Chapter 1
- শিক্ষাৰ ধাৰণা
- শিক্ষাৰ অৰ্থ, প্ৰকৃতি আৰু পৰিসৰ
- শিক্ষাৰ কাৰ্যাৱলী
- শিক্ষাৰ বিভিন্ন প্ৰকাৰ-আনুষ্ঠানিক, অনানুষ্ঠানিক আৰু অগতানুগতিক শিক্ষা আৰু আনুষ্ঠানিক, অনানুষ্ঠানিক তথা অগতানুগতিক শিক্ষা প্ৰদান কৰা বিভিন্ন মাধ্যম
- বিদ্যালয় আৰু ইয়াৰ বিভিন্ন কাৰ্যাৱলী, বিদ্যালয় আৰু সমাজৰ মাজৰ সম্বন্ধ
- ভাৰতৰ বিশেষ প্ৰসংগত দূৰত্ব আৰু মুক্ত শিক্ষাৰ বিকাশ আৰু বৰ্তমানৰ অৱস্থা
Main Book ৰ ওপতৰ বিত্তি কৰি Answer লিখা হৈছে
কিছুমান শব্দ বাদ দি পঢ়িব যেনে- Chapter 4 ৰ প্ৰসংগ: / Chapter 4 ত
ইয়াৰ ঠাইত পাঠত উল্লেখ আছে লিখিব পাৰে
- শিক্ষাৰ ধাৰণা
- শিক্ষাৰ অৰ্থ, প্ৰকৃতি আৰু পৰিসৰ
- শিক্ষাৰ কাৰ্যাৱলী
- শিক্ষাৰ বিভিন্ন প্ৰকাৰ-আনুষ্ঠানিক, অনানুষ্ঠানিক আৰু অগতানুগতিক শিক্ষা আৰু আনুষ্ঠানিক, অনানুষ্ঠানিক তথা অগতানুগতিক শিক্ষা প্ৰদান কৰা বিভিন্ন মাধ্যম
- বিদ্যালয় আৰু ইয়াৰ বিভিন্ন কাৰ্যাৱলী, বিদ্যালয় আৰু সমাজৰ মাজৰ সম্বন্ধ
- ভাৰতৰ বিশেষ প্ৰসংগত দূৰত্ব আৰু মুক্ত শিক্ষাৰ বিকাশ আৰু বৰ্তমানৰ অৱস্থা
Main Book ৰ ওপতৰ বিত্তি কৰি Answer লিখা হৈছে
কিছুমান শব্দ বাদ দি পঢ়িব যেনে- Chapter 4 ৰ প্ৰসংগ: / Chapter 4 ত
ইয়াৰ ঠাইত পাঠত উল্লেখ আছে লিখিব পাৰে
অতি চমু প্রশ্ন (Very Short Question )
১। শিক্ষা কি? (What is Education?)
উত্তৰ: শিক্ষা হ’ল এনে এক প্ৰক্ৰিয়া যাৰ দ্বাৰা মানুহৰ জ্ঞান, দক্ষতা, মূল্যবোধ আৰু আচৰণৰ বিকাশ ঘটে। ই মানুহক সভ্য নাগৰিক হিচাপে গঢ়ি তুলি সমাজত জীয়াই থকাৰ ক্ষমতা প্ৰদান কৰে। শিক্ষাৰ জৰিয়তে অজ্ঞানতা দূৰ কৰি জ্ঞানৰ পোহৰ প্ৰজ্বলিত হয়।
২। শিক্ষাৰ সংজ্ঞা দিয়া। (Define education.)
উত্তৰ: শিক্ষা হ’ল এনে এক গতিশীল প্ৰক্ৰিয়া (dynamic process) যাৰ দ্বাৰা ব্যক্তিৰ শাৰীৰিক, মানসিক আৰু সামাজিক বিকাশ সাধন কৰা হয়। ঋগবেদৰ মতে, “শিক্ষা হ’ল সেই প্ৰক্ৰিয়া যিয়ে মানুহক আত্মনিৰ্ভৰশীল আৰু নিঃস্বাৰ্থ কৰে।” (Education is something which makes a man self-reliant and selfless.)
৩। সংকীৰ্ণ অৰ্থৰ শিক্ষা মানে কি? (What is narrow meaning of education?)
উত্তৰ: সংকীৰ্ণ অৰ্থৰ শিক্ষা হ’ল আনুষ্ঠানিক শিক্ষা (formal education) যিটো নিৰ্দিষ্ট স্থানত (বিদ্যালয়, মহাবিদ্যালয়), নিৰ্দিষ্ট সময়ত, নিৰ্দিষ্ট শিক্ষকৰ দ্বাৰা প্ৰদান কৰা হয়। ইয়াত পাঠ্যক্ৰম (curriculum) নিৰ্দিষ্ট আৰু পৰীক্ষাৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ মূল্যায়ন কৰা হয়। উদাহৰণ: স্কুলত পঢ়া-শুনা।
৪। ব্যাপক অৰ্থৰ শিক্ষা মানে কি? (What is wide meaning of education?)
উত্তৰ: ব্যাপক অৰ্থৰ শিক্ষা হ’ল জীৱনব্যাপী শিক্ষা (lifelong education) যিটো জন্মৰ পৰা মৃত্যু পৰ্যন্ত চলি থাকে। ই কেৱল বিদ্যালয়ৰ মাজত সীমাবদ্ধ নহয়, বৰঞ্চ পৰিয়াল, সমাজ, পৰিৱেশ আদিৰ পৰা লাভ কৰা সকলো অভিজ্ঞতাক (experiences) সামৰি লয়। ইয়াৰ লক্ষ্য হ’ল ব্যক্তিক সভ্য আৰু স্বাভাৱিক নাগৰিক হিচাপে গঢ়ি তোলা।
৫। ‘শিক্ষা এক দ্বি-পাক্ষিক প্ৰক্ৰিয়া’—কথাষাৰ কোনে কৈছিল? ('Education is bio-polar process' - Who said this?)
উত্তৰ: ‘শিক্ষা এক দ্বি-পাক্ষিক প্ৰক্ৰিয়া’ (bio-polar process) এই কথাষাৰ ছাৰ জন আদামছ (Sir John Adams) এ কৈছিল। তেওঁৰ মতে, শিক্ষাৰ দুটা পক্ষ হ’ল শিক্ষক আৰু শিক্ষাৰ্থী, আৰু শিক্ষকৰ ব্যক্তিত্বই শিক্ষাৰ্থীৰ ব্যক্তিত্বক প্ৰভাৱিত কৰে।
৬। আনুষ্ঠানিক শিক্ষা কাক বোলে? (What is formal Education?)
উত্তৰ: আনুষ্ঠানিক শিক্ষা (formal education) হ’ল নিৰ্দিষ্ট পৰিকল্পিত আৰু সংগঠিত শিক্ষা যিটো বিদ্যালয়, মহাবিদ্যালয় বা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ দৰে শিক্ষানুষ্ঠানত প্ৰদান কৰা হয়। ইয়াত নিৰ্দিষ্ট পাঠ্যক্ৰম (curriculum), শিক্ষক, আৰু পৰীক্ষাৰ ব্যৱস্থা থাকে। উদাহৰণ: স্কুলত পঢ়া-শুনা বা কলেজৰ ডিগ্ৰী।
৭। অনানুষ্ঠানিক শিক্ষা কি? (What is informal education?)
