Chapter 3
- পাঠ্যক্রম
- পাঠ্যক্ৰমৰ অৰ্থ আৰু প্ৰকৃতি তথা পাঠ্যক্ৰমৰ গুৰুত্ব
- পাঠ্যক্ৰমৰ প্ৰকাৰ, পাঠ্যক্ৰম প্ৰস্তুতিৰ নীতি, পাঠ্যক্ৰমৰ নিৰ্ধাৰকবোৰ
- পাঠ্যক্ৰম প্ৰস্তুতিৰ দাৰ্শনিক ভিত্তি বিশেষকৈ আদর্শবাদ, প্ৰকৃতিবাদ আৰু প্ৰয়োগবাদ
- পাঠ্যক্ৰম/অধ্যয়নৰ সহ-সম্বন্ধ-অৰ্থ, গুৰুত্ব আৰু বিভিন্ন প্ৰকাৰ
- সহ-পাঠ্যক্রম কার্যসূচী -অৰ্থ, গুৰুত্ব আৰু বিভিন্ন প্ৰকাৰ
Main Book ৰ ওপতৰ বিত্তি কৰি Answer লিখা হৈছে
কিছুমান শব্দ বাদ দি পঢ়িব যেনে- Chapter 3 ৰ প্ৰসংগ: / Chapter 3 ত
ইয়াৰ ঠাইত পাঠত উল্লেখ আছে লিখিব পাৰে
--------------------------------------------------------
১। 'Currer' শব্দটো কোন ভাষাৰ পৰা লোৱা হৈছে? (From which language is the word 'Currer' derived?)
Answer- 'Currer' শব্দটো Latin (লেটিন) ভাষাৰ পৰা লোৱা হৈছে।
২। 'Currere' শব্দটোৰ অৰ্থ লিখা। (What is the meaning of the word 'Currere'?)
Answer- 'Currere' শব্দটোৰ অৰ্থ হৈছে "Run way" (দৌৰা পথ) বা "Race Course" (ঘোঁৰা দৌৰা স্থান)।
৩। পাঠ্যক্রমৰ সংজ্ঞা দিয়া। (Define curriculum.)
Answer- পাঠ্যক্রম হৈছে শিক্ষাৰ লক্ষ্যত উপনীত হ’বৰ বাবে শিক্ষানুষ্ঠানত শিক্ষাৰ্থীৰ physical (শাৰীৰিক), mental (মানসিক), social (সামাজিক) আৰু intellectual (বৌদ্ধিক) বিকাশৰ বাবে পৰিকল্পিত বিষয়বস্তু আৰু অভিজ্ঞতাৰ সমষ্টি।
৪। মনৰোৰ পাঠ্যক্ৰমৰ সংজ্ঞাটো লিখা। (Write Monroe’s definition of curriculum.)
Answer- মনৰোৰ মতে, “পাঠ্যক্রমে শিক্ষাৰ লক্ষ্যত উপনীত হ’বৰ বাবে বিদ্যালয়ে ব্যৱহাৰ কৰা সকলো অভিজ্ঞতা (experiences) সামৰি লয়।”
Short Questions
১। পাঠ্যক্ৰম বুলিলে কি বুজা? (What do you mean by curriculum?)
Answer- পাঠ্যক্রম হৈছে শিক্ষাৰ লক্ষ্য আৰু উদ্দেশ্য পূৰণৰ বাবে শিক্ষানুষ্ঠানত শিক্ষাৰ্থীৰ physical (শাৰীৰিক), mental (মানসিক), social (সামাজিক) আৰু intellectual (বৌদ্ধিক) বিকাশৰ বাবে পৰিকল্পিত বিষয়বস্তু আৰু অভিজ্ঞতাৰ সমষ্টি। ই শ্ৰেণীকোঠাৰ ভিতৰৰ পাঠৰ লগতে বাহিৰৰ অভিজ্ঞতাকো (experiences) সামৰি লয়।
২। পাঠ্যক্ৰমৰ প্ৰকাৰসমূহ উল্লেখ কৰা। (Mention the types of curriculum.)
Answer- পাঠ্যক্রমৰ প্ৰকাৰসমূহ হ’ল:
- বিষয়কেন্দ্রিক পাঠ্যক্রম (Subject Centred Curriculum)
- কর্মকেন্দ্রিক পাঠ্যক্রম (Activity Centred Curriculum)
- শিশুকেন্দ্রিক পাঠ্যক্রম (Child Centred Curriculum)
- অভিজ্ঞতাভিত্তিক পাঠ্যক্রম (Experience-based Curriculum)
- ব্যৱহাৰিক পাঠ্যক্রম (Practical Curriculum)
- ভাৰসাম্যপূর্ণ পাঠ্যক্রম (Balanced Curriculum)
- সংহত পাঠ্যক্রম (Integrated Curriculum)
- স্থিতিশীল পাঠ্যক্রম (Rigid Curriculum)
- গতিশীল পাঠ্যক্রম (Dynamic Curriculum)
- জীৱনকেন্দ্রিক পাঠ্যক্রম (Life Centred Curriculum)
৩। সহঃপাঠ্যক্রম কাৰ্য্যসূচী কাক বোলে? (What is co-curricular activities?)
Answer- সহঃপাঠ্যক্রম কাৰ্য্যসূচী হ’ল শ্ৰেণীকোঠাৰ বাহিৰত সম্পাদিত শৈক্ষিক কাৰ্যসূচী, যিবোৰ পাঠ্যক্রমৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ। ই শিক্ষাৰ্থীৰ physical (দৈহিক), mental (মানসিক), emotional (আৱেগিক) আৰু social (সামাজিক) বিকাশত সহায় কৰে। উদাহৰণ: খেলা-ধূলা, নৃত্য, তৰ্ক, সমাজসেৱা আদি।
৪। অধ্যয়ণৰ সহ-সম্বন্ধ বুলিলে কি বুজা? (What do you mean by correlation of studies?)
Answer- অধ্যয়ণৰ সহ-সম্বন্ধ হ’ল বিভিন্ন বিষয়ৰ মাজত পাৰস্পৰিক সম্পৰ্ক স্থাপন কৰি শিক্ষা প্ৰক্ৰিয়াক অধিক ফলপ্ৰসূ কৰাৰ পদ্ধতি। ইয়াৰ দ্বাৰা এটা বিষয়ৰ জ্ঞান আন এটা বিষয়ৰ সৈতে সংযোগ কৰি শিক্ষাৰ্থীৰ বোধগম্যতা (understanding) বৃদ্ধি কৰা হয়। উদাহৰণ: ইতিহাস আৰু ভূগোলৰ মাজত সম্পৰ্ক স্থাপন।
৫। অধ্যয়ণৰ সহ-সম্বন্ধৰ প্ৰকাৰবোৰ লিখা। (Write the types of co-relation of studies.)
