংহিতাৰ ৰচয়িতা কাক বুলি গণ্য কৰা হয়?
(Who is regarded as the author of Manusmriti or Manusamhita?)
মনুস্মৃতি বা মনুসংহিতাৰ ৰচয়িতা হিচাপে মনুক গণ্য কৰা হয়। মেধাতিথিৰ মতে, ব্ৰহ্মাৰ পৰা লাভ কৰা ধৰ্মজ্ঞান মনুৱে লিপিবদ্ধ কৰিছিল, আৰু ভৃগুৱে ইয়াক প্ৰচাৰ কৰিছিল। কুল্লুক ভট্টৰ মতে, মনু এক উপাধি, আৰু মহান বিধিদাতাসকলে এই নামত শাস্ত্ৰ ৰচনা কৰিছিল।
প্ৰশ্ন ৬: মানৱধৰ্মশাস্ত্ৰ বুলি গণ্য কৰা শাস্ত্ৰখনৰ নাম কি?
(Name the scripture which is regarded as 'Manavadharmasastra'?)
মানৱধৰ্মশাস্ত্ৰ (Manavadharmasastra) বুলি গণ্য কৰা শাস্ত্ৰখনৰ নাম হ’ল মনুস্মৃতি (Manusmriti)।
প্ৰশ্ন ৭: ঋগ্বেদত মনুক ‘পিতৃ মনু’ বুলি সম্বোধন কৰা হৈছে। এইটো সত্য নে?
(In Rgveda Manu is called as 'father Manu'. Is it true?)
হয়, এইটো সত্য। ঋগ্বেদত মনুক ‘পিতৃ মনু’ (Father Manu) বুলি সম্বোধন কৰা হৈছে। তেওঁক মানৱ জাতিৰ পিতৃ, প্ৰথম যজ্ঞকৰ্তা আৰু সন্মাৰ্গৰ প্ৰৱৰ্তক বুলি কোৱা হৈছে।
প্ৰশ্ন ৮: মানৱ জাতিৰ পিতৃ বুলি কাক গণ্য কৰা হয়?
(Who is regarded as the father of mankind?)
মানৱ জাতিৰ পিতৃ হিচাপে মনুক গণ্য কৰা হয়। মনুস্মৃতি অনুসৰি, তেওঁ বিৰাট পুৰুষৰ পৰা উৎপন্ন হৈ মানৱ সৃষ্টিৰ সূচনা কৰিছিল আৰু ধৰ্মৰ নিয়ম প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল।
প্ৰশ্ন ৯: মনুসংহিতাত কেইটা অধ্যায় আছে?
(How many chapters are there in Manusamhita?)
মনুসংহিতাত মুঠ বাৰটা অধ্যায় (Twelve Chapters) আছে।
প্ৰশ্ন ১০: মনুসংহিতাক হিন্দু আইনী গ্ৰন্থ হিচাপে গণ্য কৰা হয়। এইটো সত্য নে?
(Manusamhita is regarded as the Hindu Law book. Is it true?)
হয়, এইটো সত্য। মনুসংহিতাক হিন্দু আইনী গ্ৰন্থ (Hindu Law Book) হিচাপে গণ্য কৰা হয়। ইয়াত বৰ্ণাশ্ৰমৰ কৰ্তব্য, সামাজিক আৰু ৰাজনৈতিক বিধান, আচাৰ-ব্যৱহাৰ আৰু প্ৰায়শ্চিত্তৰ নিয়মৰ বিস্তৃত বৰ্ণনা আছে, যি হিন্দু সমাজৰ আইনী ব্যৱস্থাৰ ভিত্তি।
প্ৰশ্ন ১১: মনুসংহিতাৰ যিকোনো দুগৰাকী টিকাকাৰৰ নাম লিখা।
(Name any two commentators of Manusamhita?)
মনুসংহিতাৰ দুগৰাকী টিকাকাৰৰ নাম হ’ল:
- মেধাতিথি (Medhatithi)
- কুল্লুক ভট্ট (Kulluka Bhatta)
প্ৰশ্ন ১২: ‘মহাভাৰত’ শব্দটোৰ অৰ্থ কি?
(What is the meaning of the term 'Mahabharata'?)
‘মহাভাৰত’ শব্দটোৰ অৰ্থ হ’ল ভাৰতবংশৰ মহান কাহিনী (Great Tale of the Bharata Dynasty)। মহাভাৰতত কোৱা হৈছে: “মহত্ত্বাদ ভাৰৱত্ত্বাচ্চ মহাভাৰতমুচ্যতে” (Mahattvad Bharavattvaccha Mahabharatamuchyate), অৰ্থাৎ ইয়াৰ মহত্ত্ব (Greatness) আৰু ভাৰৰ (Weight) কাৰণে ইয়াক মহাভাৰত বোলা হয়।
প্ৰশ্ন ১৩: মহাভাৰতৰ ৰচক হিচাপে কাক গণ্য কৰা হয়?
(Who is regarded as the author of Mahabharata?)
মহাভাৰতৰ ৰচক হিচাপে ব্যাসদেৱক (Vyasa) গণ্য কৰা হয়। তেওঁৰ সম্পূৰ্ণ নাম হ’ল কৃষ্ণদ্বৈপায়ন ব্যাস (Krishna Dvaipayana Vyasa)।
প্ৰশ্ন ১৪: মহাভাৰতক ‘পঞ্চম বেদ’ বুলি কোৱা হয়। এইটো সত্য নে?
(Mahabharata is regarded as the 'Fifth Veda'. Is it true?)
হয়, এইটো সত্য। মহাভাৰতক শাস্ত্ৰবিদসকলে ‘পঞ্চম বেদ’ (Fifth Veda)ৰ মৰ্যাদা দিছে। ইয়াৰ কাৰণ হ’ল, মহাভাৰত সকলোৰ বাবে উপযোগী, চতুৰ্বেদৰ সমতুল্য, আৰু কিছুমান ক্ষেত্ৰত বেদতকৈও অধিক মহত্ত্বপূৰ্ণ।
প্ৰশ্ন ১৫: ‘এটি সমগ্র সাহিত্য’ বুলি গণ্য কৰা মহাকাব্যখনৰ নাম লিখা।
(Name the epic which is regarded as 'a whole literature'?)
‘এটি সমগ্র সাহিত্য’ (A Whole Literature) বুলি গণ্য কৰা মহাকাব্যখনৰ নাম হ’ল মহাভাৰত। পণ্ডিত উইণ্টাৰনিজে (M. Winternitz) ইয়াক এইদৰে বৰ্ণনা কৰিছে।
প্ৰশ্ন ১৬: মহাভাৰতক ‘নৈতিক বিশ্বকোষ’ বুলি গণ্য কৰা দাৰ্শনিক গৰাকীৰ নাম লিখা।
(Name the philosopher who regarded Mahabharata as the 'Moral Encyclopedia'?)
মহাভাৰতক ‘নৈতিক বিশ্বকোষ’ (Moral Encyclopedia) বুলি গণ্য কৰা দাৰ্শনিক গৰাকীৰ নাম হ’ল এ. এ. মেক ডোনেল (A. A. MacDonell)।
প্ৰশ্ন ১৭: ‘মহাভাৰতত যি পোৱা নাযায় সি আন কতো পোৱা নাযায়।’ এইটো সত্য নে?
('Which is not found in Mahabharata will not be found elsewhere'. Is it true?)
হয়, এইটো সত্য। মহাভাৰতত ভাৰতীয় সংস্কৃতি, ধৰ্ম, নীতি, দৰ্শন, ইতিহাস আৰু সমাজৰ বিভিন্ন দিশৰ এনে বিশাল বৰ্ণনা আছে যে, ইয়াত যি নাই সি ভাৰতৰ আন ক’তো পোৱা নাযায় বুলি গণ্য কৰা হয়।
প্ৰশ্ন ১৮: ‘মহাভাৰতত যি আছে সেই সকলো বস্তুৱে মহাভাৰতত আছে।’ এইটো সত্য নে?
('Anything which is there in the world is in the Mahabharata.' Is it true?)
হয়, এইটো সত্য। মহাভাৰতত ধৰ্ম, অৰ্থ, কাম, মোক্ষ, সমাজব্যৱস্থা, ৰাজনীতি, নীতি, আখ্যান আদি ভাৰতৰ সকলো বিষয়ৰ বৰ্ণনা আছে। গতিকে, বিশ্বৰ যি আছে সকলো মহাভাৰতত আছে বুলি কোৱা হয়।
প্ৰশ্ন ১৯: মহাভাৰতৰ প্ৰথম নামটো কি আছিল?
(What is the first name of Mahabharata?)
মহাভাৰতৰ প্ৰথম নাম আছিল ‘জয়’ (Jaya)। এই গ্ৰন্থত প্ৰথমে ৮৮০০ শ্লোক আছিল।
প্ৰশ্ন ২০: মহাভাৰতৰ দ্বিতীয় নামটো কি আছিল?
(What is the second name of Mahabharata?)