উত্তৰ: অনানুষ্ঠানিক শিক্ষা (informal education) হ’ল সেই শিক্ষা যিটো কোনো নিৰ্দিষ্ট পৰিকল্পনা বা পাঠ্যক্ৰমৰ অধীনত নহয়, বৰঞ্চ দৈনন্দিন জীৱনৰ অভিজ্ঞতাৰ (experiences) জৰিয়তে লাভ কৰা হয়। ই পৰিয়াল, বন্ধু, সমাজ বা পৰিৱেশৰ পৰা স্বাভাৱিকভাৱে শিকা হয়। উদাহৰণ: ঘৰত মাতৃৰ পৰা ৰান্ধনি শিকা।
৮। অগতানুগতিক শিক্ষা কি? (What is non-formal education?)
উত্তৰ: অগতানুগতিক শিক্ষা (non-formal education) হ’ল এনে শিক্ষা যিটো আনুষ্ঠানিক শিক্ষাৰ দৰে কঠোৰ নিয়মৰ নহয়, কিন্তু কিছু পৰিকল্পিতভাৱে প্ৰদান কৰা হয়। ই নিৰ্দিষ্ট গোটৰ লোকৰ প্ৰয়োজন অনুসৰি হয়, যেনে দূৰত্ব শিক্ষা (distance education) বা মুক্ত বিশ্ববিদ্যালয়। উদাহৰণ: IGNOUৰ পাঠ্যক্ৰম।
৯। দ্বি-পাক্ষিক প্ৰক্ৰিয়াত শিক্ষাৰ পক্ষ দুটা কি কি? (What are the two poles of education in bio-polar process?)
উত্তৰ: দ্বি-পাক্ষিক প্ৰক্ৰিয়াত (bio-polar process) শিক্ষাৰ পক্ষ দুটা হ’ল:
১. শিক্ষক (teacher) – যিয়ে শিক্ষা প্ৰদান কৰে।
২. শিক্ষাৰ্থী (student) – যিয়ে শিক্ষা গ্ৰহণ কৰে।
শিক্ষকৰ ব্যক্তিত্বই শিক্ষাৰ্থীৰ ব্যক্তিত্বক প্ৰভাৱিত কৰে।
১০। ত্ৰি-পাক্ষিক প্ৰক্ৰিয়াত শিক্ষাৰ পক্ষ কেইটা কি কি? (What are the three poles of education in tri-polar process?)
উত্তৰ: ত্ৰি-পাক্ষিক প্ৰক্ৰিয়াত (tri-polar process) শিক্ষাৰ পক্ষ তিনিটা হ’ল:
১. শিক্ষাৰ্থী (student) – যিয়ে শিক্ষা গ্ৰহণ কৰে।
২. শিক্ষক (teacher) – যিয়ে শিক্ষা প্ৰদান কৰে।
৩. সামাজিক পৰিৱেশ (social environment) – য’ত শিক্ষাৰ প্ৰক্ৰিয়া সংঘটিত হয়।
জন ডিউইৰ মতে, সমাজ অবিহনে শিক্ষা সম্ভৱ নহয়।
চমু প্রশ্ন (Short Question )
১। শিক্ষাৰ ব্যুৎপত্তিগত অৰ্থ লিখা। (Write the etymological meaning of education.)
উত্তৰ: শিক্ষা শব্দৰ ব্যুৎপত্তিগত অৰ্থ (etymological meaning) লেটিন ভাষাৰ শব্দৰ পৰা আহিছে:
- ‘E’ (out of) আৰু ‘Duco’ (I lead) মিলি ‘Education’ অৰ্থাৎ বিকাশৰ দিশে আগুৱাই নিয়া।
- ‘Educare’ মানে লালন-পালন (to nourish) বা তুলি ধৰা।
- ‘Educatum’ মানে শিক্ষাদান বা প্ৰশিক্ষণ (teaching or training)।
- সংস্কৃতত ‘শাস’ (to discipline) মানে শাসন বা নিয়ন্ত্ৰণ কৰা।
২। শিক্ষাৰ সংকীৰ্ণ অৰ্থৰ বৈশিষ্ট্যবোৰ লিখা। (Write the characteristics of narrow meaning.)
উত্তৰ: শিক্ষাৰ সংকীৰ্ণ অৰ্থৰ বৈশিষ্ট্য (characteristics of narrow meaning):
১. পৰিকল্পিত অনুষ্ঠানৰ জৰিয়তে শিক্ষা প্ৰদান (planned institutions)।
২. সচেতন আৰু পদ্ধতিগত (deliberate and systematic)।
৩. শিক্ষাদানৰ মাজত সীমাবদ্ধ (limited to teaching)।
৪. সমাজৰ দ্বাৰা স্বীকৃত (socially recognized)।
৫. পৰিসৰ সীমিত (limited scope)।
৩। ব্যাপক অৰ্থৰ শিক্ষাৰ বৈশিষ্ট্যবোৰ লিখা। (Write the characteristics of broad meaning of education.)
উত্তৰ: ব্যাপক অৰ্থৰ শিক্ষাৰ বৈশিষ্ট্য (characteristics of broad meaning):
১. জীৱনব্যাপী প্ৰক্ৰিয়া (lifelong process)।
২. আনুষ্ঠানিক শিক্ষাত সীমাবদ্ধ নহয় (not limited to formal education)।
৩. শিক্ষাই জীৱন (education is life)।
৪. সকলো অভিজ্ঞতাই শিক্ষণীয় (all experiences are educational)।
৫. মানৱ জীৱনৰ সকলো দিশৰ অন্তৰ্ভুক্তি (includes all aspects of human life)।
৪। শিক্ষাৰ পাঁচটা বৈশিষ্ট্য উল্লেখ কৰা। (Mention five characteristics of education.)
উত্তৰ: শিক্ষাৰ পাঁচটা বৈশিষ্ট্য (characteristics of education):
১. শিক্ষা এটা গতিশীল প্ৰক্ৰিয়া (dynamic process)।
২. ই ব্যক্তিৰ সৰ্বাংগীণ বিকাশ সাধন কৰে (holistic development)।
৩. শিক্ষা জীৱনব্যাপী চলি থাকে (lifelong process)।
৪. ই সমাজৰ সৈতে ঘনিষ্ঠভাৱে জড়িত (closely related to society)।
৫. শিক্ষাই জ্ঞান আৰু মূল্যবোধৰ বিকাশ ঘটায় (develops knowledge and values)।
৫। আনুষ্ঠানিক শিক্ষাৰ প্ৰধান বৈশিষ্ট্য পাঁচটা লিখা। (Write five main characteristics of formal education.)
উত্তৰ: আনুষ্ঠানিক শিক্ষাৰ পাঁচটা বৈশিষ্ট্য (characteristics of formal education):
১. নিৰ্দিষ্ট পাঠ্যক্ৰমৰ (curriculum) ওপৰত ভিত্তি কৰি শিক্ষা প্ৰদান।
২. বিদ্যালয় বা মহাবিদ্যালয়ৰ দৰে অনুষ্ঠানত হয় (institutionalized)।
৩. শিক্ষকৰ দ্বাৰা সচেতনভাৱে পৰিচালিত (teacher-led)।
৪. পৰীক্ষাৰ জৰিয়তে মূল্যায়ন কৰা হয় (examination-based)।
৫. সময় আৰু স্থানৰ ক্ষেত্ৰত নিৰ্দিষ্ট (time and place-specific)।
৬। অনানুষ্ঠানিক শিক্ষাৰ পাঁচটা বৈশিষ্ট্য লিখা। (Write five characteristics of informal education.)