Answer- অধ্যয়ণৰ সহ-সম্বন্ধৰ প্ৰকাৰসমূহ হ’ল:
- উলম্ব সহ-সম্বন্ধ (Vertical Correlation): এটা বিষয়ৰ ভিতৰত বিভিন্ন স্তৰৰ মাজত সম্পৰ্ক।
- অনুভূমিক সহ-সম্বন্ধ (Horizontal Correlation): একে স্তৰৰ বিভিন্ন বিষয়ৰ মাজত সম্পৰ্ক।
- আনুষ্ঠানিক সহ-সম্বন্ধ (Systematic Correlation): পৰিকল্পিতভাৱে শিক্ষকৰ দ্বাৰা স্থাপিত সম্পৰ্ক।
- আকস্মিক সহ-সম্বন্ধ (Incidental Correlation): স্বতঃস্ফূৰ্তভাৱে শিক্ষণৰ সময়ত সৃষ্ট সম্পৰ্ক।
Long Questions
১। পাঠ্যক্রম কাক বোলে? পাঠ্যক্ৰম প্ৰস্তুতিৰ সাধাৰণ নীতি সমূহ লিখা। (What is curriculum? Write the general principles of curriculum construction.)
Answer-
পাঠ্যক্রম হৈছে শিক্ষাৰ লক্ষ্য পূৰণৰ বাবে শিক্ষানুষ্ঠানত শিক্ষাৰ্থীৰ শাৰীৰিক (physical), মানসিক (mental), সামাজিক (social) আৰু বৌদ্ধিক (intellectual) বিকাশৰ বাবে পৰিকল্পিত বিষয়বস্তু আৰু অভিজ্ঞতাৰ (experiences) সমষ্টি। ই কেৱল শ্ৰেণীকোঠাৰ পাঠৰ মাজতে সীমাবদ্ধ নহয়, বৰঞ্চ বিদ্যালয়ৰ বাহিৰৰ কাৰ্যৰ জৰিয়তেও শিক্ষাৰ্থীৰ ব্যক্তিত্ব বিকাশত সহায় কৰে। পাঠ্যক্রম গতিশীল (dynamic) আৰু সমাজৰ পৰিৱৰ্তনৰ সৈতে খাপ খায়।
পাঠ্যক্রম প্ৰস্তুতিৰ সাধাৰণ নীতিসমূহ হ’ল:
- শিশুকেন্দ্রিকতা (Child-Centeredness): পাঠ্যক্রম শিক্ষাৰ্থীৰ আগ্ৰহ, প্ৰয়োজন আৰু সামৰ্থৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি প্ৰস্তুত হ’ব লাগে।
- সামাজিক প্ৰাসংগিকতা (Social Relevance): সমাজৰ মূল্যবোধ, সংস্কৃতি আৰু প্ৰয়োজনৰ সৈতে সংগতি ৰাখি বিষয়বস্তু নিৰ্বাচন কৰা।
- ভাৰসাম্য (Balance): তাত্ত্বিক (theoretical) আৰু ব্যৱহাৰিক (practical) জ্ঞানৰ মাজত ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰা।
- গতিশীলতা (Flexibility): সময়ৰ পৰিৱৰ্তনৰ সৈতে পাঠ্যক্রমৰ বিষয়বস্তু সংশোধনৰ সুবিধা থাকিব লাগে।
- সৰ্বাংগীন বিকাশ (Holistic Development): শিক্ষাৰ্থীৰ শাৰীৰিক, মানসিক, আৱেগিক আৰু নৈতিক বিকাশৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া।
- সহ-সম্বন্ধ (Correlation): বিষয়সমূহৰ মাজত সম্পৰ্ক স্থাপন কৰি শিক্ষণক ফলপ্ৰসূ কৰা।
এই নীতিসমূহৰ জৰিয়তে পাঠ্যক্রম এনে ধৰণে প্ৰস্তুত কৰা হয় যাতে শিক্ষাৰ্থী সমাজৰ উপযোগী নাগৰিক হিচাপে গঢ়ি উঠিব পাৰে।
২। পাঠ্যক্ৰমৰ সংজ্ঞা দিয়া। পাঠ্যক্ৰমৰ প্ৰয়োজনীয়তা আৰু গুৰুত্ব সম্পৰ্কে লিখা। (Define curriculum. Discuss the need and importance of curriculum.)
Answer-
পাঠ্যক্রম হৈছে শিক্ষাৰ লক্ষ্যত উপনীত হ’বৰ বাবে শিক্ষানুষ্ঠানত শিক্ষাৰ্থীৰ শাৰীৰিক (physical), মানসিক (mental), সামাজিক (social) আৰু বৌদ্ধিক (intellectual) বিকাশৰ বাবে পৰিকল্পিত বিষয়বস্তু আৰু অভিজ্ঞতাৰ (experiences) সমষ্টি। ই শ্ৰেণীকোঠাৰ পাঠৰ লগতে বিদ্যালয়ৰ বাহিৰৰ কাৰ্যৰ জৰিয়তেও শিক্ষাৰ্থীৰ সৰ্বাংগীন বিকাশত সহায় কৰে।
পাঠ্যক্রমৰ প্ৰয়োজনীয়তা আৰু গুৰুত্ব তলত আলোচনা কৰা হৈছে:
প্ৰয়োজনীয়তা:
পাঠ্যক্রম শিক্ষা প্ৰক্ৰিয়াৰ মূল স্তম্ভ। ই অবিহনে শিক্ষক আৰু শিক্ষাৰ্থীৰ মাজত জ্ঞানৰ আদান-প্ৰদান সম্ভৱ নহয়।
- দিশ প্ৰদৰ্শন (Guidance): পাঠ্যক্রমে শিক্ষক আৰু শিক্ষাৰ্থীক শিক্ষাৰ লক্ষ্যৰ দিশে পথ প্ৰদৰ্শন কৰে।
- পৰিকল্পিত শিক্ষণ (Structured Learning): ই শিক্ষণ প্ৰক্ৰিয়াক শৃংখলাবদ্ধ আৰু পৰিকল্পিত কৰে।
- সময়ৰ সদ্ব্যৱহাৰ (Time Management): শিক্ষাৰ্থীৰ সীমিত সময়ত সৰ্বাধিক জ্ঞান প্ৰদানৰ বাবে বিষয়বস্তু নিৰ্বাচন কৰে।
গুৰুত্ব:
পাঠ্যক্রম শিক্ষাৰ্থীৰ ব্যক্তিত্ব গঠনত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে।
- সৰ্বাংগীন বিকাশ (Holistic Development): ই শিক্ষাৰ্থীৰ শাৰীৰিক, মানসিক আৰু সামাজিক গুণৰ বিকাশত সহায় কৰে।
- সামাজিক সমাযোজন (Social Adjustment): সমাজৰ মূল্যবোধ আৰু সংস্কৃতিৰ জ্ঞান দি শিক্ষাৰ্থীক সমাজৰ সৈতে খাপ খুৱাই চলিবলৈ শিকায়।
- নাগৰিকত্বৰ প্ৰশিক্ষণ (Citizenship Training): গণতান্ত্রিক মূল্যবোধ আৰু নৈতিক গুণৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ্থীক সু-নাগৰিক হিচাপে গঢ়ি তোলে।
পাঠ্যক্রমৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ্থী জীৱনৰ বাবে প্ৰস্তুত হয় আৰু সমাজৰ প্ৰগতিত অৰিহনা যোগায়।
৩। মাধ্যমিক স্তৰৰ পাঠ্যক্ৰম প্ৰস্তুতিৰ নীতিবোৰ আলোচনা কৰা। (Discuss the principles of curriculum construction at secondary level.)
