Chapter 2
- শিক্ষাৰ লক্ষ্যসমূহ
- শিক্ষাৰ লক্ষ্যৰ ধাৰণা আৰু গুৰুত্ব
- লক্ষ্য নিৰ্ধাৰণ কৰা কাৰকসমূহ
- শিক্ষাৰ বিভিন্ন লক্ষ্যবোৰ আৰু ইয়াৰ অগ্ৰগামীসকল
- ব্যক্তিকেন্দ্রিক বনাম সামাজিক লক্ষ্য, উদাৰনৈতিক বনাম বৃত্তিমূলক লক্ষ্য
- শিক্ষাৰ লক্ষ্য স্বৰূপে গণতান্ত্রিক, সুনাগৰিকত্ব, নৈতিক আৰু সম্পূৰ্ণ জীৱন যাপন লক্ষ্য
Main Book ৰ ওপতৰ বিত্তি কৰি Answer লিখা হৈছে
কিছুমান শব্দ বাদ দি পঢ়িব যেনে- Chapter 4 ৰ প্ৰসংগ: / Chapter 2 ত
ইয়াৰ ঠাইত পাঠত উল্লেখ আছে লিখিব পাৰে
--------------------------------------------------------
..............................................
১। শিক্ষাৰ লক্ষ্যৰ প্ৰয়োজন কি? (What is the need of aims of education?)
শিক্ষাৰ লক্ষ্য ব্যক্তি আৰু সমাজৰ প্ৰগতিৰ বাবে অতি প্ৰয়োজনীয়। ই শিক্ষাক উদ্দেশ্যপূৰ্ণ কৰি ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ আচৰণ সংশোধন, পাঠ্যক্রম নিৰ্ধাৰণ, শিক্ষকৰ ভূমিকা নিৰ্দেশ আৰু বিদ্যালয়ৰ ব্যৱস্থাপনাত সহায় কৰে। লক্ষ্য অবিহনে শিক্ষা গুৰিহীন নাৱৰ দৰে হয়।
২। শিক্ষাৰ লক্ষ্যক প্ৰভাৱিত কৰা দুটা কাৰক (Mention two factors which influenced)
১. ৰাজনৈতিক ধাৰণা: ৰাষ্ট্ৰৰ গণতান্ত্রিক বা একনায়কত্ববাদী আদৰ্শই শিক্ষাৰ লক্ষ্য নিৰ্ধাৰণ কৰে।
২. আৰ্থ-সামাজিক সমস্যা: সমাজৰ অৰ্থনৈতিক আৰু সামাজিক অৱস্থাই শিক্ষাৰ লক্ষ্যক প্ৰভাৱিত কৰে।
৩। শিক্ষাৰ ব্যক্তিকেন্দ্ৰিক লক্ষ্য বুলিলে কি বুজা? (What do you mean by individual aim of education?)
ব্যক্তিকেন্দ্ৰিক লক্ষ্য হ’ল শিক্ষাৰ জৰিয়তে ব্যক্তিৰ ব্যক্তিত্ব, যোগ্যতা, সম্ভাৱনীয়তা আৰু আত্মপ্ৰকাশৰ বিকাশ সাধন কৰা, যাতে তেওঁ নিজৰ পূৰ্ণ সম্ভাৱনা উপলব্ধি কৰি স্বাধীনভাৱে জীৱন যাপন কৰিব পাৰে।
৪। শিক্ষাৰ সামাজিক লক্ষ্য কি? (What is social aim of education?)
সামাজিক লক্ষ্য হ’ল শিক্ষাৰ জৰিয়তে ব্যক্তিক সমাজৰ সদস্য হিচাপে গঢ়ি তোলা, যাতে তেওঁ সমাজৰ কল্যাণ, সামাজিক দায়িত্ব পালন আৰু সমাজৰ উন্নতিত অৰিহণা যোগায়।
৫। শিক্ষাৰ বৃত্তিমূলক লক্ষ্য বুলিলে কি বুজা? (What do you mean by vocational aim of education?)
বৃত্তিমূলক লক্ষ্য হ’ল শিক্ষাৰ জৰিয়তে ব্যক্তিক নিৰ্দিষ্ট পেশা বা জীৱিকাৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় দক্ষতা, জ্ঞান আৰু কাৰিকৰী প্ৰশিক্ষণ প্ৰদান কৰা, যাতে তেওঁ অৰ্থনৈতিকভাৱে স্বাৱলম্বী হয়।
৬। শিক্ষাৰ উদাৰনৈতিক লক্ষ্য কি? (What is liberal aim of education?)
উদাৰনৈতিক লক্ষ্য হ’ল শিক্ষাৰ জৰিয়তে ব্যক্তিৰ বৌদ্ধিক, নৈতিক, সাংস্কৃতিক আৰু মানৱীয় গুণৰ বিকাশ সাধন কৰা, যাতে তেওঁ জীৱনৰ বিভিন্ন দিশত সুসংগঠিত আৰু সুষম জীৱন যাপন কৰিব পাৰে।
৭। শিক্ষাৰ গণতান্ত্রিক লক্ষ্য কি? (What is democratic aim of education?)
গণতান্ত্রিক লক্ষ্য হ’ল শিক্ষাৰ জৰিয়তে ব্যক্তিক গণতান্ত্রিক মূল্যবোধ, সহনশীলতা, সমতা আৰু দায়িত্বশীল নাগৰিক হিচাপে গঢ়ি তোলা, যাতে তেওঁ গণতান্ত্রিক সমাজত অৰিহণা যোগায়।
৮। শিক্ষাৰ সুনাগৰিকত্বৰ লক্ষ্য বুলিলে কি বুজা? (What do you mean by citizenship aim of education?)
সুনাগৰিকত্বৰ লক্ষ্য হ’ল শিক্ষাৰ জৰিয়তে ব্যক্তিক দায়িত্বশীল, যুক্তিবাদী আৰু সমাজৰ প্ৰতি সচেতন নাগৰিক হিচাপে গঢ়ি তোলা, যাতে তেওঁ ৰাজনৈতিক, সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক দায়িত্ব পালন কৰিব পাৰে।
৯। শিক্ষাৰ নৈতিক লক্ষ্য কি? (What is moral aim of education?)