উত্তৰ: অনানুষ্ঠানিক শিক্ষাৰ পাঁচটা বৈশিষ্ট্য (characteristics of informal education):
১. কোনো নিৰ্দিষ্ট পাঠ্যক্ৰম নাথাকে (no fixed curriculum)।
২. দৈনন্দিন অভিজ্ঞতাৰ জৰিয়তে শিকা হয় (experience-based)।
৩. পৰিয়াল, সমাজ বা পৰিৱেশৰ পৰা লাভ কৰা হয় (family or society-based)।
৪. স্বাভাৱিক আৰু অনিয়ন্ত্ৰিত (natural and unstructured)।
৫. কোনো পৰীক্ষা বা প্ৰমাণপত্ৰ নাথাকে (no certification)।
৭। অগতানুগতিক শিক্ষাৰ পাঁচটা বৈশিষ্ট্য লিখা। (Write five characteristics of non-formal education.)
উত্তৰ: অগতানুগতিক শিক্ষাৰ পাঁচটা বৈশিষ্ট্য (characteristics of non-formal education):
১. নমনীয় পাঠ্যক্ৰম আৰু সময়সূচী (flexible curriculum and schedule)।
২. নিৰ্দিষ্ট গোটৰ প্ৰয়োজন অনুসৰি প্ৰদান কৰা হয় (need-based)।
৩. দূৰত্ব শিক্ষা বা মুক্ত বিশ্ববিদ্যালয়ৰ জৰিয়তে হয় (distance or open education)।
৪. প্ৰযুক্তিৰ ব্যৱহাৰ বেছি (technology-driven)।
৫. শিক্ষাৰ্থীৰ সুবিধাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া হয় (learner-centric)।
৮। আনুষ্ঠানিক শিক্ষা আৰু অনানুষ্ঠানিক শিক্ষাৰ মাজৰ পাৰ্থক্যবোৰ লিখা। (Write the differences between formal education and informal education.)
উত্তৰ: আনুষ্ঠানিক আৰু অনানুষ্ঠানিক শিক্ষাৰ পাৰ্থক্য (differences):
১. গঠন: আনুষ্ঠানিক শিক্ষা পৰিকল্পিত আৰু গঠনমূলক (structured); অনানুষ্ঠানিক শিক্ষা স্বাভাৱিক আৰু অগঠিত (unstructured)।
২. স্থান: আনুষ্ঠানিক শিক্ষা বিদ্যালয়ত হয় (school-based); অনানুষ্ঠানিক শিক্ষা ঘৰ বা সমাজত হয় (home or society-based)।
৩. পাঠ্যক্ৰম: আনুষ্ঠানিক শিক্ষাত নিৰ্দিষ্ট পাঠ্যক্ৰম থাকে (fixed curriculum); অনানুষ্ঠানিক শিক্ষাত নাথাকে।
৪. মূল্যায়ন: আনুষ্ঠানিক শিক্ষাত পৰীক্ষা থাকে (examination); অনানুষ্ঠানিক শিক্ষাত পৰীক্ষা নাথাকে।
৫. উদ্দেশ্য: আনুষ্ঠানিক শিক্ষাৰ উদ্দেশ্য প্ৰমাণপত্ৰ (certification); অনানুষ্ঠানিক শিক্ষাৰ উদ্দেশ্য জীৱনৰ দক্ষতা (life skills)।
৯। অনানুষ্ঠানিক আৰু অগতানুগতিক শিক্ষাৰ মাজৰ পাৰ্থক্যবোৰ লিখা। (Write the differences between informal and non-formal education.)
উত্তৰ: অনানুষ্ঠানিক আৰু অগতানুগতিক শিক্ষাৰ পাৰ্থক্য (differences):
১. পৰিকল্পনা: অনানুষ্ঠানিক শিক্ষা অপৰিকল্পিত (unplanned); অগতানুগতিক শিক্ষা কিছু পৰিকল্পিত (partially planned)।
২. মাধ্যম: অনানুষ্ঠানিক শিক্ষা পৰিয়াল বা সমাজৰ পৰা (family or society); অগতানুগতিক শিক্ষা বিশেষ প্ৰতিষ্ঠানৰ পৰা (special institutions)।
৩. উদ্দেশ্য: অনানুষ্ঠানিক শিক্ষা স্বাভাৱিক জীৱনৰ দক্ষতাৰ বাবে (life skills); অগতানুগতিক শিক্ষা নিৰ্দিষ্ট দক্ষতাৰ বাবে (specific skills)।
৪. গঠন: অনানুষ্ঠানিক শিক্ষা সম্পূৰ্ণ অগঠিত (unstructured); অগতানুগতিক শিক্ষা আংশিক গঠনমূলক (semi-structured)।
৫. প্ৰযুক্তি: অনানুষ্ঠানিক শিক্ষাত প্ৰযুক্তিৰ ব্যৱহাৰ নাথাকে; অগতানুগতিক শিক্ষাত প্ৰযুক্তিৰ ব্যৱহাৰ হয় (technology-driven)।
১০। আনুষ্ঠানিক শিক্ষা আৰু অগতানুগতিক শিক্ষাৰ মাজৰ পাৰ্থক্যবোৰ লিখা। (Write the differences between formal and non-formal education.)
উত্তৰ: আনুষ্ঠানিক আৰু অগতানুগতিক শিক্ষাৰ পাৰ্থক্য (differences):
১. গঠন: আনুষ্ঠানিক শিক্ষা কঠোৰভাৱে গঠনমূলক (highly structured); অগতানুগতিক শিক্ষা নমনীয় (flexible)।
২. পাঠ্যক্ৰম: আনুষ্ঠানিক শিক্ষাত নিৰ্দিষ্ট পাঠ্যক্ৰম (fixed curriculum); অগতানুগতিক শিক্ষাত প্ৰয়োজন অনুসৰি পাঠ্যক্ৰম (need-based curriculum)।
৩. স্থান: আনুষ্ঠানিক শিক্ষা বিদ্যালয়ত হয় (school-based); অগতানুগতিক শিক্ষা বিভিন্ন মাধ্যমত হয় (various platforms)।
৪. মূল্যায়ন: আনুষ্ঠানিক শিক্ষাত পৰীক্ষা আৰু প্ৰমাণপত্ৰ থাকে (examination and certification); অগতানুগতিক শিক্ষাত পৰীক্ষা নমনীয় (flexible evaluation)।
৫. উদ্দেশ্য: আনুষ্ঠানিক শিক্ষাৰ উদ্দেশ্য প্ৰাতিষ্ঠানিক যোগ্যতা (institutional qualification); অগতানুগতিক শিক্ষাৰ উদ্দেশ্য জীৱনমুখী দক্ষতা (life-oriented skills)।
১১। সমনীয়াৰ দলৰ শিক্ষামুলক কাৰ্যবোৰ উল্লেখ কৰা। (Mention the educational functions of peer group.)