Answer-
মাধ্যমিক স্তৰৰ পাঠ্যক্রম প্ৰস্তুতিৰ নীতিসমূহ শিক্ষাৰ্থীৰ বয়স, মানসিক স্তৰ আৰু সমাজৰ প্ৰয়োজনৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি নিৰ্ধাৰণ কৰা হয়। এই স্তৰত শিক্ষাৰ্থীৰ সৰ্বাংগীন বিকাশৰ লগতে জীৱনৰ বাবে প্ৰস্তুতিৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া হয়।
মাধ্যমিক স্তৰৰ পাঠ্যক্রম প্ৰস্তুতিৰ নীতিসমূহ হ’ল:
- শিক্ষাৰ্থীৰ সামৰ্থৰ সৈতে সংগতি (Alignment with Ability): পাঠ্যক্রম শিক্ষাৰ্থীৰ বয়স, বুদ্ধি আৰু আগ্ৰহৰ সৈতে মিল থকা হ’ব লাগে যাতে শিক্ষণ সহজ হয়।
- বৈচিত্ৰ্য (Diversity): বিভিন্ন বিষয় যেনে ভাষা, বিজ্ঞান, সমাজ বিজ্ঞান আৰু বৃত্তিমুখী (vocational) বিষয় অন্তৰ্ভুক্ত কৰি শিক্ষাৰ্থীৰ বিকল্প নিৰ্বাচনৰ সুবিধা দিয়া।
- ব্যৱহাৰিকতা (Practicality): তাত্ত্বিক জ্ঞানৰ লগতে ব্যৱহাৰিক (practical) দক্ষতাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া যাতে শিক্ষাৰ্থী জীৱনৰ বাবে প্ৰস্তুত হয়।
- সামাজিক মূল্যবোধ (Social Values): গণতান্ত্রিক মূল্যবোধ, সহযোগিতা আৰু নৈতিকতাৰ শিক্ষাৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ্থীক সু-নাগৰিক হিচাপে গঢ়ি তোলা।
- গতিশীলতা (Flexibility): সমাজৰ পৰিৱৰ্তন আৰু বিজ্ঞানৰ উন্নতিৰ সৈতে খাপ খুৱাবলৈ পাঠ্যক্রমৰ নতুন বিষয় সংযোজনৰ সুবিধা থাকিব লাগে।
- সহ-সম্বন্ধ (Correlation): বিষয়সমূহৰ মাজত সম্পৰ্ক স্থাপন কৰি শিক্ষণক অধিক বোধগম্য (understandable) কৰা।
এই নীতিসমূহৰ জৰিয়তে মাধ্যমিক স্তৰৰ পাঠ্যক্রম এনে ধৰণে প্ৰস্তুত কৰা হয় যাতে শিক্ষাৰ্থী শৈক্ষিক আৰু ব্যৱহাৰিক দিশত সক্ষম হয় আৰু সমাজৰ উপযোগী ব্যক্তি হিচাপে গঢ়ি উঠে।
৪। প্রচলিত পাঠ্যক্ৰমৰ দোষ-ত্রুটিসমূহ আলোচনা কৰা। (Discuss the defects of the existing curriculum.)
Answer-
প্রচলিত পাঠ্যক্রমে ভাৰতৰ শিক্ষা ব্যৱস্থাত বহু অৰিহনা যোগাইছে, কিন্তু ইয়াৰ কিছুমান উল্লেখযোগ্য দোষ-ত্রুটিৰ বাবে শিক্ষাৰ্থীৰ সৰ্বাংগীন বিকাশত বাধাৰ সৃষ্টি হৈছে। এই ত্রুটিসমূহৰ ফলত পাঠ্যক্রমৰ লক্ষ্য পূৰণত সমস্যাৰ সৃষ্টি হয়।
প্রচলিত পাঠ্যক্রমৰ দোষ-ত্রুটিসমূহ হ’ল:
- পুথিগত আৰু তাত্ত্বিক (Bookish and Theoretical): পাঠ্যক্রমে তাত্ত্বিক জ্ঞানৰ ওপৰত অধিক গুৰুত্ব দিয়ে, যাৰ ফলত ব্যৱহাৰিক (practical) দক্ষতাৰ বিকাশ নহয়। ই শিক্ষাৰ্থীৰ বাস্তৱ জীৱনৰ সৈতে সংগতি ৰাখিব নোৱাৰে।
- সংকীৰ্ণ পৰিসৰ (Narrow Basis): পাঠ্যক্রমৰ বিষয়বস্তু সীমিত, যিয়ে শিক্ষাৰ্থীৰ আগ্ৰহ আৰু প্ৰয়োজনৰ বিষয়ে গুৰুত্ব নিদিয়ে, বৰঞ্চ প্ৰমাণপত্ৰ (certificate) লাভৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে।
- বিষয়ৰ মাত্ৰাধিক্য (Overcrowded with Subjects): অত্যধিক বিষয় অন্তৰ্ভুক্ত কৰাৰ ফলত শিক্ষাৰ্থীৰ ওপৰত চাপ পৰে আৰু গভীৰ জ্ঞান লাভৰ সুযোগ হ্ৰাস পায়।
- সহ-সম্বন্ধৰ অভাৱ (Lack of Correlation): বিষয়সমূহৰ মাজত পাৰস্পৰিক সম্পৰ্কৰ অভাৱৰ বাবে শিক্ষণ প্ৰক্ৰিয়া বিভাজিত হয়, যিয়ে শিক্ষাৰ্থীৰ বোধগম্যতা (understanding) হ্ৰাস কৰে।
- অপৰিৱৰ্তনশীলতা (Lack of Flexibility): সমাজৰ পৰিৱৰ্তনৰ সৈতে খাপ খুৱাবলৈ পাঠ্যক্রম নতুনকৈ সংশোধন নহয়, যাৰ ফলত ই পুৰণি হৈ পৰে।
এই ত্রুটিসমূহৰ ফলত শিক্ষাৰ্থীৰ সৃজনশীলতা আৰু ব্যৱহাৰিক দক্ষতাৰ বিকাশত বাধাৰ সৃষ্টি হয়। পাঠ্যক্রমক অধিক গতিশীল আৰু শিক্ষাৰ্থীকেন্দ্রিক কৰি এই সমস্যাৰ সমাধান কৰিব পাৰি।
৫। অধ্যয়ণৰ সহঃসম্বন্ধ কাক বোলে? ইয়াৰ বিভিন্ন প্ৰকাৰসমূহ আলোচনা কৰা। (What is correlation of studies? Discuss the types of correlation of studies.)