মহাভাৰতৰ দ্বিতীয় নাম আছিল ‘ভাৰত’ (Bharata)। ব্যাসদেৱৰ শিষ্য বৈশম্পায়নে (Vaishampayana) ইয়াক ২৪০০০ শ্লোকৰ গ্ৰন্থত পৰিণত কৰি এই নাম দিছিল।
প্ৰশ্ন ২১: মহাভাৰতত কেইটা শ্লোক আছে?
(How many verses are there in Mahabharata?)
মহাভাৰতত মুঠ এক লাখ শ্লোক (100,000 Verses) আছে।
প্ৰশ্ন ২২: ‘শতসাহস্ৰী সংহিতা’ বুলি কোনখন মহাকাব্যক কোৱা হয়?
(Which epic is known as the Satasahasri Samhita?)
‘শতসাহস্ৰী সংহিতা’ (Satasahasri Samhita) বুলি মহাভাৰতক কোৱা হয়।
প্ৰশ্ন ২৩: মহাভাৰতক কিয় শতসাহস্ৰী সংহিতা বুলি কোৱা হয়?
(Why Mahabharata is known as the Satasahasri Samhita?)
মহাভাৰতক শতসাহস্ৰী সংহিতা (Satasahasri Samhita) বুলি কোৱা হয় কাৰণ ইয়াত এক লাখ শ্লোক (100,000 Verses) আছে। শত (Hundred) আৰু সহস্ৰ (Thousand) শব্দৰ সংমিশ্ৰণত এই নামৰ উৎপত্তি হৈছে।
প্ৰশ্ন ২৪: মহাভাৰতত কেইটা পৰ্ব আছে?
(How many parvas are there in Mahabharata?)
মহাভাৰতত মুঠ ওঠৰটা পৰ্ব (Eighteen Parvas) আছে।
প্ৰশ্ন ২৫: শ্ৰীমদ্ভগৱতগীতা মহাভাৰতৰ কোনটো পৰ্বত অন্তৰ্ভুক্ত?
(Which parva of Mahabharata includes Shrimadbhagavad Gita?)
শ্ৰীমদ্ভগৱতগীতা (Shrimadbhagavad Gita) মহাভাৰতৰ ভীষ্মপৰ্ব (Bhishma Parva)ত অন্তৰ্ভুক্ত।
প্ৰশ্ন ২৬: ‘আদিকাব্য’ বুলি কোৱা মহাকাব্যখনৰ নাম লিখা।
(Name the epic which is regarded as 'Adikavya'?)
‘আদিকাব্য’ (Adikavya) বুলি কোৱা মহাকাব্যখনৰ নাম হ’ল ৰামায়ণ (Ramayana)।
প্ৰশ্ন ২৭: ‘আদিকবি’ বুলি কাক কোৱা হয়?
(Who is regarded as 'Adikavi'?)
‘আদিকবি’ (Adikavi) বুলি বাল্মীকিক (Valmiki) কোৱা হয়। তেওঁ ৰামায়ণৰ ৰচয়িতা।
প্ৰশ্ন ২৮: ৰামায়ণৰ ৰচয়িতা কোন?
(Who is the author of Ramayana?)
ৰামায়ণৰ ৰচয়িতা হ’ল বাল্মীকি (Valmiki)।
প্ৰশ্ন ২৯: ৰামাৱতাৰমৰ ৰচক কোন?
(Who is the author of Ramavataram?)
ৰামাৱতাৰমৰ (Ramavataram) ৰচক হ’ল কাম্বাৰ (Kambar)।
প্ৰশ্ন ৩০: ৰামচৰিতমানস কোনে ৰচনা কৰিছে?
(Who is the author of Ramcharitmanas?)
ৰামচৰিতমানস (Ramcharitmanas) তুলসী দাসে (Tulsidas) ৰচনা কৰিছে।
প্ৰশ্ন ৩১: মাধৱ কন্দলীয়ে ৰচনা কৰা অসমীয়া ৰামায়ণখনৰ নাম কি?
(Name the Assamese Ramayana written by Madhava Kandali.)
মাধৱ কন্দলীয়ে (Madhava Kandali) ৰচনা কৰা অসমীয়া ৰামায়ণখনৰ নাম হ’ল সপ্তকাণ্ড ৰামায়ণ (Saptakanda Ramayana)।
প্ৰশ্ন ৩২: ‘সপ্তকাণ্ড ৰামায়ণ’ কোনে ৰচনা কৰিছে?
(Who is the author of Saptakanda Ramayana?)
‘সপ্তকাণ্ড ৰামায়ণ’ (Saptakanda Ramayana) মাধৱ কন্দলীয়ে (Madhava Kandali) ৰচনা কৰিছে।
প্ৰশ্ন ৩৩: ৰামায়ণক কিয় ‘সপ্তকাণ্ড ৰামায়ণ’ বুলি কোৱা হয়?
(Why Ramayana is called the Saptakanda Ramayana?)
ৰামায়ণক ‘সপ্তকাণ্ড ৰামায়ণ’ (Saptakanda Ramayana) বুলি কোৱা হয় কাৰণ ইয়াত সাতটা কাণ্ড বা পৰ্ব (Seven Kandas) আছে। এই কাণ্ডসমূহ হ’ল: আদিকাণ্ড, অযোধ্যাকাণ্ড, অৰণ্যকাণ্ড, কিষ্কিন্ধ্যাকাণ্ড, সুন্দৰকাণ্ড, লঙ্কাকাণ্ড, আৰু উত্তৰকাণ্ড।
প্ৰশ্ন ৩৪: ধৰ্ম বুলিলে তুমি কি বুজা?
(What do you mean by dharma?)
ধৰ্ম (Dharma) বুলিলে ভাৰতীয় দৰ্শনত নৈতিক, সামাজিক আৰু আধ্যাত্মিক কৰ্তব্যৰ সংহতি বুজা যায়। ই মানুহৰ জীৱনৰ নিয়ম, আচাৰ, আৰু সঠিক পথৰ নিৰ্দেশক। ধৰ্মই কৰ্মৰ সৈতে জড়িত, অৰ্থাৎ কৰ্মই ধৰ্ম আৰু ধৰ্মই কৰ্ম। ই ব্যক্তি, সমাজ আৰু বিশ্বৰ কল্যাণৰ বাবে সঠিক জীৱন পদ্ধতি নিৰ্ধাৰণ কৰে।
প্ৰশ্ন ৩৫: ‘ধৰ্ম’ আৰু ‘religion’ একে নে?
(Are dharma and religion same?)
ন ৰিলিজিয়ন (Religion)ৰ সৈতে ধৰ্ম (Dharma) সম্পূৰ্ণ একে নহয়। ধৰ্ম হ’ল জীৱনৰ নৈতিক, সামাজিক আৰু আধ্যাত্মিক নিয়মৰ এক বিস্তৃত ধাৰণা, যিয়ে ব্যক্তিৰ কৰ্তব্য, আচাৰ আৰু সত্যৰ পথ অন্তৰ্ভুক্ত কৰে। ৰিলিজিয়ন সাধাৰণতে কোনো নিৰ্দিষ্ট ধৰ্মীয় বিশ্বাস বা সম্প্ৰদায়ৰ সৈতে জড়িত। ধৰ্মৰ ধাৰণা ৰিলিজিয়নতকৈ অধিক ব্যাপক আৰু সাৰ্বজনীন।
প্ৰশ্ন ৩৬: ধৰ্মৰ আক্ষৰিক অৰ্থ কি?
(What is the literal meaning of dharma?)
ধৰ্মৰ আক্ষৰিক অৰ্থ হ’ল “ধাৰণ কৰা” বা “সমৰ্থন কৰা” (To Hold or Support)। ই জীৱন আৰু সমাজৰ নৈতিক আৰু সামাজিক ব্যৱস্থা ধাৰণ কৰাৰ নিয়মক বুজায়।
প্ৰশ্ন ৩৭: ধৰ্ম শব্দটো কোন মূল শব্দৰ পৰা উৎপত্তি হৈছে?
(From which root the term 'dharma' was derived?)
ধৰ্ম শব্দটো সংস্কৃতৰ “ধৃ” (Dhr) মূল শব্দৰ পৰা উৎপত্তি হৈছে, যাৰ অৰ্থ হ’ল “ধাৰণ কৰা” বা “সমৰ্থন কৰা” (To Hold or Sustain)।
প্ৰশ্ন ৩৮: সামান্য বা সাধাৰণ ধৰ্ম বুলিলে কি বুজা?
(What do you mean by samanya or general dharma?)
সামান্য বা সাধাৰণ ধৰ্ম (Samanya Dharma) হ’ল সকলো মানুহৰ বাবে প্রযোজ্য সাৰ্বজনীন নৈতিক নিয়ম। ই বৰ্ণ, জাতি, বা লিংগ নিৰ্বিশেষে সকলোৰে কৰ্তব্য, যেনে— সত্যবাদিতা, অহিংসা, আৰু দয়া। ই সমাজৰ সাধাৰণ কল্যাণৰ বাবে সকলোৰে পালন কৰা উচিত।
প্ৰশ্ন ৩৯: বিশেষ ধৰ্ম বুলিলে কি বুজা?
(What do you mean by visesa or specific dharma?)