উত্তৰ: সমনীয়াৰ দলৰ শিক্ষামুলক কাৰ্যবোৰ (educational functions of peer group):
১. সামাজিক দক্ষতাৰ বিকাশ (development of social skills): সমনীয়াৰ সৈতে মিলি-জুলি থাকি সহযোগিতা, ভাগ-বতৰা আৰু যোগাযোগ শিকা হয়।
২. নৈতিক মূল্যবোধৰ শিক্ষা (moral values): বন্ধুৰ পৰা সততা, ন্যায়পৰায়ণতা আদি শিকা হয়।
৩. জ্ঞানৰ আদান-প্ৰদান (knowledge sharing): গোটত আলোচনাৰ জৰিয়তে নতুন ধাৰণা আৰু জ্ঞান লাভ কৰা হয়।
৪. ব্যক্তিত্বৰ বিকাশ (personality development): সমনীয়াৰ পৰা আত্মবিশ্বাস আৰু নেতৃত্বৰ গুণ শিকা হয়।
৫. সংস্কৃতিৰ শিক্ষা (cultural learning): সমনীয়াৰ পৰা সমাজৰ ৰীতি-নীতি আৰু সংস্কৃতি শিকা হয়।
১২। অগতানুগতিক শিক্ষাৰ যিকোনো এটা মাধ্যম বৰ্ণনা কৰা। (Explain any one agency of non-formal education.)
উত্তৰ: অগতানুগতিক শিক্ষাৰ এটা মাধ্যম হ’ল দূৰত্ব শিক্ষা (distance education)।
ইয়াৰ বৰ্ণনা (description):
দূৰত্ব শিক্ষা হ’ল এনে এক শিক্ষা ব্যৱস্থা য’ত শিক্ষাৰ্থীয়ে শিক্ষানুষ্ঠানলৈ প্ৰত্যক্ষভাৱে নগৈ দূৰৰ পৰা শিক্ষা লাভ কৰে। ইয়াত প্ৰযুক্তিৰ (technology) ব্যৱহাৰ কৰা হয়, যেনে- অনলাইন ক্লাছ (online classes), ই-মেইল, ভিডিঅ’ কনফাৰেন্স আদি। উদাহৰণ: ইন্দিৰা গান্ধী ৰাষ্ট্ৰীয় মুক্ত বিশ্ববিদ্যালয় (IGNOU)। ইয়াৰ সুবিধা হ’ল শিক্ষাৰ্থীৰ সময় আৰু স্থানৰ সুবিধা অনুসৰি শিক্ষা প্ৰদান কৰা, আৰু ই নিৰ্দিষ্ট গোটৰ লোকৰ প্ৰয়োজন পূৰণ কৰে, যেনে- কৰ্মজীৱী বা দূৰৱৰ্তী অঞ্চলৰ লোক।
দীঘল প্রশ্ন ( Long Question )
১। শিক্ষাৰ সংজ্ঞা দিয়া আৰু পৰিসৰ বৰ্ণনা কৰা। (Define education and explain its scope.)
উত্তৰ:
শিক্ষা হ’ল এনে এক গতিশীল প্ৰক্ৰিয়া (dynamic process) যাৰ দ্বাৰা ব্যক্তিৰ শাৰীৰিক, মানসিক, নৈতিক আৰু সামাজিক বিকাশ সাধন কৰা হয়। ঋগবেদৰ মতে, “শিক্ষা হ’ল সেই প্ৰক্ৰিয়া যিয়ে মানুহক আত্মনিৰ্ভৰশীল আৰু নিঃস্বাৰ্থ কৰে” (self-reliant and selfless)। ই জ্ঞান, দক্ষতা আৰু মূল্যবোধৰ বিকাশৰ জৰিয়তে মানুহক সভ্য নাগৰিক হিচাপে গঢ়ি তোলে।
শিক্ষাৰ পৰিসৰ (scope) অতি ব্যাপক। ই কেৱল বিদ্যালয়ৰ মাজত সীমাবদ্ধ নহয়, বৰঞ্চ জীৱনৰ সকলো দিশ সামৰি লয়। শিক্ষাৰ পৰিসৰ তলত উল্লেখ কৰা হ’ল:
- ব্যক্তিগত বিকাশ (personal development): শিক্ষাই ব্যক্তিৰ আত্মবিশ্বাস, সৃজনশীলতা আৰু নৈতিক মূল্যবোধৰ বিকাশ ঘটায়।
- সামাজিক বিকাশ (social development): ই ব্যক্তিক সমাজৰ নীতি-নিয়ম মানি চলিবলৈ শিকায় আৰু সহযোগিতাৰ মনোভাৱ গঢ়ি তোলে।
- অৰ্থনৈতিক উন্নতি (economic progress): শিক্ষাই দক্ষতা প্ৰদান কৰি ব্যক্তিক জীৱিকা অৰ্জনৰ বাবে সক্ষম কৰে।
- সাংস্কৃতিক সংৰক্ষণ (cultural preservation): শিক্ষাই ভাষা, সংস্কৃতি আৰু ঐতিহ্য সংৰক্ষণ আৰু প্ৰচাৰ কৰে।
- বৈজ্ঞানিক আৰু প্ৰযুক্তিগত উন্নতি (scientific and technological advancement): শিক্ষাই গৱেষণা আৰু উদ্ভাৱনৰ জৰিয়তে সমাজৰ উন্নতি সাধন কৰে।
শিক্ষাৰ পৰিসৰ জন্মৰ পৰা মৃত্যু পৰ্যন্ত বিস্তৃত। ই আনুষ্ঠানিক (formal), অনানুষ্ঠানিক (informal) আৰু অগতানুগতিক (non-formal) শিক্ষাৰ জৰিয়তে সমাজৰ সকলো স্তৰৰ মানুহৰ বাবে উপলব্ধ। এইদৰে শিক্ষাই ব্যক্তি আৰু সমাজৰ সৰ্বাংগীণ উন্নতিৰ বাবে এক অপৰিহাৰ্য মাধ্যম হিচাপে কাম কৰে।
২। শিক্ষাৰ ব্যাপক অৰ্থ বৰ্ণনা কৰা। শিক্ষাৰ প্ৰকৃতি বহলাই আলোচনা কৰা। (Explain broad meaning of education. Discuss elaborately about the nature of education.)