Answer-
অধ্যয়ণৰ সহঃসম্বন্ধ হ’ল বিভিন্ন বিষয়ৰ মাজত পাৰস্পৰিক সম্পৰ্ক স্থাপন কৰি শিক্ষণ প্ৰক্ৰিয়াক অধিক ফলপ্ৰসূ আৰু বোধগম্য (understandable) কৰাৰ পদ্ধতি। ইয়াৰ জৰিয়তে এটা বিষয়ৰ জ্ঞান আন বিষয়ৰ সৈতে সংযোগ কৰি শিক্ষাৰ্থীৰ জ্ঞানৰ পৰিসৰ বৃদ্ধি কৰা হয়। উদাহৰণস্বৰূপ, ইতিহাসৰ ঘটনাৰ সৈতে ভূগোলৰ অৱস্থানৰ সম্পৰ্ক স্থাপন কৰিলে শিক্ষাৰ্থীৰ বুজাবুজি সহজ হয়।
সহঃসম্বন্ধৰ প্ৰকাৰসমূহ:
- উলম্ব সহ-সম্বন্ধ (Vertical Correlation): এটা বিষয়ৰ ভিতৰত বিভিন্ন স্তৰৰ মাজত সম্পৰ্ক স্থাপন। উদাহৰণ: পঞ্চম শ্ৰেণীৰ গণিতৰ সৈতে দশম শ্ৰেণীৰ গণিতৰ ধাৰণাৰ সম্পৰ্ক।
- অনুভূমিক সহ-সম্বন্ধ (Horizontal Correlation): একে স্তৰৰ বিভিন্ন বিষয়ৰ মাজত সম্পৰ্ক। উদাহৰণ: ইতিহাসৰ সৈতে ভূগোল বা বিজ্ঞানৰ সৈতে গণিতৰ সম্পৰ্ক।
- আনুষ্ঠানিক সহ-সম্বন্ধ (Systematic Correlation): শিক্ষকে পৰিকল্পিতভাৱে বিষয়সমূহৰ মাজত সম্পৰ্ক স্থাপন কৰে। উদাহৰণ: পাঠ পৰিকল্পনাত বিষয়ৰ সম্পৰ্ক অন্তৰ্ভুক্ত কৰা।
- আকস্মিক সহ-সম্বন্ধ (Incidental Correlation): শিক্ষণৰ সময়ত স্বতঃস্ফূৰ্তভাৱে সৃষ্ট সম্পৰ্ক। উদাহৰণ: কোনো বিষয়ৰ আলোচনাৰ সময়ত আন বিষয়ৰ উল্লেখ।
সহঃসম্বন্ধৰ এই প্ৰকাৰসমূহৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ্থীৰ জ্ঞান সংহত (integrated) হয় আৰু শিক্ষণ অধিক আকৰ্ষণীয় হয়। কিন্তু ইয়াক প্ৰয়োগ কৰোঁতে শিক্ষকৰ পৰিকল্পনা আৰু দক্ষতাৰ প্ৰয়োজন।
৬। অধ্যয়ন সহঃসম্বন্ধৰ প্ৰয়োজনীয়তা সম্পর্কে আলোচনা কৰা। (Discuss the need of correlation of studies.)