বিশেষ ধৰ্ম (Visesa Dharma) হ’ল নিৰ্দিষ্ট ব্যক্তি, বৰ্ণ, আশ্ৰম, বা পৰিস্থিতিৰ বাবে নিৰ্ধাৰিত কৰ্তব্য। উদাহৰণস্বৰূপ, ব্ৰাহ্মণৰ ধৰ্ম হ’ল শিক্ষা দিয়া, ক্ষত্ৰিয়ৰ ধৰ্ম হ’ল ৰক্ষা কৰা। ই দেশ, কাল, আৰু ব্যক্তিৰ পৰিস্থিতি অনুসৰি পৃথক হয়।
প্ৰশ্ন ৪০: মনুৰ যিকোনো দুটা সামান্য ধৰ্ম উল্লেখ কৰা।
(State any two general or samanya dharma of Manu.)
মনুৰ দুটা সামান্য ধৰ্ম (Samanya Dharma) হ’ল:
- সত্যবাদিতা (Truthfulness): সদায় সত্য কথা কোৱা।
- অহিংসা (Non-violence): কাৰো প্ৰতি হিংসা নকৰা।
প্ৰশ্ন ৪১: মনুৰ যিকোনো দুটা বিশেষ ধৰ্ম উল্লেখ কৰা।
(State any two visesa or specific dharma of Manu.)
মনুৰ দুটা বিশেষ ধৰ্ম (Visesa Dharma) হ’ল:
- ব্ৰাহ্মণৰ ধৰ্ম: বেদ অধ্যয়ন আৰু শিক্ষা দান কৰা।
- ক্ষত্ৰিয়ৰ ধৰ্ম: সমাজৰ সুৰক্ষা আৰু শাসন কৰা।
প্ৰশ্ন ৪২: কাম্য কর্ম, নিত্য কর্ম আৰু নৈমিত্তিক কর্ম মানে কি?
(What is kamya karma, nitya karma, and naimittika karma?)
- কাম্য কর্ম (Kamya Karma): ইচ্ছা পূৰণৰ বাবে কৰা কৰ্ম, যেনে— পুত্ৰলাভৰ বাবে যজ্ঞ।
- নিত্য কর্ম (Nitya Karma): নিয়মিতভাৱে কৰিবলগীয়া কৰ্তব্য, যেনে— দৈনিক সন্ধ্যা-অৰ্ঘ্য।
- নৈমিত্তিক কর্ম (Naimittika Karma): বিশেষ পৰিস্থিতিত কৰা কৰ্ম, যেনে— শ্ৰাদ্ধ বা বিশেষ উৎসৱৰ অনুষ্ঠান।
প্ৰশ্ন ৪৩: ভীষ্মৰ মতে ধৰ্মৰ তিনিটা লক্ষণ কি কি?
(What are the three marks of dharma, according to Bhisma?)
ভীষ্মৰ মতে ধৰ্মৰ তিনিটা লক্ষণ (Marks of Dharma) হ’ল:
- সত্য (Truth): সদায় সত্য পালন কৰা।
- অহিংসা (Non-violence): সকলোৰে প্ৰতি অহিংসা বজাই ৰখা।
- দয়া (Compassion): সকলো জীৱৰ প্ৰতি দয়াশীল হোৱা।
প্ৰশ্ন ৪৪: মহাভাৰতৰ যিকোনো দুটা সামান্য ধৰ্ম উল্লেখ কৰা।
(State any two general or samanya dharma of Mahabharata.)
মহাভাৰতৰ দুটা সামান্য ধৰ্ম (Samanya Dharma) হ’ল:
- সত্যবাদিতা (Truthfulness): সত্য কথা কোৱা।
- দান (Charity): দৰিদ্ৰক দান কৰা।
প্ৰশ্ন ৪৫: মহাভাৰতৰ যিকোনো দুটা বিশেষ ধৰ্ম উল্লেখ কৰা।
(State any two visesa or specific dharma of Mahabharata.)
মহাভাৰতৰ দুটা বিশেষ ধৰ্ম (Visesa Dharma) হ’ল:
- ৰাজধৰ্ম (King’s Duty): ৰজাই প্ৰজাৰ সুৰক্ষা আৰু ন্যায়ৰ শাসন কৰা।
- স্ত্রীধৰ্ম (Women’s Duty): পতিৰ সেৱা আৰু পৰিয়ালৰ কল্যাণৰ বাবে কৰ্তব্য পালন।
প্ৰশ্ন ৪৬: মহাভাৰত মতে ব্যক্তিধৰ্ম মানে কি?
(What is vyakti dharma, according to Mahabharata?)
মহাভাৰত মতে ব্যক্তিধৰ্ম (Vyakti Dharma) হ’ল কোনো ব্যক্তিৰ নিজৰ স্বভাৱ, গুণ আৰু পৰিস্থিতি অনুসৰি নিৰ্ধাৰিত কৰ্তব্য। ই ব্যক্তিৰ নৈতিক দায়িত্ব আৰু জীৱনৰ লক্ষ্যৰ সৈতে জড়িত।
প্ৰশ্ন ৪৭: মহাভাৰত মতে কুলধৰ্ম মানে কি?
(What is kula dharma, according to Mahabharata?)
মহাভাৰত মতে কুলধৰ্ম (Kula Dharma) হ’ল পৰিয়াল বা বংশৰ পৰম্পৰা অনুসৰি পালন কৰিবলগীয়া কৰ্তব্য। ই পৰিয়ালৰ মৰ্যাদা, আচাৰ আৰু নৈতিক নিয়মৰ সৈতে সম্পৰ্কিত।
প্ৰশ্ন ৪৮: মহাভাৰত মতে জাতিধৰ্ম মানে কি?
(What is jati dharma, according to Mahabharata?)
মহাভাৰত মতে জাতিধৰ্ম (Jati Dharma) হ’ল কোনো নিৰ্দিষ্ট জাতি বা সম্প্ৰদায়ৰ সদস্য হিচাপে পালন কৰিবলগীয়া কৰ্তব্য। ই জাতিৰ সামাজিক ভূমিকা আৰু দায়িত্বৰ সৈতে জড়িত।
প্ৰশ্ন ৪৯: মহাভাৰত মতে দেশধৰ্ম বা ৰাষ্ট্ৰধৰ্ম মানে কি?
(What is desa dharma, according to Mahabharata?)
মহাভাৰত মতে দেশধৰ্ম বা ৰাষ্ট্ৰধৰ্ম (Desa Dharma) হ’ল দেশৰ কল্যাণৰ বাবে নাগৰিকৰ কৰ্তব্য। ই দেশৰ সুৰক্ষা, আইন পালন, আৰু ৰাষ্ট্ৰৰ উন্নতিৰ বাবে কৰ্মৰ সৈতে সম্পৰ্কিত।
প্ৰশ্ন ৫০: মহাভাৰত মতে পুৰুষ-ধৰ্ম মানে কি?
(What is purusa dharma, according to Mahabharata?)
মহাভাৰত মতে পুৰু� szereg: ধৰ্ম (Purusa Dharma) হ’ল পুৰুষৰ বাবে নিৰ্ধাৰিত কৰ্তব্য, যেনে— পৰিয়ালৰ সুৰক্ষা, সমাজৰ কল্যাণৰ বাবে কৰ্ম, আৰু নৈতিক জীৱনযাপন।
প্ৰশ্ন ৫১: মহাভাৰত মতে স্ত্রী-ধৰ্ম মানে কি?
(What is stri dharma, according to Mahabharata?)
মহাভাৰত মতে স্ত্রী-ধৰ্ম (Stri Dharma) হ’ল নাৰীৰ বাবে নিৰ্ধাৰিত কৰ্তব্য, যেনে— পতিৰ সেৱা, পৰিয়ালৰ কল্যাণৰ বাবে কৰ্ম, আৰু সামাজিক মৰ্যাদা বজাই ৰখা।
প্ৰশ্ন ৫২: মহাভাৰত মতে শ্ৰৌতধৰ্ম মানে কি?
(What is srauta dharma, according to Mahabharata?)
মহাভাৰত মতে শ্ৰৌতধৰ্ম (Srauta Dharma) হ’ল বেদৰ শ্ৰুতি পৰম্পৰাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি পালন কৰা ধৰ্মীয় কৰ্ম, যেনে— যজ্ঞ, হোম আদি। ই বৈদিক অনুষ্ঠানৰ সৈতে সম্পৰ্কিত।
প্ৰশ্ন ৫৩: মহাভাৰত মতে স্মার্ত ধৰ্ম মানে কি?
(What is smarta dharma, according to Mahabharata?)
মহাভাৰত মতে স্মার্ত ধৰ্ম (Smarta Dharma) হ’ল স্মৃতি শাস্ত্ৰৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি পালন কৰা ধৰ্মীয় কৰ্ম। ই সামাজিক আৰু নৈতিক নিয়মৰ সৈতে জড়িত, যেনে— আচাৰ, বিবাহ, শ্ৰাদ্ধ।
প্ৰশ্ন ৫৪: বৰ্ণসংকৰ মানে কি?
(What is varnasamkara?)