নৈতিক লক্ষ্য হ’ল শিক্ষাৰ জৰিয়তে ব্যক্তিৰ চৰিত্ৰ গঠন কৰি সততা, ন্যায়পৰায়ণতা, সহানুভূতি আদি নৈতিক গুণৰ বিকাশ সাধন কৰা, যাতে তেওঁ সমাজত গ্ৰহণযোগ্য আচৰণ প্ৰদৰ্শন কৰে।
১০। শিক্ষাৰ পূৰ্ণ জীৱন-যাপনৰ লক্ষ্য বুলিলে কি বুজা? (What do you mean by complete living aim of education?)
পূৰ্ণ জীৱন-যাপনৰ লক্ষ্য হ’ল শিক্ষাৰ জৰিয়তে ব্যক্তিৰ শাৰীৰিক, মানসিক, সামাজিক আৰু নৈতিক দিশৰ সম্পূৰ্ণ বিকাশ সাধন কৰা, যাতে তেওঁ জীৱনৰ বিভিন্ন সমস্যাৰ সন্মুখীন হৈ সুস্থ জীৱন যাপন কৰিব পাৰে।
১১। গণতান্ত্রিক দেশত বৃত্তিমূলক শিক্ষাৰ লক্ষ্যৰ প্ৰয়োজনীয়তা কি? (What is the need of vocational aim of education in a democratic country?)
গণতান্ত্রিক দেশত বৃত্তিমূলক শিক্ষাৰ লক্ষ্যৰ প্ৰয়োজনীয়তা হ’ল ব্যক্তিক অৰ্থনৈতিকভাৱে স্বাৱলম্বী কৰা, জীৱিকাৰ সুযোগ সৃষ্টি কৰা আৰু সমাজৰ উৎপাদনশীলতা বৃদ্ধি কৰা। ই গণতান্ত্রিক সমতা আৰু সামাজিক প্ৰগতিত অৰিহণা যোগায়।
Long Questions
১। বৃত্তিমূলক শিক্ষাৰ লক্ষ্য বুলিলে কি বুজা? এই লক্ষ্যৰ সবলতা আৰু দুৰ্বলতাৰ দিশসমূহ আলোচনা কৰা। (What do you mean by vocational aim of education? Discuss the merits and demerits of this aim.)
বৃত্তিমূলক শিক্ষাৰ লক্ষ্যৰ অৰ্থ:
বৃত্তিমূলক শিক্ষাৰ লক্ষ্য হ’ল শিক্ষাৰ জৰিয়তে ব্যক্তিক নিৰ্দিষ্ট পেশা বা জীৱিকাৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় দক্ষতা, জ্ঞান আৰু কাৰিকৰী প্ৰশিক্ষণ প্ৰদান কৰা। এই লক্ষ্যৰ উদ্দেশ্য হ’ল ব্যক্তিক অৰ্থনৈতিকভাৱে স্বাৱলম্বী কৰা আৰু সমাজৰ উৎপাদনশীলতা বৃদ্ধি কৰা। ই ব্যক্তিক জীৱনৰ ব্যৱহাৰিক প্ৰয়োজন পূৰণৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰে, যেনে—কাৰিকৰী কাম, ব্যৱসায়, কৃষি, চিকিৎসা আদি ক্ষেত্ৰত দক্ষতা অৰ্জন।
সবলতাসমূহ (Merits):
১। অৰ্থনৈতিক স্বাৱলম্বিতা: বৃত্তিমূলক শিক্ষা ব্যক্তিক জীৱিকাৰ্জনৰ বাবে দক্ষতা প্ৰদান কৰে, যাৰ ফলত তেওঁ অৰ্থনৈতিকভাৱে স্বাধীন হয়।
২। সমাজৰ উৎপাদনশীলতা বৃদ্ধি: এই শিক্ষাৰ জৰিয়তে দক্ষ শ্ৰমিকৰ সংখ্যা বৃদ্ধি পায়, যি সমাজৰ অৰ্থনৈতিক উন্নতিৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ।
৩। বেকাৰী সমস্যা হ্ৰাস: বৃত্তিমূলক শিক্ষাই যুৱক-যুৱতীসকলক কৰ্মসংস্থানৰ সুযোগ প্ৰদান কৰি বেকাৰী হ্ৰাস কৰে।
৪। ব্যৱহাৰিক জ্ঞান: এই লক্ষ্যই জীৱনৰ বাস্তৱ প্ৰয়োজনৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে, যাৰ ফলত ব্যক্তি জীৱনৰ সমস্যাৰ সন্মুখীন হ’বলৈ সক্ষম হয়।
৫। গণতান্ত্রিক সমতা: গণতান্ত্রিক দেশত এই শিক্ষাই সকলো শ্ৰেণীৰ মানুহক জীৱিকাৰ সুযোগ প্ৰদান কৰি সমতাৰ ভাৱ জাগ্ৰত কৰে।
দুৰ্বলতাসমূহ (Demerits):
১। একপক্ষীয় দৃষ্টিভংগী: বৃত্তিমূলক শিক্ষাই কেৱল জীৱিকাৰ্জনৰ দিশত গুৰুত্ব দিয়ে, ব্যক্তিৰ বৌদ্ধিক, নৈতিক বা সাংস্কৃতিক বিকাশক অৱহেলা কৰে।
২। মানৱীয় গুণৰ অভাৱ: এই লক্ষ্যই সৃষ্টিশীলতা, নৈতিকতা আৰু সৌন্দৰ্যবোধৰ বিকাশত গুৰুত্ব নিদিয়ে।
৩। শিক্ষাৰ সংকীৰ্ণতা: ব্যক্তিক কেৱল নিৰ্দিষ্ট পেশাৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰে, যাৰ ফলত জীৱনৰ অন্যান্য দিশৰ প্ৰতি তেওঁৰ দৃষ্টিভংগী সীমিত হৈ পৰে।
৪। বৌদ্ধিক বিকাশৰ অভাৱ: এই শিক্ষাই প্ৰায়ে তত্ত্বগত জ্ঞানৰ পৰিৱৰ্তে কাৰিকৰী দক্ষতাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে, যাৰ ফলত ব্যক্তিৰ বৌদ্ধিক বিকাশ বাধাগ্ৰস্ত হয়।
২। শিক্ষাৰ লক্ষ্যক প্ৰভাৱিত কৰা দিশসমূহ আলোচনা কৰা। (Discuss the factors that influence the aims of education.)