Answer-
অধ্যয়নৰ সহঃসম্বন্ধ হ’ল বিভিন্ন বিষয়ৰ মাজত পাৰস্পৰিক সম্পৰ্ক স্থাপন কৰি শিক্ষণ প্ৰক্ৰিয়াক অধিক ফলপ্ৰসূ আৰু বোধগম্য (understandable) কৰাৰ পদ্ধতি। ই শিক্ষাৰ্থীৰ জ্ঞানৰ পৰিসৰ বৃদ্ধি কৰে আৰু শিক্ষণক অধিক সংহত (integrated) কৰে। সহঃসম্বন্ধৰ প্ৰয়োজনীয়তা শিক্ষাৰ গুণগত মান বৃদ্ধি আৰু শিক্ষাৰ্থীৰ সৰ্বাংগীন বিকাশৰ বাবে অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ।
সহঃসম্বন্ধৰ প্ৰয়োজনীয়তা তলত আলোচনা কৰা হৈছে:
- জ্ঞানৰ সংহতি (Integration of Knowledge): বিষয়সমূহৰ মাজত সম্পৰ্ক স্থাপন কৰিলে শিক্ষাৰ্থীয়ে খণ্ডিত জ্ঞানৰ পৰিৱৰ্তে সামগ্ৰিক জ্ঞান লাভ কৰে। উদাহৰণ: ইতিহাসৰ সৈতে ভূগোলৰ সম্পৰ্ক স্থাপন কৰিলে ঘটনাৰ পটভূমি স্পষ্ট হয়।
- শিক্ষণৰ সহজীকৰণ (Simplification of Learning): সহঃসম্বন্ধৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ্থীয়ে এটা বিষয়ৰ জ্ঞান আন বিষয়ৰ সৈতে সংযোগ কৰি সহজে বুজিব পাৰে।
- সৃজনশীল চিন্তাৰ বিকাশ (Development of Creative Thinking): বিষয়সমূহৰ মাজৰ সম্পৰ্ক বিচাৰি উলিওৱাৰ প্ৰক্ৰিয়াই শিক্ষাৰ্থীৰ বিশ্লেষণাত্মক (analytical) আৰু সৃজনশীল চিন্তাৰ বিকাশ ঘটায়।
- শিক্ষাৰ বাস্তৱতা (Real-Life Relevance): সহঃসম্বন্ধৰ জৰিয়তে শিক্ষা বাস্তৱ জীৱনৰ সৈতে সংযোগ স্থাপন কৰে, যাৰ ফলত শিক্ষাৰ্থীৰ জীৱনৰ প্ৰতি আগ্ৰহ বৃদ্ধি পায়।
- সময়ৰ সদ্ব্যৱহাৰ (Efficient Use of Time): বিষয়সমূহৰ মাজৰ সম্পৰ্কৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ্থীয়ে কম সময়ত অধিক জ্ঞান লাভ কৰিব পাৰে।
সহঃসম্বন্ধ শিক্ষা প্ৰক্ৰিয়াক অধিক জীৱন্ত আৰু অৰ্থপূৰ্ণ কৰে। ই শিক্ষাৰ্থীক জ্ঞানৰ গভীৰতা বুজিবলৈ সহায় কৰে আৰু শিক্ষকক শিক্ষণ পৰিকল্পনাৰ ক্ষেত্ৰত নতুন দিশ প্ৰদান কৰে।
৭। অধ্যয়ণৰ সহঃসম্বন্ধৰ সুবিধা আৰু অসুবিধাসমূহ ব্যাখ্যা কৰা। (Explain the merits and demerits of correlation of studies.)
Answer-
অধ্যয়নৰ সহঃসম্বন্ধ হ’ল বিভিন্ন বিষয়ৰ মাজত সম্পৰ্ক স্থাপন কৰি শিক্ষণক অধিক ফলপ্ৰসূ কৰাৰ পদ্ধতি। ই শিক্ষাৰ্থীৰ জ্ঞানৰ সংহতি (integration) আৰু বোধগম্যতা (understanding) বৃদ্ধি কৰে। সহঃসম্বন্ধৰ সুবিধা আৰু অসুবিধাসমূহ তলত আলোচনা কৰা হৈছে।
সুবিধাসমূহ:
- জ্ঞানৰ সংহতি (Integration of Knowledge): সহঃসম্বন্ধৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ্থীয়ে বিষয়সমূহৰ মাজৰ সম্পৰ্ক বুজি সামগ্ৰিক জ্ঞান লাভ কৰে। উদাহৰণ: বিজ্ঞানৰ সৈতে গণিতৰ সম্পৰ্ক স্থাপন কৰিলে ধাৰণা স্পষ্ট হয়।
- শিক্ষণৰ আকৰ্ষণ (Attractiveness of Learning): বিষয়সমূহৰ মাজৰ সম্পৰ্কৰ জৰিয়তে শিক্ষণ জীৱন্ত আৰু আকৰ্ষণীয় হয়, যিয়ে শিক্ষাৰ্থীৰ আগ্ৰহ বৃদ্ধি কৰে।
- বাস্তৱ জীৱনৰ সৈতে সংযোগ (Connection with Real Life): সহঃসম্বন্ধৰ জৰিয়তে শিক্ষা বাস্তৱ জীৱনৰ সৈতে সম্পৰ্কিত হয়, যাৰ ফলত শিক্ষাৰ্থীৰ ব্যৱহাৰিক জ্ঞান বৃদ্ধি পায়।
- সৃজনশীলতাৰ বিকাশ (Development of Creativity): বিষয়সমূহৰ মাজৰ সম্পৰ্ক বিচাৰি উলিওৱাৰ প্ৰক্ৰিয়াই শিক্ষাৰ্থীৰ সৃজনশীল চিন্তাৰ বিকাশ ঘটায়।
অসুবিধাসমূহ:
- শিক্ষকৰ প্ৰশিক্ষণৰ প্ৰয়োজন (Need for Trained Teachers): সহঃসম্বন্ধৰ জৰিয়তে শিক্ষণৰ বাবে শিক্ষকৰ বিশেষ দক্ষতা আৰু পৰিকল্পনাৰ প্ৰয়োজন, যিটো সকলো শিক্ষকৰ নাথাকিব পাৰে।
- সময়ৰ সীমাবদ্ধতা (Time Constraints): বিষয়সমূহৰ মাজত সম্পৰ্ক স্থাপন কৰাত অধিক সময়ৰ প্ৰয়োজন হয়, যিয়ে পাঠ্যক্রমৰ সময়সীমাৰ ওপৰত চাপ সৃষ্টি কৰে।
- জটিলতাৰ সম্ভাৱনা (Possibility of Complexity): অত্যধিক সম্পৰ্ক স্থাপনৰ প্ৰচেষ্টাই শিক্ষাৰ্থীৰ বাবে বিষয়বস্তু জটিল কৰি তুলিব পাৰে।
সহঃসম্বন্ধ শিক্ষণক অধিক অৰ্থপূৰ্ণ কৰে, কিন্তু ইয়াক সফল কৰিবলৈ শিক্ষকৰ প্ৰশিক্ষণ আৰু পৰিকল্পনা অতি জৰুৰী।
৮। সহঃপাঠ্যক্ৰম কাৰ্য্যসূচী কাক বোলে? শিক্ষণত সহঃপাঠ্যক্ৰম কাৰ্য্যসূচীৰ প্ৰয়োজনীয়তা বৰ্ণনা কৰা। (What is co-curricular activities? Explain the importance of co-curricular activities in education.)