উত্তৰ:
শিক্ষাৰ ব্যাপক অৰ্থ (broad meaning) হ’ল জীৱনব্যাপী শিক্ষা (lifelong education) যিটো জন্মৰ পৰা মৃত্যু পৰ্যন্ত চলি থাকে। ই কেৱল বিদ্যালয়ৰ পাঠ্যক্ৰমৰ (curriculum) মাজত সীমাবদ্ধ নহয়, বৰঞ্চ পৰিয়াল, সমাজ, পৰিৱেশ আৰু অভিজ্ঞতাৰ (experiences) জৰিয়তে ব্যক্তিৰ সৰ্বাংগীণ বিকাশ সাধন কৰে। ব্যাপক অৰ্থত শিক্ষাই ব্যক্তিক সভ্য, নৈতিক আৰু স্বাভাৱিক নাগৰিক হিচাপে গঢ়ি তুলি সমাজৰ উন্নতিৰ বাবে অৰিহণা যোগায়।
শিক্ষাৰ প্ৰকৃতি (nature of education) বহুমুখী আৰু গতিশীল। ইয়াৰ প্ৰধান দিশসমূহ তলত আলোচনা কৰা হ’ল:
১. জীৱনব্যাপী প্ৰক্ৰিয়া (lifelong process): শিক্ষা জন্মৰ পৰা মৃত্যু পৰ্যন্ত চলি থাকে। ই কেৱল শৈশৱ বা যৌৱনৰ বাবে নহয়, জীৱনৰ প্ৰতিটো পৰ্যায়ত নতুন কিবা শিকাৰ সুযোগ দিয়ে।
২. সৰ্বাংগীণ বিকাশ (holistic development): শিক্ষাই ব্যক্তিৰ শাৰীৰিক, মানসিক, নৈতিক আৰু সামাজিক বিকাশ সাধন কৰে। ই জ্ঞানৰ লগতে আচৰণ আৰু মূল্যবোধৰ উন্নতি ঘটায়।
৩. সামাজিক প্ৰক্ৰিয়া (social process): শিক্ষা সমাজৰ সৈতে ওতপ্ৰোতভাৱে জড়িত। ই ব্যক্তিক সমাজৰ নিয়ম, সংস্কৃতি আৰু ঐতিহ্যৰ সৈতে খাপ খুৱাই চলিবলৈ শিকায়।
৪. গতিশীল আৰু পৰিৱৰ্তনশীল (dynamic and changing): শিক্ষা সময়ৰ সৈতে পৰিৱৰ্তিত হয়। নতুন প্ৰযুক্তি আৰু সমাজৰ প্ৰয়োজন অনুসৰি শিক্ষাৰ পদ্ধতি আৰু বিষয়বস্তু সলনি হয়।
৫. দ্বি-পাক্ষিক আৰু ত্ৰি-পাক্ষিক (bipolar and tripolar): জন আদামছৰ মতে, শিক্ষা শিক্ষক আৰু শিক্ষাৰ্থীৰ মাজৰ দ্বি-পাক্ষিক প্ৰক্ৰিয়া (bipolar process)। জন ডিউইৰ মতে, ই শিক্ষাৰ্থী, শিক্ষক আৰু সমাজৰ মাজৰ ত্ৰি-পাক্ষিক প্ৰক্ৰিয়া (tripolar process)।
এইদৰে, শিক্ষাৰ ব্যাপক অৰ্থ আৰু প্ৰকৃতিয়ে ইয়াক এক জটিল তথা অপৰিহাৰ্য প্ৰক্ৰিয়া হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা কৰে যিয়ে ব্যক্তি আৰু সমাজৰ উন্নতিৰ বাবে কাম কৰে।
৩। বিদ্যালয়ৰ কাৰ্যৱলী বৰ্ণনা কৰা। (Explain the functions of school.)
উত্তৰ:
বিদ্যালয় হ’ল আনুষ্ঠানিক শিক্ষাৰ (formal education) প্ৰধান কেন্দ্ৰ যিয়ে শিশুৰ সৰ্বাংগীণ বিকাশৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। বিদ্যালয়ৰ কাৰ্যৱলী (functions) ব্যক্তি আৰু সমাজৰ উন্নতিৰ বাবে অপৰিহাৰ্য। ইয়াৰ প্ৰধান কাৰ্যৱলী তলত আলোচনা কৰা হ’ল:
প্ৰথমতে, বিদ্যালয় জ্ঞান প্ৰদানৰ কেন্দ্ৰ হিচাপে কাম কৰে। ই নিৰ্দিষ্ট পাঠ্যক্ৰমৰ (curriculum) জৰিয়তে শিক্ষাৰ্থীক ভাষা, বিজ্ঞান, গণিত আদি বিষয়ৰ জ্ঞান প্ৰদান কৰে। ইয়াৰ উপৰি, বিদ্যালয়ে নৈতিক আৰু সামাজিক মূল্যবোধৰ শিক্ষা দিয়ে, যাৰ ফলত শিক্ষাৰ্থী সৎ আৰু দায়িত্বশীল নাগৰিক হিচাপে গঢ়ি উঠে।
বিদ্যালয়ৰ কাৰ্যৱলী তলত সংক্ষেপে উল্লেখ কৰা হ’ল:
- জ্ঞান প্ৰদান (knowledge dissemination): বিদ্যালয়ে শিক্ষাৰ্থীক বিভিন্ন বিষয়ৰ জ্ঞান আৰু তথ্য প্ৰদান কৰে।
- দক্ষতাৰ বিকাশ (skill development): ই শিক্ষাৰ্থীৰ সৃজনশীলতা, সমস্যা সমাধানৰ ক্ষমতা আৰু প্ৰযুক্তিগত দক্ষতা বিকাশ কৰে।
- সামাজিকীকৰণ (socialization): বিদ্যালয়ে শিক্ষাৰ্থীক সমাজৰ নীতি-নিয়ম, সংস্কৃতি আৰু সহযোগিতাৰ মনোভাৱ শিকায়।
- নৈতিক শিক্ষা (moral education): ই সততা, শৃংখলা আৰু ন্যায়পৰায়ণতাৰ শিক্ষা দিয়ে।
- সাংস্কৃতিক সংৰক্ষণ (cultural preservation): বিদ্যালয়ে ভাষা, কলা আৰু ঐতিহ্যৰ জৰিয়তে সংস্কৃতি সংৰক্ষণ কৰে।
ইয়াৰ উপৰি, বিদ্যালয়ে শিক্ষাৰ্থীৰ শাৰীৰিক বিকাশৰ বাবে খেলা-ধূলা আৰু ক্ৰীড়াৰ ব্যৱস্থা কৰে। ই সমাজৰ সৈতে সংযোগ স্থাপন কৰি শিক্ষাৰ্থীক সমাজৰ প্ৰয়োজনৰ সৈতে খাপ খুৱাই চলিবলৈ সক্ষম কৰে। এইদৰে, বিদ্যালয়ে শিক্ষাৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ মাধ্যম হিচাপে ব্যক্তি আৰু সমাজৰ উন্নতিৰ বাবে কাম কৰে।
৪। অনানুষ্ঠানিক শিক্ষাৰ মাধ্যম স্বৰূপে পৰিয়ালৰ ভূমিকা আলোচনা কৰা। (Discuss the role of family as an agency of informal education.)
উত্তৰ:
পৰিয়াল হ’ল অনানুষ্ঠানিক শিক্ষাৰ (informal education) প্ৰধান মাধ্যম যিয়ে শিশুৰ জীৱনৰ প্ৰাৰম্ভিক শিক্ষাৰ ভেটি স্থাপন কৰে। ই শিশুৰ সামাজিক, নৈতিক আৰু সাংস্কৃতিক বিকাশত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। পৰিয়ালৰ পৰা শিক্ষা স্বাভাৱিকভাৱে আৰু অপৰিকল্পিতভাৱে (unplanned) লাভ কৰা হয়।
পৰিয়ালৰ ভূমিকা তলত আলোচনা কৰা হ’ল:
প্ৰথমতে, পৰিয়ালে শিশুক জীৱনৰ প্ৰাথমিক শিক্ষা প্ৰদান কৰে। মাতৃ-পিতৃৰ পৰা শিশুৱে ভাষা, আচৰণ, শিষ্টাচাৰ আৰু নৈতিক মূল্যবোধ শিকে। উদাহৰণস্বৰূপ, শিশুৱে ঘৰত মাকৰ পৰা কথা ক’বলৈ বা বুঢ়ীমাকৰ পৰা গল্প শুনি সংস্কৃতিৰ জ্ঞান লাভ কৰে।
পৰিয়ালৰ প্ৰধান ভূমিকাসমূহ হ’ল:
- সামাজিকীকৰণ (socialization): পৰিয়ালে শিশুক সমাজৰ নিয়ম, ৰীতি-নীতি আৰু সহযোগিতাৰ মনোভাৱ শিকায়।
- নৈতিক শিক্ষা (moral education): ই সততা, শৃংখলা আৰু সঁচা-মিছাৰ পাৰ্থক্য শিকায়।
- সাংস্কৃতিক শিক্ষা (cultural education): পৰিয়ালে ধৰ্ম, উৎসৱ আৰু পৰম্পৰাৰ জৰিয়তে সংস্কৃতিৰ শিক্ষা দিয়ে।
- জীৱন দক্ষতা (life skills): ঘৰৰ কাম-কাজ, সময়ৰ শৃংখলা আৰু দায়িত্ববোধ শিকোৱা হয়।
- মানসিক সমৰ্থন (emotional support): পৰিয়ালে শিশুৰ আত্মবিশ্বাস আৰু মানসিক স্থিৰতা বৃদ্ধি কৰে।
ইয়াৰ উপৰি, পৰিয়ালে শিশুৰ ব্যক্তিত্ব গঠনত সহায় কৰে। ঘৰৰ পৰিৱেশৰ পৰা শিশুৱে সহানুভূতি, প্ৰেম আৰু শ্ৰদ্ধাৰ শিক্ষা লাভ কৰে। এইদৰে, পৰিয়ালে অনানুষ্ঠানিক শিক্ষাৰ মাধ্যম হিচাপে শিশুক জীৱনৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰি সমাজৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ সদস্য হিচাপে গঢ়ি তোলে।
৫। শিক্ষাৰ যিকোনো এটা গ্রহণযোগ্য সংজ্ঞা বৰ্ণনা কৰা। (Explain any one acceptable definition of education.)