বৰ্ণসংকৰ (Varnasamkara) মানে বিভিন্ন বৰ্ণৰ মাজত সংমিশ্ৰণ বা মিশ্ৰণ। ইয়াৰ ফলত বৰ্ণৰ নিয়ম ভংগ হয় আৰু সামাজিক ব্যৱস্থাৰ বিশৃংখলাৰ সৃষ্টি হয়।
প্ৰশ্ন ৫৫: মহাভাৰত মতে আপদধৰ্ম মানে কি?
(What is apaddharma, according to Mahabharata?)
মহাভাৰত মতে আপদধৰ্ম (Apaddharma) হ’ল বিপদ বা সংকটৰ সময়ত পালন কৰিবলগীয়া বিশেষ ধৰ্ম। ই সাধাৰণ ধৰ্মৰ পৰা পৃথক আৰু জীৱন ৰক্ষাৰ বাবে সাময়িকভাৱে কিছু নিয়ম শিথিল কৰাৰ অনুমতি দিয়ে।
প্ৰশ্ন ৫৬: মৰ্যাদা পুৰুষোত্তম বুলি কাক কোৱা হয়?
(Who is called Maryada Purushottam?)
মৰ্যাদা পুৰুষোত্তম (Maryada Purushottam) বুলি শ্ৰীৰামক (Sri Rama) কোৱা হয়।
প্ৰশ্ন ৫৭: শ্ৰীৰামক কিয় মৰ্যাদা পুৰুষোত্তম বুলি কোৱা হয়?
(Why Rama is regarded as Maryada Purushottam?)
শ্ৰীৰামক মৰ্যাদা পুৰুষোত্তম (Maryada Purushottam) বুলি কোৱা হয় কাৰণ তেওঁ নৈতিক, সামাজিক আৰু পাৰিবাৰিক মৰ্যাদাৰ উৎকৃষ্ট আদৰ্শ প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল। তেওঁ পিতৃৰ বাক্য পালনৰ বাবে ৰাজ্য ত্যাগ কৰি ১৪ বছৰ বনবাস গ্ৰহণ কৰিছিল, সীতাৰ প্ৰতি একনিষ্ঠা দেখুৱাইছিল, আৰু বিপদৰ সময়ত স্থিতপ্ৰজ্ঞ হৈ সত্য আৰু ধৰ্মৰ পথত অটল থাকিছিল। তেওঁৰ জীৱন আদৰ্শ ৰজা, পতি, ভ্ৰাতৃ আৰু পুত্ৰৰ উদাহৰণ।
Long Questions
প্ৰশ্ন ১: ধৰ্ম মানে কি? ভাৰতীয় দৰ্শনত ধৰ্মৰ অৰ্থ কি?
(What is dharma? What is the meaning of dharma in Indian philosophy?)
ভাৰতীয় দৰ্শনত ধৰ্ম (Dharma) হ’ল জীৱনৰ নৈতিক, সামাজিক আৰু আধ্যাত্মিক কৰ্তব্যৰ এক বিস্তৃত ধাৰণা। ধৰ্ম শব্দটো সংস্কৃতৰ “ধৃ” (Dhr) মূলৰ পৰা আহিছে, যাৰ অৰ্থ হ’ল “ধাৰণ কৰা” বা “সমৰ্থন কৰা” (To Hold or Sustain)। ই সমাজ, ব্যক্তি আৰু বিশ্বৰ সুস্থিতিৰ বাবে নিয়ম আৰু আচাৰৰ সংহতিক বুজায়। ধৰ্মই মানুহৰ জীৱনৰ সঠিক পথ নিৰ্দেশ কৰে, য’ত সত্য, অহিংসা, দয়া, আৰু ন্যায়ৰ মূল্যবোধ গুৰুত্বপূৰ্ণ।
ভাৰতীয় দৰ্শনত ধৰ্মৰ অৰ্থ কেৱল ধৰ্মীয় বিশ্বাস (Religion)ৰ মধ্যে সীমাবদ্ধ নহয়। ই জীৱনৰ সকলো দিশ— ব্যক্তিগত, পাৰিবাৰিক, সামাজিক, আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় কৰ্তব্যৰ সৈতে জড়িত। উদাহৰণস্বৰূপ, মনুস্মৃতি আৰু মহাভাৰতত ধৰ্মক বৰ্ণাশ্ৰম (Varna and Ashrama), সমাজৰ নিয়ম, আৰু নৈতিক কৰ্মৰ জৰিয়তে ব্যাখ্যা কৰা হৈছে। ধৰ্মই কৰ্মৰ সৈতে ওতপ্ৰোতভাৱে জড়িত, অৰ্থাৎ সঠিক কৰ্মই ধৰ্ম আৰু ধৰ্মই সঠিক কৰ্মৰ পথ দেখুৱায়। ইয়াৰ উদ্দেশ্য হ’ল মানৱ জীৱনক ধৰ্ম, অৰ্থ, কাম আৰু মোক্ষৰ (Purusharthas) সমন্বয়ৰ জৰিয়তে পূৰ্ণতা প্ৰদান কৰা।
প্ৰশ্ন ২: মনুৰ ধৰ্মতত্ত্বটো ব্যাখ্যা কৰা।
(Discuss Manu's concept of dharma.)
মনুৰ ধৰ্মতত্ত্ব (Manu’s Concept of Dharma) মনুস্মৃতি বা মানৱধৰ্মশাস্ত্ৰত বিশদভাৱে বৰ্ণনা কৰা হৈছে। মনুৰ মতে, ধৰ্ম হ’ল সেই নৈতিক আৰু সামাজিক নিয়মৰ সংহতি যিয়ে সমাজৰ সুস্থিতি আৰু ব্যক্তিৰ কল্যাণ নিশ্চিত কৰে। তেওঁ ধৰ্মক বৈদিক জ্ঞান আৰু স্মৃতি পৰম্পৰাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি ব্যাখ্যা কৰিছে। মনুৰ ধৰ্মতত্ত্বৰ মূল দিশসমূহ হ’ল:
- বৰ্ণাশ্ৰম ধৰ্ম (Varna and Ashrama Dharma): মনুৰ মতে, সমাজ চাৰিটা বৰ্ণত বিভক্ত— ব্ৰাহ্মণ, ক্ষত্ৰিয়, বৈশ্য, আৰু শূদ্ৰ। প্ৰতিটো বৰ্ণৰ নিৰ্দিষ্ট কৰ্তব্য আছে। উদাহৰণস্বৰূপ, ব্ৰাহ্মণৰ ধৰ্ম হ’ল বেদ অধ্যয়ন আৰু শিক্ষাদান, ক্ষত্ৰিয়ৰ ধৰ্ম হ’ল সমাজৰ সুৰক্ষা আৰু শাসন। একেদৰে, জীৱনৰ চাৰিটা আশ্ৰম— ব্ৰহ্মচৰ্য, গৃহস্থ, বানপ্ৰস্থ, আৰু সন্ন্যাসৰ বাবেও পৃথক ধৰ্ম নিৰ্ধাৰণ কৰা হৈছে।
- সামান্য আৰু বিশেষ ধৰ্ম (Samanya and Visesa Dharma): মনুৰ ধৰ্ম দুটা ভাগত বিভক্ত— সামান্য ধৰ্ম, যিটো সকলোৰে বাবে প্রযোজ্য (যেনে সত্য, অহিংসা, দয়া), আৰু বিশেষ ধৰ্ম, যিটো বৰ্ণ, আশ্ৰম বা পৰিস্থিতি অনুসৰি পৃথক (যেনে ব্ৰাহ্মণৰ শিক্ষাদানৰ কৰ্তব্য)।
- কৰ্মৰ শ্ৰেণীবিভাগ: মনু ধৰ্মক কৰ্মৰ সৈতে জড়িত কৰিছে। তেওঁ কৰ্মক তিনিটা ভাগত ভাগ কৰিছে— কাম্য কর্ম (ইচ্ছা পূৰণৰ বাবে কৰ্ম), নিত্য কর্ম (নিয়মিত কৰ্তব্য), আৰু নৈমিত্তিক কর্ম (বিশেষ পৰিস্থিতিত কৰ্ম)। এই কৰ্মসমূহ ধৰ্মৰ মাধ্যমেৰে নিয়ন্ত্ৰিত হয়।
- নৈতিক আৰু সামাজিক ব্যৱস্থা: মনুৰ ধৰ্মতত্ত্বত নৈতিক মূল্যবোধ যেনে সত্য, অহিংসা, আৰু দানৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া হৈছে। তেওঁ সমাজৰ বিভিন্ন দিশ যেনে বিবাহ, শাস্তি, আৰু প্ৰায়শ্চিত্তৰ নিয়মো বৰ্ণনা কৰিছে।
- ধৰ্মৰ উৎস: মনুৰ মতে, ধৰ্মৰ প্ৰধান উৎস হ’ল বেদ (শ্ৰুতি), স্মৃতি, আচাৰ্যসকলৰ আচৰণ, আৰু সৎ ব্যক্তিৰ বিবেক।
মনুৰ ধৰ্মতত্ত্বই ভাৰতীয় সমাজৰ বাবে এক আইনী আৰু নৈতিক কাঠামো প্ৰদান কৰিছে, যিটো হিন্দু ধৰ্মৰ ভিত্তি হিচাপে গণ্য কৰা হয়।
প্ৰশ্ন ৩: মনুৰ সামান্য বা সাধাৰণ ধৰ্মৰ ওপৰত এটি টোকা লিখা।
(Write a note on Manu's concept of samanya dharma.)