Answer-
সহঃপাঠ্যক্রম কাৰ্য্যসূচী হ’ল শ্ৰেণীকোঠাৰ বাহিৰত সম্পাদিত শৈক্ষিক কাৰ্যসূচী, যিবোৰ পাঠ্যক্রমৰ এক অবিচ্ছেদ্য অংশ। এই কাৰ্যসূচীৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ্থীৰ শাৰীৰিক (physical), মানসিক (mental), আৱেগিক (emotional) আৰু সামাজিক (social) বিকাশৰ লক্ষ্য ৰখা হয়। উদাহৰণ হ’ল খেলা-ধূলা, নৃত্য, তৰ্ক, সাংস্কৃতিক অনুষ্ঠান, সমাজসেৱা আদি।
শিক্ষণত সহঃপাঠ্যক্রম কাৰ্য্যসূচীৰ প্ৰয়োজনীয়তা তলত বৰ্ণনা কৰা হৈছে:
- সৰ্বাংগীন বিকাশ (Holistic Development): এই কাৰ্যসূচীয়ে শিক্ষাৰ্থীৰ শাৰীৰিক স্বাস্থ্য, মানসিক তীক্ষ্ণতা আৰু সামাজিক দক্ষতাৰ বিকাশত সহায় কৰে। উদাহৰণ: খেলা-ধূলাই শাৰীৰিক সুস্থতা আৰু দলীয় কামৰ মনোভাৱ গঢ়ি তোলে।
- সৃজনশীলতাৰ প্ৰকাশ (Expression of Creativity): নৃত্য, সংগীত বা নাটকৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ্থীয়ে নিজৰ সৃজনশীলতা প্ৰকাশ কৰিব পাৰে, যিয়ে তেওঁলোকৰ আত্মবিশ্বাস বৃদ্ধি কৰে।
- নৈতিক মূল্যবোধৰ শিক্ষা (Moral Values Education): সমাজসেৱা বা সাংস্কৃতিক কাৰ্যৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ্থীয়ে সহযোগিতা, নেতৃত্ব আৰু নৈতিকতাৰ শিক্ষা লাভ কৰে।
- মানসিক চাপ হ্ৰাস (Stress Reduction): পঢ়া-শুনাৰ চাপৰ মাজত সহঃপাঠ্যক্রম কাৰ্যই শিক্ষাৰ্থীৰ মানসিক চাপ কমায় আৰু মনোৰঞ্জন প্ৰদান কৰে।
- ব্যক্তিত্ব গঠন (Personality Development): এই কাৰ্যসূচীৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ্থীৰ নেতৃত্ব, সহযোগিতা আৰু সামাজিক দক্ষতাৰ বিকাশ হয়।
সহঃপাঠ্যক্রম কাৰ্যসূচী শিক্ষাৰ্থীক কেৱল শৈক্ষিক জ্ঞানৰ বাহিৰেও জীৱনৰ বিভিন্ন দিশত প্ৰস্তুত কৰে। ই শিক্ষাৰ্থীক সমাজৰ উপযোগী আৰু সু-নাগৰিক হিচাপে গঢ়ি তুলিবলৈ সহায় কৰে।
৯। সহঃপাঠ্যক্রম কাৰ্য্যসূচীৰ বিভিন্ন প্ৰকাৰসমূহ বৰ্ণনা কৰা। (Explain the various types of co-curricular activities.)
Answer-
সহঃপাঠ্যক্রম কাৰ্য্যসূচী হ’ল শ্ৰেণীকোঠাৰ বাহিৰত সম্পাদিত শৈক্ষিক কাৰ্যসূচী, যিবোৰ পাঠ্যক্রমৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ। এই কাৰ্যসূচীৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ্থীৰ শাৰীৰিক (physical), মানসিক (mental), সামাজিক (social) আৰু আৱেগিক (emotional) বিকাশৰ লক্ষ্য ৰখা হয়। সহঃপাঠ্যক্রম কাৰ্যসূচী বিভিন্ন ধৰণৰ হয়, যিবোৰ শিক্ষাৰ্থীৰ ব্যক্তিত্ব গঠন আৰু সৃজনশীলতাৰ বিকাশত সহায় কৰে।
সহঃপাঠ্যক্রম কাৰ্য্যসূচীৰ প্ৰকাৰসমূহ তলত বৰ্ণনা কৰা হৈছে:
- শাৰীৰিক কাৰ্য (Physical Activities): এই কাৰ্যই শিক্ষাৰ্থীৰ শাৰীৰিক সুস্থতা আৰু দলীয় কামৰ মনোভাৱ গঢ়ি তোলে। উদাহৰণ: খেলা-ধূলা (যেনে ফুটবল, ক্ৰিকেট), যোগাসন, পৰ্বতাৰোহণ।
- সাহিত্যিক কাৰ্য (Literary Activities): এই কাৰ্যই শিক্ষাৰ্থীৰ ভাষিক দক্ষতা আৰু চিন্তাশক্তিৰ বিকাশ ঘটায়। উদাহৰণ: তৰ্ক (debate), কবিতা পাঠ, ৰচনা প্ৰতিযোগিতা, সাহিত্য সভা।
- সাংস্কৃতিক কাৰ্য (Cultural Activities): এই কাৰ্যই শিক্ষাৰ্থীৰ সৃজনশীলতা আৰু সাংস্কৃতিক জ্ঞানৰ বিকাশত সহায় কৰে। উদাহৰণ: নৃত্য, সংগীত, নাটক, চিত্ৰাংকন।
- সামাজিক কাৰ্য (Social Activities): এই কাৰ্যই শিক্ষাৰ্থীৰ সামাজিক দায়িত্ববোধ আৰু নেতৃত্বৰ গুণৰ বিকাশ ঘটায়। উদাহৰণ: সমাজসেৱা, পৰিৱেশ সুৰক্ষা অভিযান, দুৰ্যোগ সাহায্য কাৰ্য।
- বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তিগত কাৰ্য (Scientific and Technical Activities): এই কাৰ্যই শিক্ষাৰ্থীৰ বিজ্ঞানমনস্কতা আৰু উদ্ভাৱনী ক্ষমতাৰ বিকাশ ঘটায়। উদাহৰণ: বিজ্ঞান প্ৰদৰ্শনী, ৰবটিক্স ক্লাব, কুইজ।
এই বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ সহঃপাঠ্যক্রম কাৰ্যসূচী শিক্ষাৰ্থীৰ সৰ্বাংগীন বিকাশত সহায় কৰে। ই শিক্ষাৰ্থীক শৈক্ষিক জ্ঞানৰ লগতে ব্যৱহাৰিক দক্ষতা আৰু নৈতিক মূল্যবোধৰ শিক্ষা দিয়ে, যিয়ে তেওঁলোকক সমাজৰ উপযোগী নাগৰিক হিচাপে গঢ়ি তুলিবলৈ সহায় কৰে।
১০। অধ্যয়ণৰ সহঃসম্বন্ধৰ সীমাৱদ্ধতাসমূহ লিখা। (Write the limitation of correlations of studies.)