শিক্ষাৰ লক্ষ্যসমূহ বিভিন্ন কাৰকৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হয়। এই কাৰকসমূহৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি শিক্ষাৰ লক্ষ্য সময়, স্থান আৰু সমাজৰ প্ৰেক্ষাপটত পৰিৱৰ্তিত হয়। চমুকৈ তলত প্ৰধান কাৰকসমূহ আলোচনা কৰা হ’ল:
১. ৰাজনৈতিক ধাৰণাৰ প্ৰভাৱ (Influence of Political Ideology):
ৰাষ্ট্ৰৰ ৰাজনৈতিক আদৰ্শই শিক্ষাৰ লক্ষ্য নিৰ্ধাৰণত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। গণতান্ত্রিক ৰাষ্ট্ৰত শিক্ষাৰ লক্ষ্য হ’ল সুনাগৰিকত্ব, সমতা আৰু স্বাধীন চিন্তাধাৰাৰ বিকাশ, আনহাতে একনায়কত্ববাদী ৰাষ্ট্ৰত ৰাষ্ট্ৰৰ প্রতি আনুগত্য আৰু নিৰ্দিষ্ট আদৰ্শৰ প্ৰচাৰৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া হয়। ৰাজনৈতিক শক্তিৰ উত্থান-পতনৰ সৈতে শিক্ষাৰ লক্ষ্যো পৰিৱৰ্তন হয়।
২. আৰ্থ-সামাজিক সমস্যা (Socio-Economic Problems):
সমাজৰ অৰ্থনৈতিক আৰু সামাজিক অৱস্থাই শিক্ষাৰ লক্ষ্যক প্ৰভাৱিত কৰে। প্ৰাচীন সমাজত শিক্ষাৰ লক্ষ্য আছিল আধ্যাত্মিক বিকাশ, কিন্তু বৰ্তমান জটিল সমাজত অৰ্থনৈতিক স্বাৱলম্বিতা আৰু উৎপাদনশীলতাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া হয়। উদাহৰণস্বৰূপ, ১৯৬৪-৬৬ চনৰ শিক্ষা আয়োগে উৎপাদন বৃদ্ধিক শিক্ষাৰ জাতীয় লক্ষ্য হিচাপে স্বীকৃতি দিছিল।
৩. জীৱন দৰ্শনৰ প্ৰভাৱ (Influence of Philosophy of Life):
শিক্ষাৰ লক্ষ্য জীৱন দৰ্শনৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। আদৰ্শবাদী দৰ্শনে আত্মোপলব্ধিক, প্ৰকৃতিবাদে আত্মপ্ৰকাশক আৰু প্ৰয়োগবাদে পৰিৱেশ নিয়ন্ত্ৰণৰ ক্ষমতাক শিক্ষাৰ লক্ষ্য হিচাপে গণ্য কৰে। শিক্ষাবিদৰ দৰ্শনৰ পাৰ্থক্যৰ বাবে শিক্ষাৰ লক্ষ্যও ভিন্ন হয়।
৪. জ্ঞানৰ বিস্ফোৰণ (Explosion of Knowledge):
একবিংশ শতিকাৰ জ্ঞানৰ বিস্ফোৰণৰ ফলত আৰ্থ-সামাজিক জীৱনত দ্ৰুত পৰিৱৰ্তন ঘটিছে। বিজ্ঞান আৰু কাৰিকৰী বিজ্ঞানৰ প্ৰয়োগৰ ফলত শিক্ষাৰ লক্ষ্য নতুন মূল্যবোধৰ সৈতে সংগতি ৰাখি নিৰ্ধাৰণ কৰা হয়।
৫. জীৱনৰ উচ্চ আদৰ্শ (Higher Ideals of Life):
ভাৰত আৰু চীনৰ দৰে দেশত উচ্চ মূল্যবোধ, যেনে মানৱসেৱা, শিক্ষাৰ লক্ষ্য নিৰ্ধাৰণত প্ৰভাৱ ফেলে। এই দেশসমূহত শিক্ষাৰ লক্ষ্য জীৱনৰ উচ্চ আদৰ্শৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি গঢ় লৈ উঠে।
৬. মানৱ প্ৰকৃতিৰ ভিন্ন মত (Different Views on Human Nature):
বিভিন্ন দাৰ্শনিকে মানৱ প্ৰকৃতিৰ ভিন্ন ব্যাখ্যা প্ৰদান কৰে। আদৰ্শবাদে আত্মোপলব্ধি, প্ৰকৃতিবাদে প্ৰকৃতিগত গুণ আৰু প্ৰয়োগবাদে ব্যৱহাৰিক দিশৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে, যিয়ে শিক্ষাৰ লক্ষ্যক প্ৰভাৱিত কৰে।
৭. শিক্ষাৰ বিভিন্ন প্ৰকাৰ (Different Types of Education):
শিক্ষাৰ প্ৰকাৰ, যেনে—সাধাৰণ, কাৰিকৰী, চিকিৎসা শিক্ষা, লক্ষ্য নিৰ্ধাৰণত প্ৰভাৱ ফেলে। প্ৰতিটো প্ৰকাৰৰ শিক্ষাৰ নিজস্ব উদ্দেশ্য থাকে।
৩। শিক্ষাৰ ব্যক্তিকেন্দ্ৰিক লক্ষ্য কি? ইয়াৰ সবলতা আৰু দুৰ্বলতাসমূহ আলোচনা কৰা। (What is individual aim of education? Discuss the merits and demerits of this aim.)