মনুৰ সামান্য ধৰ্ম (Samanya Dharma) হ’ল সেই সাৰ্বজনীন নৈতিক নিয়ম যিবোৰ সকলো মানুহৰ বাবে প্রযোজ্য, বৰ্ণ, জাতি, লিংগ বা আশ্ৰম নিৰ্বিশেষে। মনুস্মৃতিত এই ধৰ্মক সমাজৰ সুস্থিতি আৰু ব্যক্তিৰ নৈতিক উন্নতিৰ বাবে অপৰিহাৰ্য বুলি গণ্য কৰা হৈছে। সামান্য ধৰ্মৰ মূল বৈশিষ্ট্যসমূহ হ’ল:
- সত্যবাদিতা (Truthfulness): মনুৰ মতে, সত্য কথা কোৱা আৰু সত্যৰ পথত থকা সকলোৰে কৰ্তব্য। সত্যই সমাজত বিশ্বাস আৰু স্থিতি বজাই ৰাখে।
- অহিংসা (Non-violence): কাৰো প্ৰতি শাৰীৰিক বা মানসিক হিংসা নকৰাটো সামান্য ধৰ্মৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ। ই সকলো জীৱৰ প্ৰতি দয়াৰ ভাৱ জগাই।
- দয়া (Compassion): সকলো জীৱৰ প্ৰতি সহানুভূতি আৰু সাহায্যৰ মনোভাৱ ৰখাটো সামান্য ধৰ্মৰ অংশ।
- দান (Charity): দৰিদ্ৰ আৰু অভাৱগ্ৰস্ত লোকক সাহায্য কৰাটো সকলোৰে নৈতিক কৰ্তব্য।
- ইন্দ্ৰিয় নিয়ন্ত্ৰণ (Self-control): মনুৰ মতে, ইন্দ্ৰিয়ৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ আৰু সংযমী জীৱন যাপন কৰাটো সামান্য ধৰ্মৰ অন্তৰ্গত।
মনুৰ সামান্য ধৰ্মৰ উদ্দেশ্য হ’ল সমাজত সাম্য, ন্যায়, আৰু সদ্ভাৱ গঢ়ি তোলা। এই ধৰ্ম সকলোৰে বাবে মৌলিক নৈতিক মানদণ্ড হিচাপে কাম কৰে আৰু বিশেষ ধৰ্মৰ (Visesa Dharma) ভিত্তি তৈয়াৰ কৰে। সামান্য ধৰ্মৰ পালনৰ জৰিয়তে ব্যক্তি নিজৰ জীৱনক উন্নত কৰাৰ লগতে সমাজৰ কল্যাণত অৰিহণা যোগায়।
প্ৰশ্ন ৪: মহাভাৰতৰ ধৰ্মৰ ধাৰণাটো ব্যাখ্যা কৰা।
(Explain Mahabharata's concept of dharma.)
মহাভাৰতত ধৰ্ম (Dharma) হ’ল জীৱনৰ সকলো দিশৰ সৈতে জড়িত এক জটিল আৰু ব্যাপক ধাৰণা। ই কেৱল নৈতিক নিয়ম বা ধৰ্মীয় কৰ্তব্যৰ মধ্যে সীমাবদ্ধ নহয়, বৰঞ্চ ব্যক্তিৰ সামাজিক, পাৰিবাৰিক, আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় দায়িত্বৰ সৈতেও সম্পৰ্কিত। মহাভাৰতৰ ধৰ্মৰ ধাৰণাৰ মূল দিশসমূহ হ’ল:
- ধৰ্মৰ সাৰ্বজনীনতা: মহাভাৰতত ধৰ্মক সকলোৰে বাবে অপৰিহাৰ্য বুলি গণ্য কৰা হৈছে। ইয়াত কোৱা হৈছে যে ধৰ্মই বিশ্বৰ সুস্থিতি ধৰি ৰাখে। ধৰ্মৰ পালনৰ জৰিয়তে ব্যক্তিয়ে নিজৰ জীৱনৰ লক্ষ্য (Purusharthas) পূৰণ কৰে।
- বিভিন্ন ধৰ্মৰ শ্ৰেণীবিভাগ: মহাভাৰতত ধ ৰ্মক বিভিন্ন শ্রেণীত ভাগ কৰা হৈছে, যেনে— সামান্য ধৰ্ম (সকলোৰে বাবে প্রযোজ্য), বিশেষ ধৰ্ম (বৰ্ণ, আশ্রম বা পৰিস্থিতি অনুসৰি), ব্যক্তিধৰ্ম, কুলধৰ্ম, জাতিধৰ্ম, দেশধৰ্ম, পুৰুষ-ধৰ্ম, স্ত্রী-ধৰ্ম, শ্রৌতধৰ্ম, আৰু স্মার্ত ধৰ্ম। এই শ্রেণীবিভাগে ধৰ্মৰ বহুমুখী স্বৰূপ দেখুৱায়।
- ধৰ্মৰ গতিশীলতা: মহাভাৰতত ধৰ্মক এক গতিশীল ধাৰণা হিচাপে উপস্থাপন কৰা হৈছে। ই দেশ, কাল, আৰু পৰিস্থিতি অনুসৰি পৰিবৰ্তিত হয়। উদাহৰণস্বৰূপ, আপদধৰ্ম (Apaddharma) হ’ল সংকটৰ সময়ত পালন কৰিবলগীয়া বিশেষ নিয়ম।
- নৈতিক দ্বন্দ্ব আৰু ধৰ্ম: মহাভাৰতত ধৰ্মৰ নৈতিক দ্বন্দ্বৰ বিষয়ে বিশদভাৱে আলোচনা কৰা হৈছে। উদাহৰণস্বৰূপ, অৰ্জুনৰ কৰ্তব্যৰ দ্বন্দ্বৰ সমাধান শ্রীমদ্ভগৱতগীতাত শ্রীকৃষ্ণই ধৰ্মৰ ব্যাখ্যাৰ জৰিয়তে কৰিছে। ধৰ্মই ব্যক্তিক সঠিক পথত পৰিচালিত কৰে।
- ধৰ্মৰ উৎস: মহাভাৰতৰ মতে, ধৰ্মৰ মূল উৎস হ’ল বেদ, স্মৃতি, আৰু সৎ ব্যক্তিৰ আচৰণ। ভীষ্মৰ মতে, ধৰ্মৰ তিনিটা লক্ষণ হ’ল সত্য, অহিংসা, আৰু দয়া।
মহাভাৰতক “নৈতিক বিশ্বকোষ” (Moral Encyclopedia) বুলি কোৱা হয় কাৰণ ই ধৰ্মৰ বিভিন্ন দিশৰ বিশাল বৰ্ণনা প্ৰদান কৰে। ইয়াৰ শিক্ষাই ভাৰতীয় দৰ্শন আৰু সংস্কৃতিৰ ওপৰত গভীৰ প্ৰভাৱ পেলাইছে।
প্ৰশ্ন ৫: মহাভাৰতৰ সামান্য আৰু বিশেষ ধৰ্ম সম্পৰ্কে আলোচনা কৰা।
(Explain Mahabharata's concept of Samanya and Visesa dharma.)