Answer-
অধ্যয়নৰ সহঃসম্বন্ধ হ’ল বিভিন্ন বিষয়ৰ মাজত পাৰস্পৰিক সম্পৰ্ক স্থাপন কৰি শিক্ষণ প্ৰক্ৰিয়াক অধিক ফলপ্ৰসূ আৰু সংহত (integrated) কৰাৰ পদ্ধতি। ই শিক্ষাৰ্থীৰ বোধগম্যতা (understanding) আৰু জ্ঞানৰ পৰিসৰ বৃদ্ধি কৰে। কিন্তু এই পদ্ধতিৰ কিছুমান সীমাৱদ্ধতা আছে, যিবোৰৰ বাবে ইয়াক প্ৰয়োগ কৰোঁতে সমস্যাৰ সন্মুখীন হ’বলগীয়া হয়।
অধ্যয়নৰ সহঃসম্বন্ধৰ সীমাৱদ্ধতাসমূহ তলত আলোচনা কৰা হৈছে:
- শিক্ষকৰ প্ৰশিক্ষণৰ অভাৱ (Lack of Trained Teachers): সহঃসম্বন্ধৰ জৰিয়তে শিক্ষণৰ বাবে শিক্ষকৰ বিশেষ দক্ষতা আৰু পৰিকল্পনাৰ প্ৰয়োজন। কিন্তু বহু শিক্ষকৰ এই দিশত প্ৰশিক্ষণৰ অভাৱ থাকে।
- সময়ৰ সীমাবদ্ধতা (Time Constraints): বিষয়সমূহৰ মাজত সম্পৰ্ক স্থাপন কৰাত অধিক সময়ৰ প্ৰয়োজন হয়, যিয়ে পাঠ্যক্রমৰ নিৰ্ধাৰিত সময়সীমাৰ ওপৰত চাপ সৃষ্টি কৰে।
- জটিলতাৰ সম্ভাৱনা (Possibility of Complexity): অত্যধিক সম্পৰ্ক স্থাপনৰ প্ৰচেষ্টাই শিক্ষাৰ্থীৰ বাবে বিষয়বস্তু জটিল কৰি তুলিব পাৰে, যাৰ ফলত তেওঁলোকৰ বিভ্ৰান্তি বাঢ়ে।
- বিষয়ৰ প্ৰকৃতিৰ ভিন্নতা (Diversity of Subject Nature): সকলো বিষয়ৰ মাজত সম্পৰ্ক স্থাপন সম্ভৱ নহয়। উদাহৰণস্বৰূপ, গণিত আৰু সাহিত্যৰ মাজত সম্পৰ্ক স্থাপন কৰাটো কঠিন হ’ব পাৰে।
- শিক্ষাৰ্থীৰ স্তৰৰ পাৰ্থক্য (Variation in Student Levels): শিক্ষাৰ্থীৰ মানসিক স্তৰ আৰু বুদ্ধিৰ পাৰ্থক্যৰ বাবে সকলোৰে বাবে সহঃসম্বন্ধৰ পদ্ধতি সমানে ফলপ্ৰসূ নহ’ব পাৰে।
এই সীমাৱদ্ধতাৰ বাবে সহঃসম্বন্ধৰ প্ৰয়োগত শিক্ষকৰ পৰিকল্পনা, সময় ব্যৱস্থাপনা আৰু শিক্ষাৰ্থীৰ সামৰ্থৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰখাটো অতি জৰুৰী। সঠিক প্ৰশিক্ষণ আৰু পৰিকল্পনাৰ দ্বাৰা এই সীমাৱদ্ধতা কিছু পৰিমাণে হ্ৰাস কৰিব পাৰি।
11. চমুটোকা লিখা : Write short note :
(i) শিশুকেন্দ্রিক পাঠ্যক্ৰম (Child-centric curriculum)
Answer-
শিশুকেন্দ্রিক পাঠ্যক্রম হ’ল এনে এক পাঠ্যক্রম, য’ত শিক্ষাৰ্থীৰ আগ্রহ, প্ৰয়োজন, সামৰ্থ আৰু মানসিক স্তৰক মুখ্য গুৰুত্ব দিয়া হয়। ইয়াত শিক্ষাৰ্থীক শিক্ষণ প্ৰক্ৰিয়াৰ কেন্দ্ৰবিন্দু হিচাপে গণ্য কৰা হয়। এই পাঠ্যক্রমৰ মূল লক্ষ্য হ’ল শিক্ষাৰ্থীৰ স্বাভাৱিক কৌতূহল আৰু সৃজনশীলতাৰ জৰিয়তে শিক্ষণক আনন্দদায়ক কৰা।
- ই শিক্ষাৰ্থীৰ ব্যক্তিগত পাৰ্থক্যক (individual differences) গুৰুত্ব দিয়ে।
- শিক্ষণ পদ্ধতি নমনীয় (flexible) আৰু শিক্ষাৰ্থীৰ গতিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল।
- উদাহৰণ: প্ৰকল্প কাৰ্য (project work), গোট কাৰ্য (group activities) আদি।
শিশুকেন্দ্রিক পাঠ্যক্রমে শিক্ষাৰ্থীৰ স্বাধীন চিন্তা আৰু সৰ্বাংগীন বিকাশত (holistic development) সহায় কৰে, যিয়ে তেওঁলোকক জীৱনৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰে।
(ii) কর্মকেন্দ্রিক পাঠ্যক্ৰম (Activity centred curriculum)
Answer-
কর্মকেন্দ্রিক পাঠ্যক্রম হ’ল এনে এক পাঠ্যক্রম, য’ত শিক্ষাৰ্থীৰ হাতে-কামে শিকাৰ (learning by doing) ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া হয়। ইয়াত বিষয়বস্তুৰ পৰিৱৰ্তে কাৰ্যকলাপৰ (activities) জৰিয়তে শিক্ষা প্ৰদান কৰা হয়। এই পাঠ্যক্রমৰ লক্ষ্য হ’ল শিক্ষাৰ্থীক সক্ৰিয়ভাৱে শিক্ষণত জড়িত কৰা।
- কাৰ্যকলাপ যেনে প্ৰকল্প (projects), পৰীক্ষা-নিৰীক্ষা (experiments) আৰু গোট কাৰ্য শিক্ষণৰ মাধ্যম।
- ই শিক্ষাৰ্থীৰ সৃজনশীলতা (creativity) আৰু সমস্যা সমাধানৰ দক্ষতা বৃদ্ধি কৰে।
- উদাহৰণ: বিজ্ঞান প্ৰকল্প, নাটক, চিত্ৰাংকন।
কর্মকেন্দ্রিক পাঠ্যক্রমে শিক্ষাৰ্থীৰ ব্যৱহাৰিক জ্ঞান (practical knowledge) আৰু স্বাধীন চিন্তাৰ বিকাশ ঘটায়। ই শিক্ষণক আনন্দদায়ক কৰি শিক্ষাৰ্থীক জীৱনৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰে।