ব্যক্তিকেন্দ্ৰিক লক্ষ্যৰ অৰ্থ:
শিক্ষাৰ ব্যক্তিকেন্দ্ৰিক লক্ষ্য হ’ল ব্যক্তিৰ নিজস্ব যোগ্যতা, সম্ভাৱনীয়তা, আগ্ৰহ আৰু ব্যক্তিত্বৰ পূৰ্ণ বিকাশ সাধন কৰা। এই লক্ষ্যৰ মূল উদ্দেশ্য হ’ল ব্যক্তিক আত্মপ্ৰকাশৰ সুযোগ প্ৰদান কৰি তেওঁক স্বাধীন, সৃষ্টিশীল আৰু পৰিপক্ক ব্যক্তি হিচাপে গঢ়ি তোলা। ই ব্যক্তিৰ শাৰীৰিক, মানসিক, নৈতিক আৰু আধ্যাত্মিক দিশৰ বিকাশৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে।
সবলতাসমূহ (Merits):
১। ব্যক্তিত্বৰ বিকাশ: এই লক্ষ্যই ব্যক্তিৰ স্বকীয় গুণ, সৃষ্টিশীলতা আৰু আত্মবিশ্বাসৰ বিকাশত সহায় কৰে।
২। আত্মপ্ৰকাশৰ সুযোগ: ব্যক্তিক নিজৰ সম্ভাৱনা উপলব্ধি কৰাৰ সুযোগ প্ৰদান কৰে, যাৰ ফলত তেওঁ স্বাধীনভাৱে জীৱন যাপন কৰিব পাৰে।
৩। মনোবৈজ্ঞানিক ভিত্তি: এই লক্ষ্য শিশুৰ আগ্ৰহ আৰু সক্ষমতাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি শিক্ষা প্ৰদান কৰে, যি শিক্ষণ প্ৰক্ৰিয়াক অধিক ফলপ্ৰসূ কৰে।
৪। সৃষ্টিশীলতাৰ প্ৰসাৰ: ব্যক্তিৰ স্বাধীন চিন্তাধাৰা আৰু নতুন ধাৰণাৰ সৃষ্টিত অৰিহণা যোগায়।
৫। সমাজৰ উন্নতি: ব্যক্তিৰ বিকাশৰ জৰিয়তে সমাজৰ সামগ্ৰিক উন্নতি ঘটে, কাৰণ উন্নত ব্যক্তিয়ে সমাজৰ কল্যাণত অৰিহণা যোগায়।
দুৰ্বলতাসমূহ (Demerits):
১। সামাজিক দায়িত্বৰ অৱহেলা: এই লক্ষ্যই ব্যক্তিৰ নিজৰ বিকাশৰ ওপৰত অত্যধিক গুৰুত্ব দিয়ে, যাৰ ফলত সমাজৰ প্ৰতি তেওঁৰ দায়িত্ব অৱহেলিত হ’ব পাৰে।
২। আত্মকেন্দ্ৰিকতা: ব্যক্তি আত্মকেন্দ্ৰিক হৈ পৰিব পাৰে, যি সমাজৰ সামগ্ৰিক কল্যাণৰ বাবে ক্ষতিকাৰক।
৩। ব্যয়বহুল প্ৰক্ৰিয়া: প্ৰতিজন ব্যক্তিৰ আগ্ৰহ অনুসৰি শিক্ষা প্ৰদান কৰা সম্পদ আৰু সময়ৰ দিশৰ পৰা ব্যয়বহুল।
৪। সামাজিক সংহতিৰ অভাৱ: অত্যধিক ব্যক্তিকেন্দ্ৰিক শিক্ষাই সামাজিক ঐক্য আৰু সহযোগিতাৰ অভাৱ সৃষ্টি কৰিব পাৰে।
৪। শিক্ষাৰ সমাজকেন্দ্ৰিক লক্ষ্যৰ সবলতা আৰু দুৰ্বলতাসমূহ আলোচনা কৰা। (Discuss the merits and demerits of social aim of education.)
সমাজকেন্দ্ৰিক লক্ষ্যৰ অৰ্থ:
শিক্ষাৰ সমাজকেন্দ্ৰিক লক্ষ্য হ’ল ব্যক্তিক সমাজৰ এক দায়িত্বশীল সদস্য হিচাপে গঢ়ি তোলা, যাতে তেওঁ সমাজৰ কল্যাণ, সামাজিক ঐক্য, আৰু প্ৰগতিত অৰিহণা যোগায়। এই লক্ষ্যই সমাজৰ সাংস্কৃতিক, অৰ্থনৈতিক আৰু ৰাজনৈতিক প্ৰয়োজনৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে।
সবলতাসমূহ (Merits):
১। সামাজিক ঐক্য: এই লক্ষ্যই ব্যক্তিক সমাজৰ সৈতে সমাযোজন কৰি সামাজিক সংহতি আৰু ঐক্যৰ ভাৱ জাগ্ৰত কৰে।
২। দায়িত্বশীল নাগৰিকত্ব: ব্যক্তিক সমাজৰ প্ৰতি দায়িত্বশীল কৰি নাগৰিক হিচাপে তেওঁৰ কৰ্তব্য পালনত সহায় কৰে।
৩। সমাজৰ প্ৰগতি: শিক্ষিত ব্যক্তিয়ে সমাজৰ অৰ্থনৈতিক, সাংস্কৃতিক আৰু ৰাজনৈতিক উন্নতিত অৰিহণা যোগায়।
৪। সামাজিক সমস্যাৰ সমাধান: এই লক্ষ্যই ব্যক্তিক সমাজৰ সমস্যাৰ প্ৰতি সচেতন কৰি সেইবোৰ সমাধানৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰে।
৫। গণতান্ত্রিক মূল্যবোধ: গণতান্ত্রিক সমাজত এই লক্ষ্যই সমতা, সহযোগিতা আৰু সহনশীলতাৰ বিকাশত সহায় কৰে।
দুৰ্বলতাসমূহ (Demerits):
১। ব্যক্তিৰ স্বাধীনতা হ্ৰাস: অত্যধিক সমাজকেন্দ্ৰিক শিক্ষাই ব্যক্তিৰ স্বাধীনতা আৰু আত্মপ্ৰকাশৰ সুযোগ সীমিত কৰিব পাৰে।
২। ব্যক্তিত্বৰ অৱহেলা: এই লক্ষ্যই সমাজৰ প্ৰয়োজনৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে, যাৰ ফলত ব্যক্তিৰ নিজস্ব যোগ্যতা আৰু আগ্ৰহ অৱহেলিত হ’ব পাৰে।
৩। একঘেয়ামী শিক্ষা: সমাজৰ সকলোৰে বাবে একেধৰণৰ শিক্ষা প্ৰদানৰ ফলত ব্যক্তিৰ স্বকীয়তা হেৰাই যাব পাৰে।
৪। সৃষ্টিশীলতাৰ অভাৱ: ব্যক্তিৰ সৃষ্টিশীল চিন্তাধাৰা আৰু নতুন ধাৰণাৰ বিকাশ বাধাগ্ৰস্ত হ’ব পাৰে।
৫। শিক্ষাৰ উদাৰনৈতিক লক্ষ্যৰ সবলতা আৰু দুৰ্বলতাসমূহ আলোচনা কৰা। (Discuss the merits and demerits of liberal aim of education.)