মহাভাৰতত ধৰ্মক দুটা প্ৰধান ভাগত বিভক্ত কৰা হৈছে— সামান্য ধৰ্ম (Samanya Dharma) আৰু বিশেষ ধৰ্ম (Visesa Dharma)। এই দুয়োটা ধৰ্মৰ ধাৰণাই মহাভাৰতৰ ধৰ্মতত্ত্বৰ মূল ভিত্তি গঠন কৰে। তলত এই দুয়োটাৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হ’ল:
- সামান্য ধৰ্ম (Samanya Dharma):
সামান্য ধৰ্ম হ’ল সেই সাৰ্বজনীন নৈতিক নিয়ম যিবোৰ সকলো মানুহৰ বাবে প্রযোজ্য, বৰ্ণ, জাতি, লিংগ বা পৰিস্থিতি নিৰ্বিশেষে। ই সমাজৰ সাধাৰণ কল্যাণ আৰু ব্যক্তিৰ নৈতিক উন্নতিৰ বাবে অপৰিহাৰ্য। মহাভাৰতৰ মতে, সামান্য ধৰ্মৰ কিছুমান উদাহৰণ হ’ল:- সত্যবাদিতা (Truthfulness): সদায় সত্য কথা কোৱা আৰু সত্যৰ পথত থকা।
- অহিংসা (Non-violence): কাৰো প্ৰতি হিংসা নকৰা আৰু সকলো জীৱৰ প্ৰতি দয়া দেখুওৱা।
- দান (Charity): দৰিদ্ৰ আৰু অভাৱগ্ৰস্ত লোকক সাহায্য কৰা।
- দয়া (Compassion): সকলোৰে প্ৰতি সহানুভূতি আৰু কৰুণাৰ ভাৱ ৰখা।
সামান্য ধৰ্মই সমাজত সাম্য, ন্যায়, আৰু সদ্ভাৱ গঢ়ি তোলে। ই ধৰ্মৰ মৌলিক ভিত্তি হিচাপে কাম কৰে।
- বিশেষ ধৰ্ম (Visesa Dharma):
বিশেষ ধৰ্ম হ’ল নিৰ্দিষ্ট ব্যক্তি, বৰ্ণ, আশ্রম, পৰিস্থিতি, বা সামাজিক ভূমিকাৰ বাবে নিৰ্ধাৰিত কৰ্তব্য। ই দেশ, কাল, আৰু পৰিস্থিতিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। মহাভাৰতত বিশেষ ধৰ্মৰ কিছুমান উদাহৰণ হ’ল:- ৰাজধৰ্ম (King’s Duty): ৰজাই প্ৰজাৰ সুৰক্ষা, ন্যায়ৰ শাসন, আৰু সমাজৰ কল্যাণৰ বাবে কৰ্ম কৰা।
- স্ত্রীধৰ্ম (Women’s Duty): নাৰীৰ পৰিয়ালৰ সেৱা, পতিৰ প্রতি নিষ্ঠা, আৰু সামাজিক মৰ্যাদা বজাই ৰখা।
- বৰ্ণধৰ্ম (Varna Dharma): ব্ৰাহ্মণৰ শিক্ষাদান, ক্ষত্ৰিয়ৰ যুদ্ধ আৰু শাসন, বৈশ্যৰ বাণিজ্য, আৰু শূদ্ৰৰ সেৱাৰ কৰ্তব্য।
- আপদধৰ্ম (Apaddharma): সংকটৰ সময়ত সাধাৰণ ধৰ্মৰ পৰা বিচ্যুত হৈ জীৱন ৰক্ষাৰ বাবে বিশেষ নিয়ম পালন।
বিশেষ ধৰ্মই সমাজৰ বিভিন্ন ভূমিকা আৰু দায়িত্বৰ মাজত সমন্বয় সাধন কৰে।
সামান্য আৰু বিশেষ ধৰ্মৰ পাৰ্থক্য:
- সামান্য ধৰ্ম সকলোৰে বাবে একে, কিন্তু বিশেষ ধৰ্ম ব্যক্তি বা পৰিস্থিতিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে।
- সামান্য ধৰ্ম নৈতিক মূল্যবোধৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে, আনহাতে বিশেষ ধৰ্ম সামাজিক ভূমিকাৰ সৈতে জড়িত।
- সামান্য ধৰ্ম ধৰ্মৰ ভিত্তি গঠন কৰে, আৰু বিশেষ ধৰ্ম তাৰ ওপৰত নিৰ্মিত।
মহাভাৰতৰ এই ধৰ্মৰ ধাৰণাই জীৱনৰ জটিলতা আৰু নৈতিক দ্বন্দ্বৰ সমাধানৰ পথ দেখুৱায়। ইয়াৰ শিক্ষা ভাৰতীয় সমাজৰ নৈতিক আৰু সামাজিক ব্যৱস্থাৰ ভিত্তি হিচাপে কাম কৰে।
প্ৰশ্ন ৬: মহাভাৰতৰ সামান্য ধৰ্মৰ ধাৰণাটো আলোচনা কৰা।
(Discuss Mahabharata's concept of samanya dharma.)
মহাভাৰতত সামান্য ধৰ্ম (Samanya Dharma) হ’ল সেই সাৰ্বজনীন নৈতিক নিয়ম যিবোৰ সকলো মানুহৰ বাবে প্রযোজ্য, বৰ্ণ, জাতি, লিংগ, বা পৰিস্থিতি নিৰ্বিশেষে। ই সমাজৰ সুস্থিতি আৰু ব্যক্তিৰ নৈতিক উন্নতিৰ বাবে মৌলিক ভিত্তি হিচাপে কাম কৰে। মহাভাৰতৰ সামান্য ধৰ্মৰ মূল দিশসমূহ হ’ল:
- নৈতিক মূল্যবোধৰ গুৰুত্ব: মহাভাৰতত সত্যবাদিতা (Truthfulness), অহিংসা (Non-violence), দয়া (Compassion), আৰু দান (Charity)ৰ দৰে নৈতিক মূল্যবোধক সামান্য ধৰ্মৰ মূল অংশ হিচাপে গণ্য কৰা হৈছে। উদাহৰণস্বৰূপ, ভীষ্মৰ মতে, ধৰ্মৰ তিনিটা লক্ষণ হ’ল সত্য, অহিংসা, আৰু দয়া।
- সকলোৰে বাবে প্রযোজ্য: সামান্য ধৰ্ম সকলো মানুহৰ বাবে একে। ই ব্যক্তিৰ সামাজিক ভূমিকা বা পৰিস্থিতিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ নকৰে। ইয়াৰ উদ্দেশ্য হ’ল সমাজত সাম্য, ন্যায়, আৰু সদ্ভাৱ গঢ়ি তোলা।
- সামাজিক কল্যাণ: সামান্য ধৰ্মৰ পালনৰ জৰিয়তে সমাজৰ সকলো সদস্যই নিজৰ কৰ্তব্য সম্পাদন কৰি সমাজৰ কল্যাণত অৰিহণা যোগায়। উদাহৰণস্বৰূপ, দানৰ জৰিয়তে দৰিদ্ৰৰ সহায় কৰা বা অহিংসাৰ জৰিয়তে শান্তি বজাই ৰখা।
- ধৰ্মৰ ভিত্তি: মহাভাৰতত সামান্য ধৰ্মক বিশেষ ধৰ্মৰ (Visesa Dharma) ভিত্তি হিচাপে গণ্য কৰা হৈছে। বিশেষ ধৰ্মৰ নিয়মসমূহ পালনৰ আগতে সামান্য ধৰ্মৰ মূল্যবোধ মানি চলাটো অপৰিহাৰ্য।
মহাভাৰতৰ সামান্য ধৰ্মৰ ধাৰণাই জীৱনৰ নৈতিক আৰু সামাজিক দায়িত্বৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে। ইয়াৰ শিক্ষা ভাৰতীয় সংস্কৃতি আৰু দৰ্শনৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ।
প্ৰশ্ন ৭: সামান্য বা সাধাৰণ ধৰ্ম মানে কি? মনু আৰু মহাভাৰতৰ সামান্য ধৰ্ম সম্পৰ্কে আলোচনা কৰা।
(What is samanya dharma? Discuss the samanya dharma of Manu and Mahabharata.)
সামান্য ধৰ্ম মানে কি?