(iii) পাঠ্যক্ৰমৰ কাৰ্যাৱলী (Functions of curriculum)
Answer-
পাঠ্যক্রমৰ কাৰ্যাৱলী হ’ল শিক্ষাৰ লক্ষ্য পূৰণ আৰু শিক্ষাৰ্থীৰ সৰ্বাংগীন বিকাশৰ বাবে ইয়াৰ ভূমিকা। পাঠ্যক্রমে শিক্ষা প্ৰক্ৰিয়াক পৰিকল্পিত আৰু শৃংখলাবদ্ধ কৰে। ইয়াৰ মূল কাৰ্যসমূহ তলত উল্লেখ কৰা হৈছে:
- শিক্ষাৰ্থীৰ শাৰীৰিক (physical), মানসিক (mental) আৰু সামাজিক (social) বিকাশত সহায় কৰা।
- সমাজৰ মূল্যবোধ আৰু সংস্কৃতিৰ জ্ঞান প্ৰদান কৰি শিক্ষাৰ্থীক সমাজৰ সৈতে খাপ খুৱাই চলিবলৈ শিকোৱা।
- গণতান্ত্রিক মূল্যবোধ আৰু নৈতিক গুণৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ্থীক সু-নাগৰিক হিচাপে গঢ়ি তোলা।
- ব্যৱহাৰিক (practical) আৰু তাত্ত্বিক (theoretical) জ্ঞানৰ ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰি জীৱনৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰা।
পাঠ্যক্রমে শিক্ষক আৰু শিক্ষাৰ্থীক দিশ প্ৰদৰ্শন কৰে আৰু শিক্ষণ প্ৰক্ৰিয়াক সময়োপযোগী কৰি সমাজৰ প্ৰগতিত অৰিহনা যোগায়।
(iv) অধ্যয়ণৰ সহঃসম্বন্ধ নীতিসমূহ (Principles of correlation of studies)
Answer-
অধ্যয়নৰ সহঃসম্বন্ধ হ’ল বিভিন্ন বিষয়ৰ মাজত সম্পৰ্ক স্থাপন কৰি শিক্ষণক ফলপ্ৰসূ কৰাৰ পদ্ধতি। ইয়াৰ নীতিসমূহ শিক্ষাৰ্থীৰ জ্ঞানৰ সংহতি (integration) আৰু বোধগম্যতা (understanding) বৃদ্ধিৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ। সহঃসম্বন্ধৰ নীতিসমূহ হ’ল:
- বিষয়সমূহৰ মাজত পাৰস্পৰিক সম্পৰ্ক স্থাপন কৰি শিক্ষণক সামগ্ৰিক কৰা।
- শিক্ষাৰ্থীৰ বাস্তৱ জীৱনৰ অভিজ্ঞতাৰ (real-life experiences) সৈতে বিষয়ৰ সম্পৰ্ক স্থাপন কৰা।
- শিক্ষণ পৰিকল্পনাত আনুষ্ঠানিক (systematic) আৰু আকস্মিক (incidental) সম্পৰ্কৰ ব্যৱহাৰ কৰা।
- শিক্ষাৰ্থীৰ মানসিক স্তৰ আৰু আগ্ৰহৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি সম্পৰ্ক নিৰ্বাচন কৰা।
উদাহৰণ: ইতিহাসৰ সৈতে ভূগোল বা গণিতৰ সৈতে বিজ্ঞানৰ সম্পৰ্ক স্থাপন। এই নীতিসমূহৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ্থীৰ সৃজনশীল চিন্তা আৰু গভীৰ জ্ঞানৰ বিকাশ হয়।
(v) সহঃপাঠ্যক্রম কাৰ্য্যসূচীৰ গুৰুত্ব (Importance of co-curricular activities)
Answer-
সহঃপাঠ্যক্রম কাৰ্য্যসূচী হ’ল শ্ৰেণীকোঠাৰ বাহিৰত সম্পাদিত কাৰ্য, যেনে খেলা-ধূলা, নৃত্য, তৰ্ক, সমাজসেৱা। এই কাৰ্যসূচী শিক্ষাৰ্থীৰ সৰ্বাংগীন বিকাশৰ বাবে অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ।
- শাৰীৰিক আৰু মানসিক বিকাশ (Physical and Mental Development): খেলা-ধূলা আৰু যোগাসনে শাৰীৰিক সুস্থতা আৰু মানসিক চাপ হ্ৰাস কৰে।
- সৃজনশীলতাৰ প্ৰকাশ (Expression of Creativity): নৃত্য, সংগীত, চিত্ৰাংকনে শিক্ষাৰ্থীৰ সৃজনশীলতা আৰু আত্মবিশ্বাস বৃদ্ধি কৰে।
- সামাজিক দক্ষতা (Social Skills): সমাজসেৱা আৰু গোট কাৰ্যই নেতৃত্ব আৰু সহযোগিতাৰ গুণ গঢ়ি তোলে।
- নৈতিক শিক্ষা (Moral Education): এই কাৰ্যই নৈতিক মূল্যবোধ আৰু দায়িত্ববোধৰ শিক্ষা দিয়ে।
সহঃপাঠ্যক্রম কাৰ্যসূচীয়ে শিক্ষাৰ্থীক শৈক্ষিক জ্ঞানৰ লগতে জীৱনৰ ব্যৱহাৰিক দক্ষতাৰে সমৃদ্ধ কৰি সমাজৰ উপযোগী নাগৰিক হিচাপে গঢ়ি তুলিবলৈ সহায় কৰে।
Reference
- Main Book
Disclaimer
The questions and answers published on this website are provided solely for educational purposes. We strive to ensure the accuracy of the answers based on the curriculum, but we cannot guarantee their complete correctness. Students may use these answers as a reference, but it is recommended to rely on their textbooks and teachers for studies. We are not responsible for any errors or damages arising from the use of our website’s content.
if you found any error, please comment us, I will correct as soon as possible.