উদাৰনৈতিক লক্ষ্যৰ অৰ্থ:
শিক্ষাৰ উদাৰনৈতিক লক্ষ্য হ’ল ব্যক্তিৰ বৌদ্ধিক, নৈতিক, সাংস্কৃতিক আৰু মানৱীয় গুণৰ সম্পূৰ্ণ বিকাশ সাধন কৰা। এই লক্ষ্যই ব্যক্তিক জীৱনৰ বিভিন্ন দিশত সুষম, সংগঠিত আৰু সৃষ্টিশীল জীৱন যাপনৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰে। ই জ্ঞানৰ বিস্তাৰ, সৌন্দৰ্যবোধ আৰু নৈতিক মূল্যবোধৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে।
সবলতাসমূহ (Merits):
১। বৌদ্ধিক বিকাশ: এই লক্ষ্যই ব্যক্তিৰ চিন্তাশক্তি, বিশ্লেষণ ক্ষমতা আৰু সৃষ্টিশীলতাৰ বিকাশত সহায় কৰে।
২। সাংস্কৃতিক উৎকৰ্ষ: শিল্প, সাহিত্য, সংগীত আদি মানৱীয় বিষয়ৰ অধ্যয়নৰ জৰিয়তে ব্যক্তিৰ সাংস্কৃতিক জ্ঞান বৃদ্ধি পায়।
৩। নৈতিক গুণৰ বিকাশ: সততা, সহানুভূতি আৰু ন্যায়পৰায়ণতাৰ দৰে গুণৰ বিকাশ ঘটে, যি সমাজৰ কল্যাণত অৰিহণা যোগায়।
৪। সুষম জীৱন: ব্যক্তিৰ শাৰীৰিক, মানসিক আৰু আধ্যাত্মিক দিশৰ সুসংগঠিত বিকাশৰ ফলত তেওঁ সুষম জীৱন যাপন কৰিব পাৰে।
৫। জীৱনৰ প্ৰতি বহল দৃষ্টিভংগী: এই শিক্ষাই ব্যক্তিক জীৱনৰ বিভিন্ন দিশৰ প্ৰতি উদাৰ আৰু সহনশীল দৃষ্টিভংগী প্ৰদান কৰে।
দুৰ্বলতাসমূহ (Demerits):
১। ব্যৱহাৰিকতাৰ অভাৱ: উদাৰনৈতিক শিক্ষা প্ৰায়ে তত্ত্বগত হয়, যাৰ ফলত জীৱনৰ ব্যৱহাৰিক সমস্যাৰ সমাধানত অকাৰ্যকৰী হ’ব পাৰে।
২। অৰ্থনৈতিক স্বাৱলম্বিতাৰ অভাৱ: এই শিক্ষাই জীৱিকাৰ্জনৰ দক্ষতা প্ৰদান নকৰে, যাৰ ফলত ব্যক্তি অৰ্থনৈতিকভাৱে নিৰ্ভৰশীল হৈ থাকিব পাৰে।
৩। বাস্তৱৰ পৰা বিচ্ছিন্নতা: অত্যধিক তত্ত্বগত জ্ঞানৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়াৰ ফলত ব্যক্তি সমাজৰ বাস্তৱ পৰিস্থিতিৰ পৰা বিচ্ছিন্ন হ’ব পাৰে।
৪। সময় আৰু সম্পদৰ অপচয়: এই শিক্ষা দীৰ্ঘম্যাদী আৰু ব্যয়বহুল হ’ব পাৰে, যি সকলোৰে বাবে সুলভ নহয়।
৬। বৃত্তিমূলক শিক্ষাৰ লক্ষ্য আৰু উদাৰনৈতিক শিক্ষাৰ লক্ষ্যৰ মাজৰ পাৰ্থক্যসমূহ কি কি? (What are the differences between vocational aim of education and liberal aim of education?)