সামান্য ধৰ্ম (Samanya Dharma) হ’ল সেই সাৰ্বজনীন নৈতিক আৰু সামাজিক নিয়ম যিবোৰ সকলো মানুহৰ বাবে প্রযোজ্য, বৰ্ণ, জাতি, লিংগ, বা পৰিস্থিতি নিৰ্বিশেষে। ই সমাজৰ সুস্থিতি, ন্যায়, আৰু ব্যক্তিৰ নৈতিক উন্নতিৰ বাবে মৌলিক নীতি হিচাপে কাম কৰে। সামান্য ধৰ্মৰ মূল লক্ষ্য হ’ল সকলোৰে মাজত সাম্য আৰু সদ্ভাৱ গঢ়ি তোলা।
মনুৰ সামান্য ধৰ্ম:
মনুস্মৃতিত মনুৱে সামান্য ধৰ্মক সকলো মানুষৰ বাবে প্রযোজ্য নৈতিক কৰ্তব্য হিচাপে বৰ্ণনা কৰিছে। তেওঁৰ মতে, এই ধৰ্ম সমাজৰ সকলো সদস্যই পালন কৰা উচিত। মনুৰ সামান্য ধৰ্মৰ কিছুমান উদাহৰণ হ’ল:
- সত্যবাদিতা (Truthfulness): সদায় সত্য কথা কোৱা আৰু সত্যৰ পথত থকা।
- অহিংসা (Non-violence): কাৰো প্ৰতি শাৰীৰিক বা মানসিক হিংসা নকৰা।
- দয়া (Compassion): সকলো জীৱৰ প্ৰতি দয়া আৰু সহানুভূতি দেখুওৱা।
- দান (Charity): দৰিদ্ৰ আৰু অভাৱগ্ৰস্ত লোকক সাহায্য কৰা।
- ইন্দ্ৰিয় নিয়ন্ত্ৰণ (Self-control): মন আৰু ইন্দ্ৰিয়ৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ ৰখা।
মনুৰ সামান্য ধৰ্মই ব্যক্তিৰ নৈতিক জীৱনৰ ভিত্তি গঠন কৰে আৰু বিশেষ ধৰ্মৰ (Visesa Dharma) পালনৰ বাবে পথ প্ৰদৰ্শন কৰে।
মহাভাৰতৰ সামান্য ধৰ্ম:
মহাভাৰতত সামান্য ধৰ্মক সমাজৰ সকলো সদস্যৰ বাবে অপৰিহাৰ্য নৈতিক নিয়ম হিচাপে গণ্য কৰা হৈছে। ইয়াৰ মূল উদ্দেশ্য হ’ল সমাজত শান্তি, ন্যায়, আৰু সদ্ভাৱ বজাই ৰখা। মহাভাৰতৰ সামান্য ধৰ্মৰ কিছুমান উদাহৰণ হ’ল:
- সত্য (Truth): সত্য কথা কোৱা আৰু সত্যৰ পথত অটল থকা।
- অহিংসা (Non-violence): সকলো জীৱৰ প্ৰতি অহিংসাৰ মনোভাৱ পোষণ কৰা।
- দয়া (Compassion): দুৰ্বল আৰু অভাৱগ্ৰস্ত লোকৰ প্ৰতি কৰুণা দেখুওৱা।
- দান (Charity): নিজৰ সম্পত্তিৰ কিছু অংশ দৰিদ্ৰৰ সৈতে ভাগ কৰা।
মহাভাৰতত ভীষ্মই ধৰ্মৰ তিনিটা লক্ষণ হিচাপে সত্য, অহিংসা, আৰু দয়াক উল্লেখ কৰিছে, যিবোৰ সামান্য ধৰ্মৰ মূল অংশ।
মনু আৰু মহাভাৰতৰ সামান্য ধৰ্মৰ তুলনা:
- মিল: দুয়োটাতে সত্য, অহিংসা, দয়া, আৰু দানৰ দৰে নৈতিক মূল্যবোধক সামান্য ধৰ্মৰ মূল অংশ হিচাপে গণ্য কৰা হৈছে। দুয়োটাৰে উদ্দেশ্য হ’ল সমাজৰ কল্যাণ আৰু ব্যক্তিৰ নৈতিক উন্নতি।
- পাৰ্থক্য: মনুৰ সামান্য ধৰ্ম অধিক গঠনমূলক আৰু বৈদিক পৰম্পৰাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল, আনহাতে মহাভাৰতৰ সামান্য ধৰ্ম অধিক ব্যাপক আৰু জীৱনৰ জটিলতাৰ সৈতে জড়িত। মহাভাৰতত ধৰ্মৰ নৈতিক দ্বন্দ্ব আৰু পৰিস্থিতি-নিৰ্ভৰ দিশৰ ওপৰতো আলোচনা কৰা হৈছে।
সামান্য ধৰ্মই ভাৰতীয় দৰ্শনত এক নৈতিক কাঠামো প্ৰদান কৰে, যিটো মনু আৰু মহাভাৰতৰ শিক্ষাৰ মাধ্যমেৰে সমৃদ্ধ হৈছে।
প্ৰশ্ন ৮: বিশেষ ধৰ্ম মানে কি? মনু আৰু মহাভাৰতৰ বিশেষ ধৰ্ম সম্পৰ্কে আলোচনা কৰা।
(What is visesa dharma? Discuss the visesa dharma of Manu and Mahabharata.)
বিশেষ ধৰ্ম মানে কি?
বিশেষ ধৰ্ম (Visesa Dharma) হ’ল নিৰ্দিষ্ট ব্যক্তি, বৰ্ণ, আশ্রম, পৰিস্থিতি, বা সামাজিক ভূমিকাৰ বাবে নিৰ্ধাৰিত কৰ্তব্য। ই সামান্য ধৰ্মৰ পৰা পৃথক কাৰণ ই দেশ, কাল, আৰু পৰিস্থিতিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। বিশেষ ধৰ্মৰ উদ্দেশ্য হ’ল সমাজৰ বিভিন্ন ভূমিকা আৰু দায়িত্বৰ মাজত সমন্বয় সাধন কৰা।
মনুৰ বিশেষ ধৰ্ম:
মনুস্মৃতিত মনুৱে বিশেষ ধৰ্মক বৰ্ণাশ্রম ধৰ্মৰ (Varna and Ashrama Dharma) ওপৰত ভিত্তি কৰি বৰ্ণনা কৰিছে। তেওঁৰ মতে, সমাজৰ বিভিন্ন শ্রেণী আৰু জীৱনৰ বিভিন্ন পর্যায়ৰ বাবে পৃথক কৰ্তব্য নিৰ্ধাৰণ কৰা হৈছে। মনুৰ বিশেষ ধৰ্মৰ কিছুমান উদাহৰণ হ’ল:
- বৰ্ণধৰ্ম (Varna Dharma):
- ব্ৰাহ্মণৰ ধৰ্ম: বেদ অধ্যয়ন, শিক্ষাদান, আৰু যজ্ঞ সম্পাদন।
- ক্ষত্ৰিয়ৰ ধৰ্ম: সমাজৰ সুৰক্ষা, যুদ্ধ, আৰু শাসন।
- বৈশ্যৰ ধৰ্ম: কৃষি, বাণিজ্য, আৰু পশুপালন।
- শূদ্ৰৰ ধৰ্ম: অন্য বৰ্ণৰ সেৱা আৰু শ্রম।
- আশ্রমধৰ্ম (Ashrama Dharma):
- ব্ৰহ্মচৰ্য: শিক্ষা গ্ৰহণ আৰু সংযমী জীৱন।
- গৃহস্থ: পৰিয়াল পালন আৰু সমাজৰ কল্যাণৰ বাবে কৰ্ম।
- বানপ্ৰস্থ: সাংসাৰিক জীৱনৰ পৰা বিচ্ছিন্ন হৈ ধ্যান।
- সন্ন্যাস: মোক্ষৰ বাবে সম্পূৰ্ণ ত্যাগ।
- পৰিস্থিতি-নিৰ্ভৰ ধৰ্ম: মনুৰ মতে, বিশেষ পৰিস্থিতিত (যেনে বিবাহ, শ্ৰাদ্ধ) নিৰ্দিষ্ট নিয়ম পালন কৰাটো বিশেষ ধৰ্মৰ অংশ।
মনুৰ বিশেষ ধৰ্মই সমাজৰ গঠনমূলক ব্যৱস্থা বজাই ৰাখে আৰু বিভিন্ন শ্রেণীৰ মাজত কৰ্তব্যৰ সমন্বয় সাধন কৰে।
মহাভাৰতৰ বিশেষ ধৰ্ম:
মহাভাৰতত বিশেষ ধৰ্মক অধিক ব্যাপকভাৱে বৰ্ণনা কৰা হৈছে। ই কেৱল বৰ্ণাশ্রম ধৰ্মৰ মধ্যে সীমাবদ্ধ নহয়, বৰঞ্চ জীৱনৰ বিভিন্ন পৰিস্থিতি আৰু ভূমিকাৰ সৈতেও জড়িত। মহাভাৰতৰ বিশেষ ধৰ্মৰ কিছুমান উদাহৰণ হ’ল:
- ৰাজধৰ্ম (King’s Duty): ৰজাই প্ৰজাৰ সুৰক্ষা, ন্যায়ৰ শাসন, আৰু সমাজৰ কল্যাণৰ বাবে কৰ্ম কৰা।
- স্ত্রীধৰ্ম (Women’s Duty): পতিৰ সেৱা, পৰিয়ালৰ কল্যাণ, আৰু সামাজিক মৰ্যাদা বজাই ৰখা।
- বৰ্ণধৰ্ম (Varna Dharma): ব্ৰাহ্মণৰ শিক্ষাদান, ক্ষত্ৰিয়ৰ যুদ্ধ, বৈশ্যৰ বাণিজ্য, আৰু শূদ্ৰৰ সেৱা।
- আপদধৰ্ম (Apaddharma): সংকটৰ সময়ত সাধাৰণ ধৰ্মৰ পৰা বিচ্যুত হৈ জীৱন ৰক্ষাৰ বাবে বিশেষ নিয়ম পালন।
- অন্যান্য ধৰ্ম: মহাভাৰতত ব্যক্তিধৰ্ম (Vyakti Dharma), কুলধৰ্ম (Kula Dharma), জাতিধৰ্ম (Jati Dharma), আৰু দেশধৰ্ম (Desa Dharma)ৰ দৰে বিশেষ ধৰ্মৰ বিষয়েও আলোচনা কৰা হৈছে।
মহাভাৰতৰ বিশেষ ধৰ্ম গতিশীল আৰু পৰিস্থিতি-নিৰ্ভৰ। ই জীৱনৰ জটিলতা আৰু নৈতিক দ্বন্দ্বৰ সমাধানৰ পথ দেখুৱায়।
মনু আৰু মহাভাৰতৰ বিশেষ ধৰ্মৰ তুলনা:
- মিল: দুয়োটাতে বৰ্ণাশ্রম ধৰ্মৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া হৈছে আৰু সমাজৰ বিভিন্ন ভূমিকাৰ কৰ্তব্যৰ কথা উল্লেখ কৰা হৈছে।
- পাৰ্থক্য: মনুৰ বিশেষ ধৰ্ম অধিক গঠনমূলক আৰু বৈদিক নিয়মৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল, আনহাতে মহাভাৰতৰ বিশেষ ধৰ্ম অধিক ব্যাপক আৰু পৰিস্থিতি-নিৰ্ভৰ। মহাভাৰতত আপদধৰ্মৰ দৰে ধাৰণা আছে, যিটো মনুৰ শাস্ত্ৰত স্পষ্টভাৱে উল্লেখ নাই।
বিশেষ ধৰ্মই সমাজৰ বিভিন্ন স্তৰৰ মাজত সমন্বয় সাধন কৰে আৰু ধৰ্মৰ ব্যৱহাৰিক দিশসমূহৰ ওপৰত পোহৰ পেলায়।
প্ৰশ্ন ৯: ৰামায়ণৰ পৰিপূৰ্ণ জীৱন বা আদৰ্শ জীৱনৰ ধাৰণাটো ব্যাখ্যা কৰা।
(Explain Ramayana's idea of perfect life.)