উত্তৰ:
শিক্ষাৰ এটা গ্রহণযোগ্য সংজ্ঞা হ’ল মহাত্মা গান্ধীৰ দ্বাৰা প্ৰদত্ত সংজ্ঞা: “শিক্ষা হ’ল মানুহৰ শৰীৰ, মন আৰু আত্মাৰ সৰ্বোত্তম গুণসমূহ উলিয়াই আনি সৰ্বাংগীণ বিকাশ সাধন কৰা প্ৰক্ৰিয়া।” (Education is the process of drawing out the best in man’s body, mind, and soul for holistic development.)
এই সংজ্ঞাৰ ব্যাখ্যা তলত দিয়া হ’ল:
প্ৰথমতে, গান্ধীৰ এই সংজ্ঞাই শিক্ষাৰ সৰ্বাংগীণ দিশৰ (holistic aspect) ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে। ই কেৱল জ্ঞান প্ৰদানৰ মাজত সীমাবদ্ধ নহয়, বৰঞ্চ ব্যক্তিৰ শাৰীৰিক, মানসিক আৰু আধ্যাত্মিক বিকাশৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে। উদাহৰণস্বৰূপ, শাৰীৰিক বিকাশৰ বাবে খেলা-ধূলা, মানসিক বিকাশৰ বাবে জ্ঞান আৰু আধ্যাত্মিক বিকাশৰ বাবে নৈতিক মূল্যবোধৰ শিক্ষা প্ৰয়োজন।
এই সংজ্ঞাৰ প্ৰধান দিশসমূহ:
- শাৰীৰিক বিকাশ (physical development): শিক্ষাই শৰীৰক সুস্থ আৰু শক্তিশালী কৰে।
- মানসিক বিকাশ (mental development): ই জ্ঞান, বিশ্লেষণ ক্ষমতা আৰু সৃজনশীলতা বৃদ্ধি কৰে।
- আধ্যাত্মিক বিকাশ (spiritual development): ই সততা, সহানুভূতি আৰু নৈতিকতাৰ শিক্ষা দিয়ে।
- সৰ্বোত্তম গুণৰ বিকাশ (best qualities): শিক্ষাই ব্যক্তিৰ সুপ্ত সম্ভাৱনা উলিয়াই আনে।
গান্ধীৰ এই সংজ্ঞা গ্ৰহণযোগ্য কাৰণ ই শিক্ষাৰ ব্যাপক অৰ্থক (broad meaning) সামৰি লয় আৰু ব্যক্তিক সমাজৰ বাবে উপযোগী কৰি তোলে। ই শিক্ষাক এক জীৱনমুখী প্ৰক্ৰিয়া হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা কৰে যিয়ে ব্যক্তিৰ জীৱনৰ সকলো দিশৰ উন্নতিৰ বাবে কাম কৰে।
৬। অগতানুগতিক শিক্ষাৰ মাধ্যম স্বৰূপে দূৰত্ব শিক্ষা আৰু মুক্ত শিক্ষাৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা। (Discuss about the distance education and open education as agency of non-formal education.)
উত্তৰ:
অগতানুগতিক শিক্ষা (non-formal education) হ’ল নমনীয় আৰু পৰিকল্পিত শিক্ষা ব্যৱস্থা যিটো নিৰ্দিষ্ট গোটৰ প্ৰয়োজন পূৰণৰ বাবে প্ৰদান কৰা হয়। ইয়াৰ দুটা গুৰুত্বপূৰ্ণ মাধ্যম হ’ল দূৰত্ব শিক্ষা (distance education) আৰু মুক্ত শিক্ষা (open education)।
দূৰত্ব শিক্ষা (distance education):
দূৰত্ব শিক্ষা হ’ল এনে এক শিক্ষা ব্যৱস্থা য’ত শিক্ষাৰ্থীয়ে শিক্ষানুষ্ঠানলৈ প্ৰত্যক্ষভাৱে নগৈ দূৰৰ পৰা শিক্ষা গ্ৰহণ কৰে। ইয়াত প্ৰযুক্তিৰ (technology) ব্যৱহাৰ কৰা হয়, যেনে- অনলাইন ক্লাছ (online classes), ই-মেইল, ভিডিঅ’ কনফাৰেন্স আৰু প্ৰিন্ট মিডিয়া।
- বৈশিষ্ট্য: নমনীয় সময়সূচী, শিক্ষাৰ্থীৰ সুবিধাৰ ওপৰত গুৰুত্ব, আৰু দূৰৱৰ্তী অঞ্চলৰ লোকৰ বাবে উপযোগী।
- উদাহৰণ: ইন্দিৰা গান্ধী ৰাষ্ট্ৰীয় মুক্ত বিশ্ববিদ্যালয় (IGNOU)।
ই কৰ্মজীৱী, গৃহিণী বা যিসকলে নিয়মীয়া শিক্ষানুষ্ঠানত যাব নোৱাৰে তেওঁলোকৰ বাবে শিক্ষাৰ সুযোগ প্ৰদান কৰে।
মুক্ত শিক্ষা (open education):
মুক্ত শিক্ষা হ’ল এনে শিক্ষা ব্যৱস্থা য’ত শিক্ষাৰ্থীৰ বয়স, শিক্ষাগত পটভূমি বা অন্যান্য বাধাৰ কোনো সীমাবদ্ধতা নাথাকে। ই সকলোৰে বাবে শিক্ষাৰ দুৱাৰ মুকলি কৰে।
- বৈশিষ্ট্য: শিক্ষাৰ সুবিধা সৰ্বজনীন কৰা, প্ৰযুক্তিৰ ব্যৱহাৰ, আৰু স্ব-শিক্ষণৰ (self-learning) ওপৰত গুৰুত্ব।
- উদাহৰণ: মুক্ত বিশ্ববিদ্যালয় বা MOOCs (Massive Open Online Courses)।
ই শিক্ষাৰ গণতান্ত্ৰিকীকৰণৰ (democratization) জৰিয়তে সমাজৰ সকলো স্তৰৰ লোকৰ বাবে শিক্ষা সুলভ কৰে।
দূৰত্ব আৰু মুক্ত শিক্ষাই অগতানুগতিক শিক্ষাৰ মাধ্যম হিচাপে শিক্ষাৰ পৰিসৰ বৃদ্ধি কৰি সমাজৰ শিক্ষাগত বৈষম্য হ্ৰাস কৰাত সহায় কৰে। এই ব্যৱস্থাৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ্থীয়ে নিজৰ সুবিধা অনুসৰি শিক্ষা গ্ৰহণ কৰি জীৱনৰ উন্নতি সাধন কৰিব পাৰে।
৭। শিক্ষাৰ ব্যক্তিগত বিকাশ সাধনৰ কাৰ্যাৱলীবোৰ বহলাই লিখা। (Write elaborately the functions of individual development of education.)