বৃত্তিমূলক শিক্ষাৰ লক্ষ্য আৰু উদাৰনৈতিক শিক্ষাৰ লক্ষ্যৰ মাজৰ পাৰ্থক্যসমূহ:
১। উদ্দেশ্য (Objective):
- বৃত্তিমূলক লক্ষ্য: ব্যক্তিক নিৰ্দিষ্ট পেশা বা জীৱিকাৰ বাবে দক্ষতা, জ্ঞান আৰু কাৰিকৰী প্ৰশিক্ষণ প্ৰদান কৰি অৰ্থনৈতিকভাৱে স্বাৱলম্বী কৰা।
- উদাৰনৈতিক লক্ষ্য: ব্যক্তিৰ বৌদ্ধিক, নৈতিক, সাংস্কৃতিক আৰু মানৱীয় গুণৰ সম্পূৰ্ণ বিকাশ সাধন কৰি সুষম আৰু সৃষ্টিশীল জীৱন যাপনৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰা।
২। গুৰুত্ব (Focus):
- বৃত্তিমূলক লক্ষ্য: জীৱনৰ ব্যৱহাৰিক প্ৰয়োজন, যেনে—কাৰিকৰী দক্ষতা, জীৱিকাৰ্জন আৰু অৰ্থনৈতিক উৎপাদনশীলতাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে।
- উদাৰনৈতিক লক্ষ্য: জ্ঞানৰ বিস্তাৰ, সৌন্দৰ্যবোধ, নৈতিক মূল্যবোধ আৰু ব্যক্তিৰ বৌদ্ধিক সৃষ্টিশীলতাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে।
৩। শিক্ষাৰ প্ৰকৃতি (Nature of Education):
- বৃত্তিমূলক লক্ষ্য: শিক্ষা সংকীৰ্ণ আৰু পেশা-কেন্দ্ৰিক, য’ত নিৰ্দিষ্ট ক্ষেত্ৰৰ কাৰিকৰী জ্ঞানৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া হয়।
- উদাৰনৈতিক লক্ষ্য: শিক্ষা বহল আৰু সামগ্ৰিক, য’ত শিল্প, সাহিত্য, দৰ্শন আদি বিষয়ৰ অধ্যয়নৰ জৰিয়তে ব্যক্তিৰ বিকাশ ঘটে।
৪। ফলাফল (Outcome):
- বৃত্তিমূলক লক্ষ্য: ব্যক্তি অৰ্থনৈতিকভাৱে স্বাধীন হয় আৰু সমাজৰ উৎপাদনশীলতাত অৰিহণা যোগায়।
- উদাৰনৈতিক লক্ষ্য: ব্যক্তি বৌদ্ধিকভাৱে সমৃদ্ধ, নৈতিকভাৱে সচেতন আৰু সাংস্কৃতিকভাৱে উন্নত হয়।
৫। সামাজিক প্ৰভাৱ (Social Impact):
- বৃত্তিমূলক লক্ষ্য: সমাজৰ অৰ্থনৈতিক প্ৰগতি আৰু বেকাৰী হ্ৰাসত সহায় কৰে।
- উদাৰনৈতিক লক্ষ্য: সমাজৰ সাংস্কৃতিক, নৈতিক আৰু বৌদ্ধিক উৎকৰ্ষত অৰিহণা যোগায়।
৬। প্ৰয়োগৰ ক্ষেত্ৰ (Scope of Application):
- বৃত্তিমূলক লক্ষ্য: জীৱনৰ বাস্তৱ সমস্যা সমাধান আৰু জীৱিকাৰ্জনৰ ক্ষেত্ৰত অধিক প্ৰযোজ্য।
- উদাৰনৈতিক লক্ষ্য: জীৱনৰ সামগ্ৰিক দিশত, যেনে—ব্যক্তিত্বৰ বিকাশ আৰু সৃষ্টিশীলতাৰ ক্ষেত্ৰত অধিক প্ৰযোজ্য।
৭। শিক্ষাৰ গণতান্ত্রিক লক্ষ্যৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা। (Discuss about democratic aim of education.)
শিক্ষাৰ গণতান্ত্রিক লক্ষ্যৰ অৰ্থ:
শিক্ষাৰ গণতান্ত্রিক লক্ষ্য হ’ল ব্যক্তিক গণতান্ত্রিক সমাজৰ দায়িত্বশীল আৰু সচেতন নাগৰিক হিচাপে গঢ়ি তোলা, যাতে তেওঁ গণতান্ত্রিক মূল্যবোধ, যেনে—সমতা, স্বাধীনতা, সহনশীলতা আৰু সহযোগিতাৰ প্ৰতি শ্ৰদ্ধাশীল হয়। এই লক্ষ্যৰ উদ্দেশ্য হ’ল ব্যক্তিক গণতান্ত্রিক প্ৰক্ৰিয়াত অংশগ্ৰহণৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰা আৰু সমাজৰ সামগ্ৰিক কল্যাণত অৰিহণা যোগোৱা।
গণতান্ত্রিক লক্ষ্যৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ:
১। সমতাৰ শিক্ষা: গণতান্ত্রিক শিক্ষাই সকলো শ্ৰেণীৰ মানুহৰ বাবে সমান শিক্ষাৰ সুযোগ প্ৰদান কৰে, জাতি, ধৰ্ম বা অৰ্থনৈতিক অৱস্থা নিৰ্বিশেষে।
২। স্বাধীন চিন্তাধাৰা: ব্যক্তিৰ যুক্তিবাদী চিন্তাশক্তি আৰু স্বাধীন মতামত প্ৰকাশৰ ক্ষমতাৰ বিকাশ ঘটায়।
৩। সহনশীলতা আৰু সহযোগিতা: বিভিন্ন মতামত আৰু সংস্কৃতিৰ প্ৰতি সহনশীলতা আৰু সহযোগিতাৰ মনোভাৱ গঢ়ি তোলে।
৪। নাগৰিক দায়িত্ব: ব্যক্তিক ভোটদান, আইন মান্য কৰা আৰু সমাজৰ উন্নতিত অংশগ্ৰহণৰ দৰে নাগৰিক দায়িত্ব পালনৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰে।
৫। সামাজিক ন্যায়: গণতান্ত্রিক শিক্ষাই সামাজিক ন্যায়, সমতা আৰু অধিকাৰৰ প্ৰতি সচেতনতা সৃষ্টি কৰে।
গণতান্ত্রিক লক্ষ্যৰ গুৰুত্ব:
- গণতান্ত্রিক সমাজৰ স্থায়িত্ব আৰু প্ৰগতিৰ বাবে শিক্ষিত আৰু সচেতন নাগৰিকৰ প্ৰয়োজন।
- এই লক্ষ্যই ব্যক্তিক গণতান্ত্রিক প্ৰক্ৰিয়া, যেনে—নিৰ্বাচন, আইন প্ৰণয়ন আৰু জনমত গঠনত অংশগ্ৰহণৰ বাবে সক্ষম কৰে।
- ই সমাজৰ বিভিন্ন শ্ৰেণীৰ মাজত সামাজিক ঐক্য আৰু সহযোগিতাৰ ভাৱ জাগ্ৰত কৰে।
উদাহৰণ: ভাৰতৰ দৰে গণতান্ত্রিক দেশত শিক্ষাৰ গণতান্ত্রিক লক্ষ্যই সংবিধানৰ মূল্যবোধ, যেনে—ন্যায়, স্বাধীনতা, সমতা আৰু ভাতৃত্ববোধৰ প্ৰতি শ্ৰদ্ধাশীল নাগৰিক গঢ়ি তুলিবলৈ চেষ্টা কৰে।
৮। শিক্ষাৰ সুনাগৰিকত্বৰ লক্ষ্যৰ সবলতা আৰু দুৰ্বলতাসমূহ আলোচনা কৰা। (Discuss the merits and demerits of citizenship aim of education.)