ৰামায়ণত পৰিপূৰ্ণ জীৱন বা আদৰ্শ জীৱনৰ ধাৰণাটো (Idea of Perfect Life) শ্ৰীৰামৰ জীৱনৰ জৰিয়তে উপস্থাপন কৰা হৈছে। শ্ৰীৰামক মৰ্যাদা পুৰুষোত্তম (Maryada Purushottam) বুলি কোৱা হয় কাৰণ তেওঁ নৈতিক, সামাজিক, আৰু পাৰিবাৰিক কৰ্তব্যৰ এক উৎকৃষ্ট আদৰ্শ প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল। ৰামায়ণৰ পৰিপূৰ্ণ জীৱনৰ মূল দিশসমূহ হ’ল:
- ধৰ্মৰ প্ৰতি নিষ্ঠা: শ্ৰীৰামে সদায় ধৰ্মৰ পথত অটল থাকিছিল। তেওঁ পিতৃ দশৰথৰ বাক্য পালনৰ বাবে ১৪ বছৰৰ বনবাস গ্ৰহণ কৰিছিল, যিয়ে পিতৃৰ প্রতি কৰ্তব্য আৰু সত্যৰ প্ৰতি নিষ্ঠাৰ আদৰ্শ দেখুৱায়।
- নৈতিক মূল্যবোধ: শ্ৰীৰামৰ জীৱনত সত্য, অহিংসা, দয়া, আৰু ন্যায়ৰ মূল্যবোধ স্পষ্ট। তেওঁ বিপদৰ সময়তো নৈতিকতাৰ পৰা বিচ্যুত হোৱা নাছিল। উদাহৰণস্বৰূপ, তেওঁ ৰাৱণৰ সৈতে যুদ্ধত ন্যায়ৰ নিয়ম মানি চলিছিল।
- পাৰিবাৰিক কৰ্তব্য: শ্ৰীৰামে পতি, পুত্ৰ, আৰু ভ্ৰাতৃ হিচাপে আদৰ্শ পালন কৰিছিল। তেওঁ সীতাৰ প্ৰতি একনিষ্ঠা দেখুৱাইছিল আৰু ভ্ৰাতৃ লক্ষ্মণৰ সৈতে গভীৰ সম্পৰ্ক বজাই ৰাখিছিল।
- সামাজিক দায়িত্ব: ৰজা হিচাপে শ্ৰীৰামে প্ৰজাৰ কল্যাণৰ বাবে নিজৰ ব্যক্তিগত সুখ ত্যাগ কৰিছিল। তেওঁৰ শাসনক ৰামৰাজ্য (Ramarajya) বুলি কোৱা হয়, যিটো ন্যায়, সমৃদ্ধি, আৰু সাম্যৰ প্ৰতীক।
- আত্মনিয়ন্ত্ৰণ আৰু ধৈৰ্য্য: শ্ৰীৰামে বিপদৰ সময়তো ধৈৰ্য্য আৰু আত্মনিয়ন্ত্ৰণ বজাই ৰাখিছিল। সীতাৰ হৰণৰ সময়তো তেওঁ শান্ত আৰু স্থিতপ্ৰজ্ঞ হৈ থাকিছিল।
ৰামায়ণৰ পৰিপূৰ্ণ জীৱনৰ ধাৰণাই এই কথা শিকায় যে সঠিক জীৱন হ’ল ধৰ্ম, কৰ্তব্য, আৰু নৈতিকতাৰ সমন্বয়। শ্ৰীৰামৰ জীৱন এনে এক আদৰ্শ যিয়ে মানুহক নৈতিক পথত চলিবলৈ প্ৰেৰণা দিয়ে।
প্ৰশ্ন ১০: ৰামায়ণৰ মূল শিক্ষাসমূহ কি কি? ব্যাখ্যা কৰা।
(What are the main teachings of Ramayana? Explain.)
ৰামায়ণ, যাক আদিকাব্য (Adikavya) বুলি কোৱা হয়, ভাৰতীয় সংস্কৃতি আৰু দৰ্শনৰ এক মহান গ্রন্থ। ই শ্ৰীৰামৰ জীৱনৰ জৰিয়তে নৈতিক, সামাজিক, আৰু আধ্যাত্মিক শিক্ষা প্ৰদান কৰে। ৰামায়ণৰ মূল শিক্ষাসমূহ হ’ল:
- ধৰ্মৰ প্ৰতি নিষ্ঠা: ৰামায়ণৰ মূল শিক্ষা হ’ল ধৰ্মৰ পথত অটল থকা। শ্ৰীৰামে পিতৃৰ বাক্য পালনৰ বাবে ১৪ বছৰৰ বনবাস গ্ৰহণ কৰি ধৰ্মৰ প্রতি নিষ্ঠাৰ আদৰ্শ দেখুৱাইছে। ই শিকায় যে ব্যক্তিগত সুখতকৈ কৰ্তব্য বড়।
- নৈতিক মূল্যবোধ: ৰামায়ণত সত্য, অহিংসা, দয়া, আৰু ন্যায়ৰ মূল্যবোধৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া হৈছে। শ্ৰীৰামৰ জীৱন এই মূল্যবোধৰ এক জীৱন্ত উদাহৰণ। উদাহৰণস্বৰূপ, তেওঁ ৰাৱণৰ সৈতে যুদ্ধতো ন্যায়ৰ নিয়ম মানি চলিছিল।
- পাৰিবাৰিক সম্পৰ্ক: ৰামায়ণে পৰিয়ালৰ প্রতি কৰ্তব্যৰ গুৰুত্ব শিকায়। শ্ৰীৰামৰ পিতৃৰ প্রতি ভক্তি, সীতাৰ প্রতি একনিষ্ঠা, আৰু লক্ষ্মণৰ প্রতি ভ্ৰাতৃপ্ৰেম পাৰিবাৰিক সম্পৰ্কৰ আদৰ্শ।
- সামাজিক দায়িত্ব: শ্ৰীৰামৰ শাসনক ৰামৰাজ্য (Ramarajya) বুলি কোৱা হয়, যিটো ন্যায়, সমৃদ্ধি, আৰু সাম্যৰ প্ৰতীক। ই শিকায় যে শাসকৰ কৰ্তব্য হ’ল প্ৰজাৰ কল্যাণৰ বাবে কাম কৰা।
- আত্মনিয়ন্ত্ৰণ আৰু ধৈৰ্য্য: শ্ৰীৰামে বিপদৰ সময়তো ধৈৰ্য্য আৰু আত্মনিয়ন্ত্ৰণ বজাই ৰাখিছিল। সীতাৰ হৰণৰ সময়ত তেওঁৰ শান্ত মনোভাৱ এই গুণৰ উদাহৰণ। ই শিকায় যে কঠিন পৰিস্থিতিতো মনৰ স্থিতি ৰক্ষা কৰা উচিত।
- ভক্তি আৰু বিশ্বাস: ৰামায়ণত হনুমানৰ শ্ৰীৰামৰ প্রতি ভক্তি ভক্তিৰ এক উৎকৃষ্ট উদাহৰণ। ই শিকায় যে ঈশ্বৰৰ প্রতি বিশ্বাস আৰু নিষ্ঠাই জীৱনত শক্তি প্ৰদান কৰে।
- মন্দৰ বিৰুদ্ধে সংগ্রাম: শ্ৰীৰামৰ ৰাৱণৰ সৈতে যুদ্ধই ধৰ্ম আৰু অধৰ্মৰ মাজৰ সংগ্রামৰ প্ৰতীক। ই শিকায় যে মন্দৰ বিৰুদ্ধে সংগ্রাম কৰি ধৰ্মৰ জয় নিশ্চিত কৰাটো মানুষৰ কৰ্তব্য।
ৰামায়ণৰ এই শিক্ষাসমূহ ভাৰতীয় সমাজৰ নৈতিক আৰু সামাজিক মূল্যবোধৰ ভিত্তি হিচাপে কাম কৰে। ই ব্যক্তিক ধৰ্ম, কৰ্তব্য, আৰু নৈতিকতাৰ পথত চলিবলৈ প্ৰেৰণা দিয়ে।
Reference
- Main Book
Disclaimer
The questions and answers published on this website are provided solely for educational purposes. We strive to ensure the accuracy of the answers based on the curriculum, but we cannot guarantee their complete correctness. Students may use these answers as a reference, but it is recommended to rely on their textbooks and teachers for studies. We are not responsible for any errors or damages arising from the use of our website’s content.
if you found any error, please comment us, I will correct as soon as possible.