উত্তৰ:
শিক্ষা হ’ল ব্যক্তিৰ সৰ্বাংগীণ বিকাশৰ (holistic development) এক অপৰিহাৰ্য মাধ্যম। ই ব্যক্তিৰ শাৰীৰিক, মানসিক, নৈতিক আৰু সামাজিক ক্ষমতাৰ উন্নতি ঘটায়, যাৰ ফলত তেওঁ জীৱনত সফল আৰু স্বাভাৱিক নাগৰিক হিচাপে গঢ়ি উঠে। শিক্ষাৰ ব্যক্তিগত বিকাশৰ কাৰ্যাৱলী (functions of individual development) তলত বহলাই আলোচনা কৰা হ’ল:
প্ৰথমতে, শিক্ষাই ব্যক্তিৰ জ্ঞানৰ ভাণ্ডাৰ সমৃদ্ধ কৰে। ই শিক্ষাৰ্থীক বিভিন্ন বিষয়ৰ জ্ঞান, যেনে- বিজ্ঞান, সাহিত্য, ইতিহাস আদিৰ জৰিয়তে বিশ্বৰ বিষয়ে বুজিবলৈ সহায় কৰে। ইয়াৰ উপৰি, শিক্ষাই ব্যক্তিৰ সমালোচনাত্মক চিন্তা (critical thinking) আৰু সিদ্ধান্ত গ্ৰহণৰ ক্ষমতা বিকাশ কৰে।
শিক্ষাৰ ব্যক্তিগত বিকাশৰ প্ৰধান কাৰ্যাৱলী:
- জ্ঞানৰ বিকাশ (knowledge development): শিক্ষাই ব্যক্তিক তথ্য আৰু ধাৰণাৰ জৰিয়তে জ্ঞানী কৰে।
- দক্ষতাৰ বিকাশ (skill development): ই সৃজনশীলতা, সমস্যা সমাধান, আৰু প্ৰযুক্তিগত দক্ষতা (technical skills) বিকাশ কৰে।
- ব্যক্তিত্বৰ বিকাশ (personality development): শিক্ষাই আত্মবিশ্বাস, শৃংখলা আৰু নেতৃত্বৰ গুণ গঢ়ি তোলে।
- নৈতিক বিকাশ (moral development): ই সততা, সহানুভূতি আৰু ন্যায়পৰায়ণতাৰ শিক্ষা দিয়ে।
- শাৰীৰিক বিকাশ (physical development): খেলা-ধূলা আৰু ক্ৰীড়াৰ জৰিয়তে শৰীৰৰ সুস্থতা নিশ্চিত কৰে।
ইয়াৰ উপৰি, শিক্ষাই ব্যক্তিক আত্মনিৰ্ভৰশীল (self-reliant) কৰে। ই জীৱিকা অৰ্জনৰ দক্ষতা প্ৰদান কৰি ব্যক্তিক অৰ্থনৈতিকভাৱে স্বাধীন কৰে। শিক্ষাৰ জৰিয়তে ব্যক্তিয়ে নিজৰ সম্ভাৱনা (potential) উপলব্ধি কৰি জীৱনৰ লক্ষ্যত উপনীত হ’ব পাৰে। এইদৰে, শিক্ষা ব্যক্তিগত বিকাশৰ এক শক্তিশালী হাতিয়াৰ হিচাপে কাম কৰি ব্যক্তিক সফল আৰু পূৰ্ণতাপূৰ্ণ জীৱনৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰে।
৮। আত্মোপলব্ধি আৰু সফল জীৱন আহৰণৰ বাবে কৌশলৰ লগত জড়িত শিক্ষাৰ কাৰ্যবোৰ লিখা। (Write the functions of education related with acquisition of skills leading to self-actualisation and successful living.)
উত্তৰ:
শিক্ষাৰ অন্যতম লক্ষ্য হ’ল ব্যক্তিক আত্মোপলব্ধি (self-actualisation) আৰু সফল জীৱনৰ (successful living) বাবে প্ৰয়োজনীয় কৌশল (skills) প্ৰদান কৰা। আত্মোপলব্ধি হ’ল ব্যক্তিৰ সুপ্ত সম্ভাৱনা উপলব্ধি কৰা আৰু জীৱনৰ সৰ্বোচ্চ লক্ষ্যত উপনীত হোৱা। শিক্ষাৰ এই কাৰ্যাৱলী তলত আলোচনা কৰা হ’ল:
প্ৰথমতে, শিক্ষাই ব্যক্তিক জীৱনমুখী দক্ষতা (life skills) প্ৰদান কৰে। ইয়াৰ জৰিয়তে ব্যক্তিয়ে সমস্যা সমাধান, সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ আৰু সময় ব্যৱস্থাপনাৰ দক্ষতা শিকে, যিবোৰ সফল জীৱনৰ বাবে অপৰিহাৰ্য। উদাহৰণস্বৰূপ, শিক্ষাই ব্যক্তিক পঢ়া-শুনাৰ লগতে পেছাগত দক্ষতা (professional skills) শিকাই, যাৰ ফলত তেওঁ জীৱিকা অৰ্জনৰ ক্ষেত্ৰত সফল হয়।
শিক্ষাৰ প্ৰধান কাৰ্যাৱলী:
- পেছাগত দক্ষতা (professional skills): শিক্ষাই কৰ্মক্ষেত্ৰৰ বাবে প্ৰযুক্তিগত আৰু ব্যৱহাৰিক দক্ষতা প্ৰদান কৰে।
- সমালোচনাত্মক চিন্তা (critical thinking): ই বিশ্লেষণ ক্ষমতা আৰু সৃজনশীল চিন্তাৰ বিকাশ ঘটায়।
- আত্মবিশ্বাসৰ বিকাশ (confidence building): শিক্ষাই ব্যক্তিক নিজৰ ক্ষমতাৰ ওপৰত বিশ্বাসী কৰে।
- জীৱন দক্ষতা (life skills): সময় ব্যৱস্থাপনা, যোগাযোগ আৰু সহযোগিতাৰ দক্ষতা শিকায়।
- আত্মোপলব্ধিৰ পথ (path to self-actualisation): শিক্ষাই ব্যক্তিৰ স্বপ্ন আৰু লক্ষ্য পূৰণৰ বাবে পথ প্ৰদৰ্শন কৰে।
ইয়াৰ উপৰি, শিক্ষাই ব্যক্তিক নিজৰ শক্তি আৰু দুৰ্বলতা চিনাক্ত কৰাত সহায় কৰে। ই ব্যক্তিক জীৱনৰ প্ৰত্যাহ্বানৰ সন্মুখীন হ’বলৈ মানসিকভাৱে প্ৰস্তুত কৰে আৰু সফলতাৰ পথত বাধাসমূহ অতিক্ৰম কৰিবলৈ শক্তি প্ৰদান কৰে। এইদৰে, শিক্ষাই ব্যক্তিক আত্মোপলব্ধি আৰু সফল জীৱনৰ দিশে আগুৱাই নিয়ে।
৯। শিক্ষাৰ মানৱীয় মূল্যবোধ বিকাশৰ কাৰ্যবোৰ বৰ্ণনা কৰা। (Explain the function of development of human values in education.)