সুনাগৰিকত্বৰ লক্ষ্যৰ অৰ্থ:
শিক্ষাৰ সুনাগৰিকত্বৰ লক্ষ্য হ’ল ব্যক্তিক দায়িত্বশীল, যুক্তিবাদী আৰু সমাজৰ প্ৰতি সচেতন নাগৰিক হিচাপে গঢ়ি তোলা। এই লক্ষ্যৰ উদ্দেশ্য হ’ল ব্যক্তিক ৰাজনৈতিক, সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক দায়িত্ব পালনৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰা, যাতে তেওঁ গণতান্ত্রিক সমাজৰ উন্নতিত অৰিহণা যোগায়।
সবলতাসমূহ (Merits):
১। দায়িত্বশীল নাগৰিক গঠন: এই লক্ষ্যই ব্যক্তিক ভোটদান, আইন মান্য কৰা আৰু সমাজৰ কল্যাণৰ বাবে কাম কৰাৰ দৰে নাগৰিক দায়িত্ব পালনৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰে।
২। সামাজিক সচেতনতা: ব্যক্তিক সমাজৰ সমস্যা, যেনে—দাৰিদ্ৰ্য, বৈষম্য, পৰিৱেশৰ ক্ষতিৰ প্ৰতি সচেতন কৰি সমাধানৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰে।
৩। গণতান্ত্রিক মূল্যবোধৰ প্ৰচাৰ: সমতা, স্বাধীনতা, সহনশীলতা আৰু ন্যায়ৰ প্ৰতি শ্ৰদ্ধাশীল মনোভাৱ গঢ়ি তোলে।
৪। সামাজিক ঐক্য: বিভিন্ন জাতি, ধৰ্ম আৰু সংস্কৃতিৰ মানুহৰ মাজত ঐক্য আৰু সহযোগিতাৰ ভাৱ জাগ্ৰত কৰে।
৫। ৰাজনৈতিক স্থিতিশীলতা: শিক্ষিত নাগৰিকে গণতান্ত্রিক প্ৰক্ৰিয়াত সঠিকভাৱে অংশগ্ৰহণ কৰি ৰাজনৈতিক স্থিতিশীলতা বজাই ৰখাত সহায় কৰে।
দুৰ্বলতাসমূহ (Demerits):
১। ব্যক্তিৰ স্বাধীনতাৰ সীমাবদ্ধতা: অত্যধিক নাগৰিক দায়িত্বৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিলে ব্যক্তিৰ আত্মপ্ৰকাশ আৰু স্বাধীনতা সীমিত হ’ব পাৰে।
২।
ব্যক্তিত্বৰ অৱহেলা: এই লক্ষ্যই সমাজৰ প্ৰয়োজনৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে, যাৰ ফলত ব্যক্তিৰ নিজস্ব যোগ্যতা আৰু আগ্ৰহ অৱহেলিত হ’ব পাৰে।
৩।
একঘেয়ামী শিক্ষা: সকলোৰে বাবে একেধৰণৰ নাগৰিক শিক্ষা প্ৰদানৰ ফলত ব্যক্তিৰ সৃষ্টিশীলতা আৰু স্বকীয়তা হেৰাই যাব পাৰে।
৪।
ব্যৱহাৰিক সমস্যা: এই শিক্ষাৰ জৰিয়তে জীৱিকাৰ্জনৰ দক্ষতা প্ৰদান নকৰাৰ ফলত ব্যক্তি অৰ্থনৈতিকভাৱে নিৰ্ভৰশীল হৈ থাকিব পাৰে।
৯। শিক্ষাৰ নৈতিক লক্ষ্যৰ সবলতা আৰু দুৰ্বলতাসমূহ আলোচনা কৰা। (Discuss the merits and demerits of moral aim of education.)