উত্তৰ:
শিক্ষাৰ অন্যতম গুৰুত্বপূৰ্ণ কাৰ্য হ’ল মানৱীয় মূল্যবোধৰ (human values) বিকাশ। মানৱীয় মূল্যবোধে ব্যক্তিক সৎ, ন্যায়পৰায়ণ আৰু সামাজিকভাৱে দায়িত্বশীল কৰি সমাজৰ উন্নতি সাধন কৰে। শিক্ষাই এই মূল্যবোধৰ শিক্ষাৰ জৰিয়তে ব্যক্তিক সভ্য নাগৰিক হিচাপে গঢ়ি তোলে।
প্ৰথমতে, শিক্ষাই নৈতিক মূল্যবোধৰ (moral values) বিকাশ ঘটায়। ই শিক্ষাৰ্থীক সততা, সত্যবাদিতা আৰু ন্যায়পৰায়ণতাৰ শিক্ষা দিয়ে। উদাহৰণস্বৰূপ, বিদ্যালয়ত গল্প, নাটক বা আলোচনাৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ্থীক সঁচা-মিছাৰ পাৰ্থক্য শিকোৱা হয়। ইয়াৰ উপৰি, শিক্ষাই সহানুভূতি আৰু সহযোগিতাৰ মনোভাৱ গঢ়ি তোলে।
মানৱীয় মূল্যবোধ বিকাশৰ প্ৰধান কাৰ্যাৱলী:
- নৈতিক শিক্ষা (moral education): শিক্ষাই সততা, শৃংখলা আৰু নৈতিকতাৰ শিক্ষা দিয়ে।
- সহানুভূতিৰ বিকাশ (empathy development): ই শিক্ষাৰ্থীক আনৰ দুখ-কষ্ট বুজিবলৈ শিকায়।
- সামাজিক দায়িত্ববোধ (social responsibility): শিক্ষাই ব্যক্তিক সমাজৰ প্ৰতি দায়িত্বশীল কৰে।
- সহযোগিতাৰ মনোভাৱ (cooperative attitude): গোট কামৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ্থীক একেলগে কাম কৰিবলৈ শিকোৱা হয়।
- মানৱতাবাদৰ শিক্ষা (humanism): শিক্ষাই সকলো মানুহৰ সমান মৰ্যাদাৰ শিক্ষা দিয়ে।
ইয়াৰ উপৰি, শিক্ষাই শিক্ষাৰ্থীক সমাজৰ নৈতিক সমস্যাৰ সন্মুখীন হ’বলৈ প্ৰস্তুত কৰে। ই শান্তি, সমতা আৰু ভাতৃত্বৰ মূল্যবোধৰ শিক্ষা দি সমাজত সুস্থিৰতা আনে। এইদৰে, শিক্ষাৰ মানৱীয় মূল্যবোধ বিকাশৰ কাৰ্যই ব্যক্তি আৰু সমাজৰ নৈতিক উন্নতিৰ বাবে অৰিহণা যোগায়।
১০। সামাজিক পৰম্পৰা আৰু সামাজিক প্ৰগতিৰ লগত জড়িত শিক্ষাৰ কাৰ্যবোৰ কি কি? (What are the functions of education related with social cohesion and social progress.)
উত্তৰ:
শিক্ষাৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা হ’ল সামাজিক পৰম্পৰা (social cohesion) আৰু সামাজিক প্ৰগতি (social progress)ৰ উন্নতি সাধন কৰা। শিক্ষাই ব্যক্তিক সমাজৰ সৈতে সংযোগ কৰি সমাজৰ ঐক্য আৰু উন্নতিৰ বাবে কাম কৰে।
প্ৰথমতে, শিক্ষাই সামাজিক পৰম্পৰা গঢ়ি তোলে। ই শিক্ষাৰ্থীক সমাজৰ নীতি-নিয়ম, সংস্কৃতি আৰু ঐতিহ্যৰ শিক্ষা দিয়ে, যাৰ ফলত তেওঁলোকে সমাজৰ সদস্য হিচাপে একেলগে কাম কৰিব পাৰে। উদাহৰণস্বৰূপ, বিদ্যালয়ত সাংস্কৃতিক অনুষ্ঠানৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ্থীয়ে সামাজিক ঐক্যৰ শিক্ষা লাভ কৰে।
সামাজিক পৰম্পৰা আৰু প্ৰগতিৰ কাৰ্যাৱলী:
- সামাজিকীকৰণ (socialization): শিক্ষাই ব্যক্তিক সমাজৰ নিয়ম আৰু মূল্যবোধৰ সৈতে খাপ খুৱাই চলিবলৈ শিকায়।
- সাংস্কৃতিক সংৰক্ষণ (cultural preservation): ই ভাষা, কলা আৰু ঐতিহ্য সংৰক্ষণ কৰি সামাজিক পৰিচয় বজাই ৰাখে।
- সামাজিক ঐক্য (social unity): শিক্ষাই বিভিন্ন জাতি, ধৰ্ম আৰু সংস্কৃতিৰ মানুহৰ মাজত সহনশীলতা গঢ়ি তোলে।
- অৰ্থনৈতিক প্ৰগতি (economic progress): শিক্ষাই দক্ষ জনশক্তি সৃষ্টি কৰি সমাজৰ অৰ্থনৈতিক উন্নতি সাধন কৰে।
- বৈজ্ঞানিক উন্নতি (scientific progress): শিক্ষাই গৱেষণা আৰু উদ্ভাৱনৰ জৰিয়তে সমাজক আধুনিকীকৰণৰ দিশে আগুৱাই নিয়ে।
ইয়াৰ উপৰি, শিক্ষাই সমাজৰ বৈষম্য হ্ৰাস কৰে। ই শিক্ষাৰ্থীক সমতা, ন্যায় আৰু ভাতৃত্বৰ শিক্ষা দি সামাজিক সংহতি বজাই ৰাখে। শিক্ষাৰ জৰিয়তে সমাজৰ নতুন প্ৰজন্মক পৰিৱৰ্তনৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰা হয়, যাৰ ফলত সমাজ প্ৰগতিৰ পথত আগবাঢ়ে। এইদৰে, শিক্ষাই সামাজিক পৰম্পৰা আৰু প্ৰগতিৰ বাবে এক অপৰিহাৰ্য হাতিয়াৰ হিচাপে কাম কৰে।
Reference
- Main Book
Disclaimer
The questions and answers published on this website are provided solely for educational purposes. We strive to ensure the accuracy of the answers based on the curriculum, but we cannot guarantee their complete correctness. Students may use these answers as a reference, but it is recommended to rely on their textbooks and teachers for studies. We are not responsible for any errors or damages arising from the use of our website’s content.
if you found any error, please comment us, I will correct as soon as possible.