নৈতিক লক্ষ্যৰ অৰ্থ:
শিক্ষাৰ নৈতিক লক্ষ্য হ’ল ব্যক্তিৰ চৰিত্ৰ গঠন কৰি সততা, ন্যায়পৰায়ণতা, সহানুভূতি, দায়িত্ববোধ আৰু অন্যান্য নৈতিক গুণৰ বিকাশ সাধন কৰা। এই লক্ষ্যৰ উদ্দেশ্য হ’ল ব্যক্তিক নৈতিকভাৱে সচেতন আৰু সমাজত গ্ৰহণযোগ্য আচৰণ প্ৰদৰ্শনকাৰী ব্যক্তি হিচাপে গঢ়ি তোলা।
সবলতাসমূহ (Merits):
১। চৰিত্ৰ গঠন: এই লক্ষ্যই ব্যক্তিৰ নৈতিক চৰিত্ৰ গঠন কৰি তেওঁক সৎ, ন্যায়পৰায়ণ আৰু দায়িত্বশীল ব্যক্তি হিচাপে গঢ়ি তোলে।
২। সামাজিক কল্যাণ: নৈতিকভাৱে শিক্ষিত ব্যক্তিয়ে সমাজৰ কল্যাণৰ বাবে কাম কৰে আৰু সামাজিক সম্পৰ্ক উন্নত কৰে।
৩। নৈতিক সংকটৰ সমাধান: ব্যক্তিক নৈতিক সংকটৰ সন্মুখীন হ’লে সঠিক সিদ্ধান্ত গ্ৰহণৰ ক্ষমতা প্ৰদান কৰে।
৪। সামাজিক শৃংখলা: নৈতিক শিক্ষাই সমাজত শৃংখলা আৰু স্থিতিশীলতা বজাই ৰখাত সহায় কৰে।
৫। মানৱীয় গুণৰ বিকাশ: সহানুভূতি, সহযোগিতা আৰু মানৱতাবোধৰ দৰে গুণৰ বিকাশ ঘটায়।
দুৰ্বলতাসমূহ (Demerits):
১। ব্যৱহাৰিকতাৰ অভাৱ: নৈতিক শিক্ষা প্ৰায়ে তত্ত্বগত হয়, যাৰ ফলত জীৱনৰ বাস্তৱ সমস্যাৰ সমাধানত অকাৰ্যকৰী হ’ব পাৰে।
২। জীৱিকাৰ্জনৰ দক্ষতাৰ অভাৱ: এই লক্ষ্যই অৰ্থনৈতিক স্বাৱলম্বিতাৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় দক্ষতা প্ৰদান নকৰে।
৩। বিষয়ভিত্তিকতা: নৈতিকতাৰ ধাৰণা সমাজ আৰু সংস্কৃতি অনুসৰি ভিন্ন হয়, যাৰ ফলত ইয়াক সাৰ্বজনীনভাৱে প্ৰয়োগ কৰাটো কঠিন।
৪। অত্যধিক নিয়ন্ত্ৰণ: নৈতিক শিক্ষাই ব্যক্তিৰ স্বাধীন চিন্তাধাৰা আৰু সৃষ্টিশীলতাক সীমিত কৰিব পাৰে।
১০। শিক্ষাৰ পূৰ্ণ জীৱন-যাপনৰ লক্ষ্যৰ সবলতা আৰু দুৰ্বলতাসমূহ আলোচনা কৰা। (Discuss the merits and demerits of complete living aim of education.)
পূৰ্ণ জীৱন-যাপনৰ লক্ষ্যৰ অৰ্থ:
শিক্ষাৰ পূৰ্ণ জীৱন-যাপনৰ লক্ষ্য হ’ল ব্যক্তিৰ শাৰীৰিক, মানসিক, সামাজিক, নৈতিক আৰু আধ্যাত্মিক দিশৰ সম্পূৰ্ণ বিকাশ সাধন কৰা, যাতে তেওঁ জীৱনৰ বিভিন্ন সমস্যাৰ সন্মুখীন হৈ সুস্থ, সুষম আৰু পূৰ্ণাংগ জীৱন যাপন কৰিব পাৰে। এই লক্ষ্যই জীৱনৰ সকলো দিশৰ প্ৰতি গুৰুত্ব দিয়ে।
সবলতাসমূহ (Merits):
১। সামগ্ৰিক বিকাশ: এই লক্ষ্যই ব্যক্তিৰ শাৰীৰিক, মানসিক, নৈতিক আৰু সামাজিক দিশৰ সুসংগঠিত বিকাশ সাধন কৰে।
২। জীৱনৰ প্ৰতি সুষম দৃষ্টিভংগী: ব্যক্তিক জীৱনৰ বিভিন্ন দিশৰ প্ৰতি সুষম আৰু বহল দৃষ্টিভংগী প্ৰদান কৰে।
৩। সমস্যা সমাধানৰ ক্ষমতা: জীৱনৰ ব্যৱহাৰিক সমস্যাৰ সন্মুখীন হ’বলৈ আৰু সেইবোৰ সমাধানৰ বাবে ব্যক্তিক সক্ষম কৰে।
৪। সামাজিক আৰু ব্যক্তিগত কল্যাণ: ব্যক্তিৰ বিকাশৰ জৰিয়তে সমাজৰ সামগ্ৰিক কল্যাণত অৰিহণা যোগায়।
৫। নমনীয়তা: এই লক্ষ্য সকলো ধৰণৰ সমাজ আৰু সংস্কৃতিৰ বাবে প্ৰযোজ্য, কাৰণ ই জীৱনৰ সাৰ্বজনীন দিশৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে।
দুৰ্বলতাসমূহ (Demerits):
১। অত্যধিক ব্যাপকতা: এই লক্ষ্য অত্যন্ত ব্যাপক, যাৰ ফলত শিক্ষাৰ নিৰ্দিষ্ট দিশত মনোযোগ কেন্দ্ৰীভূত কৰাটো কঠিন হয়।
২। ব্যৱহাৰিক প্ৰয়োগৰ অসুবিধা: সকলো দিশৰ বিকাশৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় সম্পদ, সময় আৰু পাঠ্যক্ৰমৰ অভাৱ হ’ব পাৰে।
৩। অৰ্থনৈতিক দিশৰ অৱহেলা: জীৱিকাৰ্জনৰ দক্ষতাৰ ওপৰত কম গুৰুত্ব দিয়াৰ ফলত ব্যক্তি অৰ্থনৈতিকভাৱে নিৰ্ভৰশীল হৈ থাকিব পাৰে।
৪। মূল্যায়নৰ জটিলতা: ব্যক্তিৰ সামগ্ৰিক বিকাশৰ মূল্যায়ন কৰাটো জটিল আৰু সময়সাপেক্ষ।
Reference
- Main Book
Disclaimer
The questions and answers published on this website are provided solely for educational purposes. We strive to ensure the accuracy of the answers based on the curriculum, but we cannot guarantee their complete correctness. Students may use these answers as a reference, but it is recommended to rely on their textbooks and teachers for studies. We are not responsible for any errors or damages arising from the use of our website’s content.
if you found any error, please comment us, I will correct as soon as possible.